Kriza dhe ekonomia

Nga Thomas Piketty

Çfarë do të bëjnë shtetet përballë rritjes së borxhit publik të gjeneruar nga kriza e Covid-19? Për shumë analistë përgjigjja është e qartë:Bankat qendrore do të marrin një pjesë në rritje të borxhit dhe gjithçka do të zgjidhet. Por në realitet, gjërat janë më të komplikuara.

Printimi i parave nuk do të jetë i mjaftueshëm. Herët ose vonë edhe të pasurve do t’u kërkohet që të kontribuojnë. Këtë vit, zgjedhja për të shtypur para mori përmasa të papara. Bilanci i Rezervës Federale, banka qendrore e SHBA-së, shkoi nga 4.159 miliardë dollarë më 24 shkurt, në 7.151 miliardë dollarë më 12 tetor, me një injeksion monetar prej gati 3 trilionë dollarësh në shtatë muaj, një ngjarje kjo e paparë më herët.

Bilanci i Eurosistemit (rrjetit të bankave qendrore të udhëhequr nga Banka Qendrore Evropian) ishte 4.692 miliardë euro më 28 shkurt dhe 6.705 miliardë më 2 tetor, me një rritje prej 2 trilionë eurosh. Tani ai është rreth 60 për qind e PBB-së së eurozonës.

Por për çfarë shërbejnë të gjitha këto para? Në kohëra të qeta, bankat qendrore janë të kënaqura me ofrimin e kredive afatshkurtra, për të siguruar likuiditetin e sistemit. Në momentin që të hyrat dhe të dalat në bankat private nuk e ri-balancohen asnjëherë në të njëjtën kohë, bankat qendrore u huazojnë përkohësisht shuma parash që ato të t’i kthejnë më vonë.

Pas krizës së vitit 2008, bankat qendrore filluan të japin hua para me një afat gjithnjë e më të gjatë (në fillim me javë, me muaj, dhe pastaj për vite të tëra), për t’i qetësuar sadopak investitorët, që ishin të tmerruar se shokët e tyre të lojës mund të falimentonin.

Puna ka qenë intensive, meqë pa rregullimin e duhur, financat janë shndërruar gjatë dekadave të fundit në një “kazino” gjigante. Të gjithë kanë dhënë dhe huazuar para në përmasa të papara, deri në pikën kur aktivet dhe detyrimet financiare private në banka nga kompanitë dhe familjet i tejkalojnë sot 1000 për qind PBB-në e vendeve të pasura, krahasuar me vetëm 200 për qind në vitet 1970.

Edhe pasuritë e paluajtshme janë rritur shumë, duke kaluar nga 300 në 500 për qind të PBB-së. Në një lloj kuptimi, bilancet e bankave qendrore nuk kanë bërë asgjë tjetër përveç se kanë ndjekur edhe pse me vonesë lulëzimin e bilanceve private, për të ruajtur aftësinë e tyre për të vepruar përpara tregjeve.

Falë aktivizmit të tyre të ri, bankat qendrore kanë blerë një pjesë në rritje të borxhit publik, duke i ulur afër zeros normat e interesit. Në fillim të vitit 2020, BQE zotëronte rreth 20 për qind të borxhit publik të eurozonës, dhe deri në fund të këtij viti mund të arrijë në gati 30 për qind. Një situatë e ngjashme ekziston dhe në Shtetet e Bashkuara.

Nuk ka gjasa që BQE apo Rezerva Federale, t’i hedhin sërish në treg këto bono apo të kërkojnë pagesa për to, pasi ashtu mund të mos i llogarisim ato në borxhin e përgjithshëm publik. Do të ishte më mirë t’i jepet një siguri juridike kësaj garancie, por kjo do të kërkonte pak kohë.

A duhet ta ecim në këtë drejtim, duke imagjinuar që në të ardhmen bankat qendrore do të zotërojnë 50 dhe më pas 100 për qind të borxhit publik,duke lehtësuar në këtë mënyrë barrën financiare mbi shtetet? Nga pikëpamja teknike nuk do të kishte probleme.

Vështirësia qëndron në faktin se, ndërsa kjo politikë zgjidh çështjen e borxhit publik, ajo krijon vështirësi të tjera, sidomos në drejtim të rritjes së pabarazisë. Nëse vazhdohet të shtypet para dhe të blihen aksione financiare, vlerat e aksioneve dhe e pasurive të patundshme do të rritet në mënyrë artificiale, me rezultatin që më të pasurit do të bëhen më të pasur.

Për kursimtarët e vegjël, normat zero ose negative të interesit nuk janë domosdoshmërisht një lajm i mirë. Por ata që kanë mundësi të marrin hua para me norma të ulëta, mund të fitojnë mirë. Sipas revistës “Challenges”, midis viteve 2010- 2020 vlera e 500 aseteve më të mëdha franceze u rrit nga 210 në 730 miliardë euro.

Por një situatë e tillë është e paqëndrueshme. Gjërat do të shkonin ndryshe, nëse shtypja e parave në vend se të nxisë një flluskë financiare, të financonte një ringjallje sociale dhe ekologjike. Kjo do të bënte të mundur lehtësimin e borxhit dhe zvogëlimin e pabarazive, investimin në sektorë të dobishëm për të ardhmen dhe zhvendosjen e inflacionit drejt pagave, mallrave dhe shërbimeve.

Gjithsesi, as kjo nuk është një zgjidhje e mrekullueshme. Kur inflacioni të rikthehet në nivele të konsiderueshme (3 ose 4 për qind në vit), do të jetë e nevojshme të ngadalësohet shtypja e parave dhe të përdoren më shumë instrumentet fiskalë.

Këtë e vërteton dhe historia:shtypja e parave nuk mjafton, pasi gjeneron pasoja të pakontrollueshme nga pikëpamja e shpërndarjes së pasurisë. Ishin taksat e jashtëzakonshme mbi më të pasurit, ato që vunë nën kontroll borxhet publike të pasluftës, dhe krijuan paktin shoqëror të dekadave në vijim. Le të angazhohemi që kjo gjë që të ndodhë sërish. / “Internazionale” – Bota.al