Kush ishin "Achetaten dhe Achenaten" - ?

Nga Mili Butka

Në mitologjinë e lashtë egjiptiane Ateni (ose Atoni, egjiptiane e lashtë: jtn ) simbolizon diskun e Diellit, dhe fillimisht i njohur si një aspekt i zotit Ra. Ateni i perëndishëm është fokusi i fesë monoteiste të Aten-izmit të themeluar nga Amenhotep IV, i cili më vonë mori emrin Akhe/naten (vdiq rreth vitit1335 pes) në adhurimin dhe njohjen e Atenit. Në poemën e tij " Himni i Madh në Aten ", Akhenaten e lavdëron Atenin si krijues, dhënës të jetës dhe ushqimi i shpirtit të botës. 

Referenca e parë e njohur për Aten ‘diellin-disk’ si një hyjni është e njohur në Historia e SINUHE nga dinastia e 12 , në të cilën mbreti është përshkruar si Perëndi në rritje në qiej dhe bashkimin me diellin-disk,  trupin hyjnor me krijuesin e saj. 

Sipas analogjisë, termi "aten argjendi" përdorej për t'iu referuar Hënës. 

Ateni diellor adhurohej gjerësisht si një zot në mbretërimin e Amenhotep III , kur u përshkrua si një njeri tepër guximtar se Ra. Në sundimin e pasardhësit të Amenhotep III, Amenhotep IV, Ateni u bë perëndi qendror i fesë shtetërore egjiptiane dhe Amenhotep IV ndërroi emrin e tij në Akhenaten për të reflektuar lidhjen e tij të ngushtë me hyjninë e re supreme.

Titulli i plotë i zotit Akhenaten ishte "Ra-Horakhty i cili gëzohet në horizont, në Emrin e tij si Drita që është në diskun diellor". Ky emër i gjatë shpesh u shkurtua te Ra-Horus-Ateni ose vetëm Ateni në shumë tekste, por zot i Akhenaten ngritur në supremacinë konsiderohet një sintezë e perëndive shumë të lashtë të shikuara në një mënyrë të re dhe të ndryshme. Zoti gjithashtu konsiderohet të jetë mashkullor dhe femëror në të njëjtën kohë. I gjithë krijimi mendohej të dilte nga perëndia dhe të ekzistonte brenda zotit. Në veçanti, zotu nuk ishte përshkruar në formë antropomorfike (njerëzore), por si rreze të dritës që shtriheshin nga disku i diellit.

Gjatë periudhës Amarna, kjo sintezë u pa si burim i padukshëm i energjisë së perëndisë së diellit, nga të cilat manifestimi i dukshëm ishte Ateni, si disk diellor. Studiues të tjerë e quajnë këtë si fenë heno/theiste.

Emri i Atenit shfaqet në dy, forma duke sjellë implikime mbretërore në kuadrin rreth emrit. Disa e kanë interpretuar këtë duke nënkuptuar se Akhenaten ishte mishërimi i Atenit, dhe adhurimi i Atenit është adhurim direkt i Akhenaten; por të tjerët e kanë marrë këtë si një tregues të Atenit si sundimtari suprem edhe në mbretërimin aktual mbretëror.

Parimet e fesë Aten u regjistruan në muret e varrit shkëmbor të Akhetaten. Në fenë e Atenit (Atenizmi), nata është një kohë për t'u frikësuar.  Puna bëhet më mirë kur dielli, Ateni, është i pranishëm. Ateni kujdeset për çdo krijesë, dhe krijoi një lumë të Nilit në qiell (shi) për sirianët. Ateni krijoi të gjitha vendet dhe njerëzit. Rrezet e diskut të diellit vetëm i japin jetën familjes mbretërore; të gjithë të tjerët marrin jetë nga Akhenaten dhe Nefertiti në këmbim të besnikërisë ndaj Atenit.

Ekziston vetëm një shembull i njohur i Aten-it duke folur ", tha nga "Aten i Gjallë": rrezet e mia ndriçojnë ..."

Akhenaten nuk e përfaqësonte veten si një zot, por si bir i Atenit, duke zhvendosur metodat e mëparshme të faraonëve që pretendonin të ishin mishërimi i Horusit. Kjo kontribuoi në besimin se atenizmi duhet të konsiderohej një fe monoteiste ku "ateni i gjallë, përveç të cilit nuk ka tjetër, ai ishte i vetmi zot".

"Himni i Madh në Aten" i shkruar sikur Akhenaten është ai që flet, por është e diskutueshme nëse ai vetë e shkroi atë apo jo.

Gratë e Elitës ishin të njohur për të adhuruar Atenë në tempuj të hijes së diellit në Akhetaten.

Në adhurimin e Atenit nuk u krye shërbimi i përditshëm i pastrimit, vajosjes dhe veshjes së imazhit hyjnor. Temja u dogj disa herë në ditë. Himne të kënduara për Aten ishin të shoqëruara me muzikë harpë. Ceremonitë e Atenit në Akhetaten përfshinin ofrimin e ofertave Aten me një goditje të shpejtë të skeptrit mbretëror.

