Revolucion paqësor

Nga Jean -Claude Faveyrial

Revolucion paqësor – Grekët kthejnë mbrapsht nga Bullgaria klerin latin që vetë Bullgarët e kishin kërkuar - Providenca dërgon nga Moravia një kler sllav që ata vetë e dëbojnë – Gorazdi, Shën Klementi, Shën Naumi, të dërguar nga Borisi në Ohër në Shqipëri – Punët e tyre apostolike, punët e tyre letrare – rrengu që Grekët i luajnë dërgatës së Gjonit X – Shën Klementi zëvendëson në Bullgari librat grekë me librat bullgarë dhe shkronjat greke me shkronja klementine

Sipas pohimit të perandorit Konstantin Porfirogjeneti në Jeta e Bazilit, gjyshit të tij, oborri i Bizantit korruptoi, në vitin 869, përfaqësuesit bullgarë të cilët ai i kishte kërkuar për koncilin e tetë ekumenik. Qëllimi i Bazilit dhe këshilltarit të tij Foti ishte që ti jepej patriarkut grek njëfarë juridiksioni kishtar, që do ti lejonte atij të ndërhynte ai vetë, më pas, në çështjet bullgare, dhe të gëzonte të drejtat politike mbi Bullgarinë. Mbreti bullgar i njihte, atyre kohëve, tepër pak Grekët që të arrinte të kuptonte kurthin. Por në një letër drejtuar Mikel Vladimirit, Gjoni VIII i bën me dije atij: -”Të jeni i sigurt se, pasi të kenë korruptuar mbretin tuaj, Grekët do të përmbysin mbretërinë tuaj”. Por, tashmë e keqja ishte kryer, kleri latin ishte zëvendësuar nga kleri grek, dhe oborri bullgar nuk mund të bënte tjetër veç të pranonte kryerjen e aktit të ri që do të shohim më tej. Tashmë është koha kur, pasi nën të likshtin Mikel Vladimir, intrigat bizantine kishin gjetur rrugë të lirë në Bullgari, dy bullgarë me origjinë nga Selaniku, themelojnë në Moravi një kishë të ritit latin, por me gjuhë sllave dhe me shkronja glagolitike. Dhe, menjëherë pas dëbimit të tyre nga Moravia dhe Panonia, nga Gjermanët e bashkuar me Hungarezët, dishepujt e tyre do të themelojnë në Ohër një kishë greke, por me gjuhë sllave dhe me gërma cirilike, apo më mirë klementine. Papët, mbi të gjitha Adriani II dhe Gjoni VIII, kishin mbështetur Metodin dhe Cirilin kundër Gjermanëve. Tashmë, Formoza dhe pasardhësit e tij, veçanërisht Gjoni X, do të dalin përkrah mërgimtarëve moravë kundër Greko-Bizantinëve (v. 914-928). Ende ipeshkv i thjeshtë i Portos, Formoza kishte qënë misionar në Bullgari, dhe një fakt i tillë do të na e bëjë njëkohësisht më të qartë, edhe marrëveshjen e tij me Carin Simeon, edhe përkrahjen që ai u jepte emigrantëve moravo-panonian.

