Dinastia Strauss

Nga Edlira Dedja 

Shumë kompozitorë kanë provuar të kompozojnë valse, por vetëm një emër mbetet simbol i kësaj gjinie dhe ai i takon familjes Shtraus. 

Emri Shtraus, ose më mirë i familjes Strauss do të mbetet përgjithmonë i lidhur me atë që quhet "muzika vjeneze" ose më saktë, me valsin, këtë kërcim të rafinuar e të hijshëm (tre të katërta, si e quajmë ne muzikantët). Më shumë se një familje, ky emër mund të quhet një dinasti e vërtetë, e cila mbretëroi për më shumë se pesëdhjetë vjet në të gjitha oborret mbretërore të Europës, ashtu si mbretëron edhe sot në të gjitha zemrat e qytetarëve të saj.

Në Vjenë janë organizuar ballo të shumta ku merrte pjesë arisokracia, shpesh e maskuar me kostumet e kohës, sidomos gjatë shekullit të 18-të. Në këtë periudhë, valsi kishte ende vështirësi të evidentohej si zgjedhje e kësaj shtrese, pasi konsiderohej si një kërcim vulgar dhe i pahijshëm, për arsye se partnerët kërcenin ngjitur me njëri-tjetrin. Do të duhej ende kohë, ndoshta deri në fillimet e shekullit të 19-të e falë Shtrausit, babait të parë të kësaj dinastie, që valsi të bëhej kërcimi kryesor i salloneve, duke marrë kështu emrin e mbretit të kërcimeve.

Gjatë shekullit të 19-të, familja Shtraus mbretëroi me valsin e saj mbi të gjitha kërcimet e tjera e jo vetëm në Vjenë, por në gjithë Europën. 

E sot është krijuar një traditë e bukur, pasi këto vepra interpretohen çdo vit mjeshtërisht në koncertin e famshëm të Vitit të Ri që organizohet në Vjenë, në vëndlindjen e kësaj muzike të mrekullueshme e të papërsëritshme.

Pak histori :

Johann Strauss-i, babai, (1804-1049), i cili lindi dhe jetoi (deri sa vdiq në moshën 45 vjeçare) në Vjenë, ishte i pari që i dha format e fisnikërisë këtij kërcimi të ri që quhet «vals». 

Djalë i një familje të thjeshtë hotelierësh, mbetur jetim në moshë shumë të re, ai luajti për vite të tëra si violinist në orkestrën e një birrarie të njohur vieneze që vizitohej nga shumë turistë të huaj (midis të cilëve edhe nga Chopin-i dhe Wagner-i i ri), të cilët mbeteshin të hipnotizuar nga kjo risi që quhej «vals vienez». Gjatë kësaj periudhe, Johann Shtrausi kishte nisur të kompozonte valset e tij, nën shëmbullin e një kompozitor tjetër austriak me emrin Lanner. Por ndryshe nga të tjerët, ai u përpoq të thyente tiraninë e ritmit të masave ¾, duke ndryshuar edhe gjatësinë e frazave muzikore. Krijimet e tij filluan të tingëllonin ndryshe; ato kishin shumë më tepër shkëlqim, pasi orkestrimi i tyre ishte konceptuar në një formë tjetër. Kompozitori i ri kishte futur përdorimin e sinkopeve dhe variacionet ritmike. Kështu, me orkestrën që luante veprat e tij, e cila përbëhej nga njëzet e tetë muzikantë, Shtrausi vizitoi Berlinin e më pas Parisin, ku iu dha mundësia të interpretonte krijimet e tij edhe përpara mbretit Louis-Philippe. Gjatë turneut të tij në Londër, ai ngjalli admirimin e një tjetër kompozitori të njohur, Hektor Berliozit. Por kur u kthye përsëri në Vjenë, Shtrausi konstatoi me pakënaqësi se djali i tij i madh, Johani, për të cilin kishte parashikuar një karrierë në fushën e biznesit, po ndiqte me sukses hapat e tij në muzikë.