Ateni është një evolucion i idesë së një perëndie të diellit në mitologjinë egjiptiane, duke nxjerrë shumë konceptet e tij të fuqisë dhe përfaqësimit nga Perëndia më i hershëm, por duke u ndërtuar në krye të fuqisë që Ra përfaqëson. Ateni mbajti fuqinë absolute në univers, duke përfaqësuar jetën duke i dhënë forcë dritës botës dhe duke u bashkuar me konceptin dhe perëndeshën Maat për të zhvilluar përgjegjësi të mëtejshme për Aten përtej fuqisë së vetë dritës. 

Ateni përshkruhet duke u kujdesur për njerëzit përmes Akhenaten nga duart e Atenit që shtrihen drejt mbretërive, duke u dhënë atyre ankhs që përfaqësojnë jetën që i është dhënë njerëzimit përmes Aten dhe Akhenaten. Në Himnin e Atenit të Akhenatenit, një dashuri për njerëzimin dhe Tokën përshkruhet në mënyrën e Atenit:

"Aten përulet poshtë, pranë tokës, për të parë krijimin e tij, ai merr vendin e tij në qiell për të njëjtin qëllim, ai lodh veten në shërbim të krijesave, ai shkëlqen për të gjithë ata, ai i jep atyre diell, dhe i dergonte ata në Shu fëmija i palindur dhe zogjtë e foshnjës janë të kujdesshëm dhe Akhenaten i kërkon babait të tij hyjnor që 'të ngrejë' krijesat për hir të tij, në mënyrë që ata të mund të aspirojnë në gjendjen e përsosmërisë së atit të tij Aten.

Egjyptologët e kanë shprehur fjalën ndryshe si Aten, Aton, Atonu dhe Itn.

REF.

 Wilkinson, Richard H. (2003). The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt. Thames & Hudson. pp. 236–240

 M. Lichtheim, Ancient Egyptian Literature, Vol.1, 1980, p.223

 Fleming, Fergus, and Alan Lothian (1997). The Way to Eternity: Egyptian Myth.Duncan Baird Publishers. p. 52

 Jan Assmann, Religion and Cultural Memory: Ten Studies, Stanford University Press 2005, p.59

 M. Lichtheim, Ancient Egyptian Literature, Vol. 2, 1980, p. 96

 Dominic Montserrat, Akhenaten: History, Fantasy and Ancient Egypt, Routledge 2000, ISBN 0-415-18549-1, pp. 36ff.

 Brewer, Douglas J.; Emily Teeter (22 February 2007). Egypt and the Egyptians(2 ed.). Cambridge University Press. p. 105. ISBN 978-0-521-85150-3.

 Redford, Donald (1984). Akhenaten: The Heretic King. Princeton University Press. pp. 170–172. ISBN 978-0-691-03567-3.

 Bennett, John (1965). "Notes on the 'Aten'". The Journal of Egyptian Archaeology. 51: 207–209. doi:10.2307/3855637. JSTOR 3855637.

 Gunn, Battiscombe (1923). "Notes on the Aten and His Names". The Journal of Egyptian Archaeology. 9 (3/4): 168–176. doi:10.2307/3854036. JSTOR 3854036.

 Akhenaten and the City of Light. Cornell University Press. 2001. p. 8. ISBN 978-0801487255. Retrieved 15 February 2015.

 Perry, Glenn (2004). The History of Egypt. Greenwood Publishing Group. p. 1. ISBN 9780313322648. Retrieved 15 February 2015.

 Pinch, Geraldine (2002). Handbook of Egyptian Mythology. ABC-CLIO. p. 110. ISBN 9781576072424. Retrieved 15 February 2015.

 Goldwasser, Orly (2010). "The Aten is the "Energy of Light": New Evidence from the Script". Journal of the American Research Center in Egypt. 46: 163. JSTOR 41431576.

 Groenewegen-Frankfort, Henriette Antonia (1951). Arrest and Movement: An Essay on Space and Time in the Representational Art of the Ancient Near East. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. p. 99. ISBN 978-0674046566.

 "Aton". Britannica. Retrieved 27 November 2017.

 "Aten, god of Egypt". Siteseen Ltd. June 2014. Retrieved 22 December 2014.

 "History embalmed: Aten". 2014 Siteseen Ltd. Retrieved 22 December 2014.

 Pasquali, Stéphane (2011). "A sun-shade temple of Princess Ankhesenpaaten in Memphis?". The Journal of Egyptian Archaeology. 97: 219. JSTOR 23269901.

 Freed, Rita E.; D'Auria, Sue; Markowitz, Yvonne J. (1999). Pharaohs of the sun : Akhenaten, Nefertiti, Tutankhamen. Boston: Museum of Fine Arts in association with Bulfinch Press/Little, Brown and Co. ISBN 978-0878464708. OCLC 42450325.

 Shaw, Ian (1994). "Balustrades, Stairs and Altars in the Cult of the Aten at el-Amarna". The Journal of Egyptian Archaeology. 80: 109–127. doi:10.2307/3821854. JSTOR 3821854.

 The ancient gods speak : a guide to Egyptian religion. Redford, Donald B. Oxford: Oxford University Press. 2002. ISBN 978-0195154016. OCLC 49698760.

 Erik., Hornung, (2001). Akhenaten and the religion of light. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press. ISBN 978-0801487255. OCLC 48417401.

 See: Collier, Mark and Manley, Bill (1998). How to Read Egyptian Hieroglyphs: 2nd Edition. Berkeley: University of California Press. p. 29.