Në vitin 886, në fillim të burgosur dhe më pas të dëbuar nga Moravia, dishepujt e mësuar nga Shën Metodi iu prezantuan Borita-Khanit, strateg bullgar në Beograd. Jo vetëm që u pritën me nderime, por, për më tepër, Borita-Khani e ndjeu si detyrë ti dërgonte tek ish-cari Boris, i tërhequr në një manastir pranë Shumlas. Borisi donte, jo vetëm të bisedonte me mërgimtarët, qoftë për vuajtjet e tyre, qoftë për ngjarjet politike të ndodhura në Moravi, por ai dëshironte më tepër të shpjegoheshin shkrimet e shenjta në gjuhën amtare, të tregohej historia e martirëve, dhe të përktheheshin shkrimet e Atit të Shenjtë. Borisi do ketë dashur ti mbante ata, por, mesa duket, nuk mund ti vinte ata në vend të klerit grek, të ardhur në Bullgari nën mbulojën e një vendimi të koncilit të tetë ekumenik. Megjithatë, duke siguruar miratimin e papës, ai i dërgoi në Shqipëri, në krahinën e Kutmiçevicës që varej nga selia e Ohrit, dhe ku patriarku grek nuk kishte mundur të dërgonte as prift e as peshkop. Sipas gjitha gjasave, selia e Ohrit nuk kishte njeri në krye në atë kohë, ose duhet të ketë qenë e lirë pak më vonë. Nga kjo vjen si rrjedhojë që Gorazdi, i caktuar nga Metodi, dhe i emëruar nga papa, metropoliti i Moravisë, me të mbërritur në Bullgari u vendos në krye të selisë së Ohrit, me bashkëpunimin e njëzëshëm të mbretit bullgar dhe të selisë apostolike. Prej këtej rrjedh, gjithashtu, që në katalogun e ipeshkëve, të përmendur nga Lekyjen, ne gjejmë Gorazdin në krye të hierarkisë së re. Nga ana tjetër, oborri bullgar me seli në Preslava (Markianopli i lashtë), në Bullgarinë lindore, nuk kishte arritur të bëhej çështje në koncilin e tetë ekumenik, si një vend nën juridiksionin e papës në bazë të urdhëresave të lëshuara nga Justiniani dhe Papa Vigjili. Baroni d’Avril është i mendimit se Gorazdi ishte i veshur me titullin e metropolitit, por, -shton ai -këtij titulli nuk i ishte bashkangjitur aspak ndonjë vend i caktuar.

Të flasësh në këtë mënyrë do të thotë të mos i kushtosh vëmendje faktit se vikariati apostolik i Ohër-Justinianës, i përvehtësuar në vazhdimësi, herë nga njëri e herë nga një tjetër, qëndron parreshtur deri në vitin 1767, e po në këtë vit u suprimua -sipas katalogut grek të patriarkëve grekë -kryesisht për shkak të lidhjeve që arkipeshkvët mbanin me papën. Atëhere duhet të pranohet se Gorazdi mori nga selia apostolike një funksion të lartë, atë të metropolitit, dhe se ai ishte vikari apostolik. Aq më pak mund të vihet kjo në dyshim kur marrëdhëniet midis oborrit bullgar dhe selisë apostolike ishin atëkohë nga më të përzemërtat. Për këtë vijnë si dëshmi, edhe shenjat dalluese mbretërore të akorduara nga papa për mbretin Simeon, edhe letrat e shkruara për këtë monark nga Papa Gjoni X, letra të përmendura në letërkëmbimin e Nikola Mistikut, patriarkut grek, i botuar kohëve të fundit nga kardinali Mai, edhe, më së fundi, letrat që vetë ky patriark shkroi për mbretin bullgar.