Pasi u emërua drejtor i Ballove të oborrit e më pas shef i muzikës së Regjimentit të Parë të Gardës Civile të Vjenës, Shtrausi I (babai) kompozoi Marshin e famshëm të Radetzky-t, për të festuar fitoren e gjeneralit me të njëjtin emër mbi kryengritësit italianë, në 1848. Por krijimi i kësaj vepre i kushtoi sulme shumë të dhunshme nga qarqet republikane. Kështu, një vit më vonë vdiq nga ethet e skarlatinës. Funerali i tij ishte madhështor dhe u shoqërua nga turma të mëdha njerëzish në Vienë.

Në veprat që la pas, ku numërohen mbi njëqind e pesëdhjetë valse, njëzet e tetë galope, katërmbëdhjetë polka, nëntëmbëdhjetë marshe e tridhjetë e pesë kuadrilje, (më i njohuri ndër ta është valsi «Jehonat e Loreley-t»), thuhet se shumë prej tyre i atribohen gabimisht djalit të tij të madh, Johanit II.

Johann II (i biri)

Nëse i referohemi librit të Alain Duault, « JOHANN STRAUSS, ati, biri dhe shpirti i Valsit» për të mësuar pak më shumë rreth historisë së kësaj familjeje, kuptojmë se ajo përmbledh një shekull të tërë histori (babai lindi më 1804, Johani II vdiq në 1899), e pikerisht atë pjesë që ne e quajmë periudhë romantike, pasi u shqua nga një zhvillim i jashtëzakonshëm i mjeteve shprehëse të shkrimit orkestral, duke i dhënë kështu një stimul të mëtejshëm gjinisë së valsit.

Ky libër mund të konsiderohet si një një test i vogël analitik që edhe pse nuk paraqet një interes të vërtetë kronologjik mbi jetën dhe krijimtarinë e kësaj familjeje, mund të ngjallë kureshtjen për mënyrën se si bëhet paralelizmi midis Vjenës së fundshekullit të kaluar, së cilës i jepen ngjyrat e një parfumi të zbehtë perandorak, jashtëzakonisht të rafinuar e sensual – dhe puritanizmit të fasadave të një Perandorie tjetër, siç ishte Anglia e asaj kohe, ku korseja e veshjeve dhe e kostumeve mashkullore dukej sikur pëllciste nga vallëzimi sublim i muzikës së Shtrausit (babë e bir): këtij valsi aq djallëzor me ritëm «tre të katërta». 

Libri gjurmon historinë e kësaj epoke dhe evolucionin e saj nën penën e gjenisë së kësaj dinastie, prej së cilës lindën kryevepra si: «Danubi Blu» (1866), «Valsi i Perandorit», i cili mund të konsiderohet nga ana tjetër edhe si një manifest i vërtetë estetik i Vjenës Perandorake të Frac Jozefit dhe gruas së tij, "Sissi".

Autori zhytet në aventurat e një dinastie të pasur me episode e ngjarje, tërësisht e denjë për libretin e operetës « La Chauve Souris » (një nga veprat më të rëndësishme të Johann Straus, birit, përfunduar në vitin 1874) : Babai është një violinist i çuditshëm e aventurier, sa gjenial aq edhe i shfrenuar në qejfet e tij, deri aty sa të tradhëtojë hapur bashkëshorten legjitime, Anën, nënën e Johanit të ri, Jozefit dhe Eduardit (që të tre kompozitorë), me një fshatare të pagdhendur të quajtur Emili, nga e cila pati po ashtu, 3 fëmijë të tjerë. 

Një moment tjetër që duhet cituar nga libri është edhe përshkrimi i situatës së krijimit të një prej veprave më të rëndësishme të Johann Strauss-it, atit të dinastisë. Duke dashur të festojë pajtimin me familjen e tij, menjëherë pas kthimit të Marshallit të famshëm nga Italia, baba Johann-i kompozoi Marshin e famshëm të Radetzky-t, muzika e të cilit tingëllon edhe sot si një ringjallje e frymës së asaj epoke. Por fatkeqësisht, pak kohë pas krijimit të kësaj kryevepre, në shtatorin e vitit 1849, Johann-i vdes në mjerim e i turpëruar larg familjes, në krahët e Emilsë …. e kur ishte vetëm 45 vjeç.