Historia, në të vërtetë, na bën me dije se, i rrethuar nga afër prej ushtrive bullgare, oborri bizantin nuk gjeti rrugëzgjidhje më të përshtatëshme se sa ndërhyrja e Papa Gjonit X, për të arritur paqen. Me kërkesën e Grekëve, Papa Gjoni X nisi atëhere dy përfaqësues, të cilët, pasi të kishin vendosur paqen në kishën greke, duhet të ktheheshin në Bullgari. Por, si grek i vërtetë, Nikola Mistiku e kundërshtoi udhëtimin e tyre, duke pretenduar se mbreti bullgar nuk çante kokë aspak për të drejtat e njerëzve, dhe se pushteti i të parit të apostujve s’mund të kishte asnjë ndikim mbi një monark, për të cilin e drejta e njerëzve nuk ka asnjë vlerë. E sidoqoftë, ai i thotë, midis tjerash, mbretit bullgar: “Ju nuk duhet të shpërfillni përfaqësuesin roman të fesë, ashtu si na keni përbuzur ne. Respektoni, pra, qortimin që ai ua drejton ju, për arsye se, nëse e fyeni atë, të parët e apostujve mbi hiret e të cilëve ai kushton çdo ditë vetëmohimin, ata do ta shohin këtë fyerje sikur iu është bërë vetë atyre, dhe do t’iu ndëshkojnë me ashpërsi”. Ja me çfarë fjalësh patriarku grek i shkruan Simeonit, pasi pengoi të dërguarit, me pohimin e tij, që të ktheheshin në Bullgari. Mënyra e njëmendtë për të shtyrë monarkun bullgar që të bënte atë që duhej tamam ishte t’i dërgoje atij të bënte vërejtjet e mësipërme nga vetë përfaqësuesit. Por, në atë kohë, dhe në rrezik për të kompromentuar suksesin e misionit apostolik, Nikola nuk veproi si grek. Është viti 920 kur patriarku Nikola shkroi letrën, tekstin e së cilës Baroni e ruajti dhe që e ka riprodhuar Rorbaheri (Vëll. 12, fq. 544). Simeoni vdiq në vitin 927. Shën Klementi kishte vdekur në Ohër më 916. Qysh në fillim, si misionar i devotshëm, ai konvertoi popujt ende paganë të rrethinave të Ohrit dhe të Devollit (Korça). Më pas, i ngritur nga Gorazdi në selinë e Belisës, në perëndim të liqenit të Ohrit, dhe jo larg Strugës, me vdekjen e Gorazdit ai ngjitet në krye të selisë së Ohrit me titullin e vikarit apostolik. E shkruar nga një prej ithtarëve të tij, Jeta e Shën Klementit u shtyp më 1742 në Moskopojë, nën pseudonimin e Teofilaktit, njërit prej atyre ipeshkëve që oborri i Bizantit e ngriti në krye të selisë së Ohrit, më tepër për tu bërë qejfin Bullgarëve. Duke qënë vetë nxënës i Shën Klementit, ai na tregon punën dhe virtytet e mjeshtrit të tij.

“Ne që kemi jetuar përherë me të, dhe që kemi parë e kuptuar gjithë çka ai bënte dhe thoshte, nuk e mbajmë mend të ketë rreshtur ndonjëherë punën. Ai mësonte fëmijët. Disave u shpjegonte vlerën e shkronjave, të tjerëve kuptimin e fjalës së shkruar, dhe ai vetë u drejtonte dorën të shumtëve prej tyre që tu mësonte të shkruajnë. Edhe natën ai punonte duke u lutur, duke lexuar e duke shkruar. Nganjëherë, ai vetë, kopjonte shkronjat dhe njëkohësisht u mësonte të tjerat. Nga këta nxënës ai pregatiste lektorë, nënxhakonë, xhakonë dhe priftërinj. Ai dërgoi afro treqint prej tyre në krahina të ndryshme të perandorisë bullgare. Metodi i madh përbënte gjithherët modelin e tij. Ai, në mënyrë të parreshtur, mbante parasysh jetën e tij dhe veprimet e tij, ashtu si një piktor vështron një tablo që e admiron dhe që dëshiron ta riprodhojë. Askush si ai nuk e njihte jetën e Metodit, pasi, qysh në rini të tij, ai kishte qënë shok i të gjitha udhëtimeve dhe sipërmarrjeve të tij”.