E gjithë kjo histori episodesh, me ulje-ngritjet e prapaskenat e saj, sa të lavdishme aq edhe të zakonshme e banale, është transformuar në partiturën e jetës së një dinastie të lavdishme, të cilën e ndjekim me aq kureshtje e padurim çdo 1 janar - dikush drejtpërsëdrejti e dikush nëpërmjet transmetimit me Mondovision. Kjo partiturë, që me kalimin e kohës është veshur me petkun e magjishëm të fisnikërisë vjeneze, është kthyer sot në një ritual, madje mund të quhet edhe një meshë masive klasike, ku marrin pjesë miliona njerëz nga të pesë kontinentet... Ditët e sotme, muzika e Johann-it At e bir përfaqëson majën më të lartë të valsit simfonik, muzikën e mrekullueshme, aq të dlirë që sot ka njohur moshën e saj të artë.

Libri trajton edhe fenomenin Johann-i II, djalin e madh të familjes Strauss, i cili afirmohet nëpërmjet krijimeve të tij të mrekullueshme që në moshën 19 vjeçare, duke u bërë po aq i njohur sa i ati. Madje karriera e tij merr një ngritje të tillë, sa që shumë shpejt kurorëzohet me emrin e Perandorit të ri të Valsit. Njohja e tij me publikun e gjërë dhe momenti që i dha shtytjen vendimtare karrjerës, duke i mundësuar konkurim me emrin e të atit, u bë falë një koncerti të vitit 1844 në një Kazino të Vjenës me emrin Dommayer. Autori i librit shkruan se Strausi i ri prezantoi për herë të parë në këtë koncert kompozimet e tij, duke luajtur vetë e duke drejtuar njëkohësisht orkestrën, me një pasion të jashtëzakonshëm dhe me një ritëm të papërmbajtshëm. 

Rivaliteti mes Atit dhe Birit tashmë ishte bërë i njohur, pasi Anna, nëna e Strauss-it të ri kërkonte me çdo kusht të hakmerrej ndaj bashkëshortit të saj të pabesë nëpërmjet karrieres së djalit të saj të talentuar. Ajo e mbështeti violinistin e ri, e inkurajoi dhe e stimuloi me të gjitha fuqitë e saj. E kjo garë e tendosur midis të dyve, do ta rrëzonte përfundimisht Johann-in e I, atin e dinastisë dhe babin e Straussit të ri.

Autori i librit na shoqëron me tregimin e tij, si duke ndjekur ritmin e muzikës së një valsi, që herë gjallërohet e herë e dobësohet. Nëpërmjet muzikalitetit të fjalës së tij, të krijohet përshtypja se edhe ti bëhesh pjesë e këtij vallëzimi që instiktivisht të tërheq në mënyrë progresive të vallëzosh së bashku me të, ashtu si edhe me ritmet e Johanit të ri që shpejt i kushtohet tërësisht kompozimit. Ai thellohet më tej në këtë krijimtari dhe e zhvillon, duke krijuar kështu zhanrin e valsit simfonik, i cili i jep trajta madhështore kësaj gjinie orkestrale.

Nga ana tjetër, Strauss-i i ri e bind vëllain e tij Jozefin, një inxhinier të pasionuar me profesionin që ushtron, ta lërë mënjanë vokacionin e tij dhe të marrë përsipër drejtimin e orkestrës Strauss, që do të thotë turnetë, koncertet si dhe kompozimet e reja (Jozef Straussi ka lënë pas mbi 283 partitura, por talenti i vërtetë i tij është përpunimi i veprave tashmë të shkruara). Mbingarkesat, duhani, alkooli, pagjumësia si dhe jeta plot tension ... i shkurton jetën Jozefit, i cili vdes tragjikisht gjatë një koncerti në Varshavë, në moshën 43 vjeçare.