Duke folur për Romën, biografi ynë përshkruan gëzimin që ndjeu Papa Adriani për arritjen atje të Cirilit dhe Metodit, dhe përmend pritjen që u bëri atyre i gjithë kleri i këtij qyteti. Mësojmë më tej, se ata i rrëfejnë papës për përkthimin që u kishin bërë ata vetë shkrimeve të shenjta, se Papa e emëroi Metodin ipeshkv të Moravisë e të Panonisë, se Cirili, duke ndjerë fundin e afërm të tij, riveshi rrobën e murgut, dhe se ai u varros në kishën e Shën Klementit Papë. Biografi rikthehet, më pas, tek Shën Klementi i Ohrit dhe punimet e tij letrare. “Duke e parë -thotë ai -se populli nuk e kuptonte aspak përmbajtjen e shkrimit të shenjtë, pasi veç nga halli priftërinjtë kishin mësuar të lexonin librat grekë, dhe nuk e kapnin domethënien… Ai përgatiste për të gjitha festat predikime të thjeshta dhe të lehta, me të cilat, ti vetë do të mundesh, duke iu drejtuar leximit, të mësosh parimet e besimit tonë… A dëshiron ti të njohësh normat e sjelljes të dëgjuara nga etërit në kishë? Do ti gjesh të shkruara në bullgarisht nga eruditi i madh Klement. Me një fjalë, të gjithë librat në të cilat shpirtërat mund të gjejnë ngushëllim, Klementi na i ka lënë ne bullgarëve”.

Të zëvendësoje me libra të shkruar në gjuhën bullgare librat e shkruar në gjuhën greke, të cilën vetë priftërinjtë nuk e kuptonin, kjo përbënte padyshim fillesën e një revolucioni të njëmendtë, por të zëvendësoje shkrimin grek me një lloj tjetër shkrimi, do të thoshte ta bëje të pamundur përgjithherët përthithjen e Bullgarëve nga Greko-Bizantinët. Grekët e kuptuan rëndësinë e kësaj dhe protestuan. Por, selia apostolike më së fundi e kish kuptuar se të tërhiqte kishën greke nga humnera e skizmës ishte diçka e pamundur. Ajo, për këtë arsye, e mbështeti Klementin në Bullgari përkundër grekëve, ashtu siç kishte mbështetur në Bohemi Metodin dhe Cirilin kundër gjermanëve. Por, ashtu si Cirili dhe Metodi kishin gjetur shkrimin glagolitik në përdorim midis Sllavëve paganë të cilët ata duhet ti konvertonin, po ashtu Klementi, me mbërritjen e tij nga Moravia, gjeti shkrimin grek të përdorej midis Bullgarëve të krishterë. Për këta këtu gjendja kalimtare kishte qënë shumë e gjatë në kohë. Pra, nga njëra anë, duhet të ruhej renditja e shkronjave alfabetike, dhe nga ana tjetër të ndryshohej forma e tyre. Këtë bëri kleri i ri, i inkurajuar nga mbreti bullgar dhe nga selia apostolike. Me anë të shkronjave të reja grafike, Simeoni donte të mbronte popullin e tij prej frymës së Grekëve, dhe papa prej doktrinës së tyre. Dhe nga kjo rrjedh që tekstet liturgjike janë shkruar me shkronja glagolitike për vendet e veriut, dhe me shkronja klementine për vendet e jugut, si njëra dhe tjetra palë në sllavisht. Siç mund të përfytyrohet, kjo u pasua nga një përplasje e madhe midis Grekëve dhe Bullgarëve, thelbin e së cilës na e ka ruajtur murgu Krabri. “Ç’gjë të jashtëzakonëshme kemi bërë? -përgjigjej ky murg. -Ju Grekët keni imituar Fenikasit. Po ne a nuk mund të bëjmë mbi shkrimin tuaj atë çka ju keni bërë mbi shkrimin e të tjerëve?”. Klementi u dhuroi Bullgarëve një shkrim më të volitshëm se ai i përdorur nga Cirili dhe Metodi në Moravi dhe Panoni. Ja çfarë Baroni d’Avril duket se ka hequr, dhe që ne këtu vetëm sa e kemi plotësuar.

Shënime:

-Belisa (Belica) -në perëndim të liqenit të Ohrit, afër Strugës.

-Bohemia -pjesa perëndimore e Çekisë.

-Moravia -në lindje të Bohemisë në Çeki.

Fragment nga "Historia e Shqipërisë " nga Jean-Claude Faveyrial

© Robert Elsie, në Shqip