Rreziku i vërtetë për ekonominë globale

Christopher Smart

Një nga misteret e mëdha të tregjeve globale të ditëve të sotme është entuziazmi i tyre i pakuptueshëm, madje edhe kur bota rreth tyre shfaqet në prag kaosi apo kolapsi. E, megjithatë, investitorët mund të jenë më racionalë sesa duken kur bëhet fjalë për çmimet në rreziqet politike. Nëse investimi është gjëja më kryesore në uljen e flukseve të ardhshme të parasë, është e rëndësishme të përqendrohemi saktësisht në atë që do të ndikojë edhe jo në këto llogaritje. Krizat e mundshme që mund të jenë më dramatiket apo të dhunshmet janë, si për ironi, ato që tregu i ka më të lehta për t’i shqyrtuar.

Shumë më të rrezikshme janë ndryshimet në institucionet ndërkombëtare globale që rrisin pritshmëritë për mënyrën si do të sillen lojtarë kyç. Ndryshime të tilla mund të shfaqen vetëm ngadalë, por ato mund të ndryshojnë rrënjësisht kalkulimin për vlerësimin e rreziqeve dhe rikthimeve të mundshme.

Tregu i sotëm është i lehtë për t’u shpjeguar në aspektin e faktorëve themelorë. Të ardhurat po rriten, inflacioni është mbajtur në skaj dhe ekonomia globale duket se po përjeton një zgjerim të madh dhe të sinkronizuar. Në tetor, Fondi Monetar Ndërkombëtar përditësoi pikëpamjen e tij për të parashikuar se vetëm një pjesë të vogël e vendeve të vogla do të pësojnë një recesion vitin e ardhshëm. Ndërsa bankat qendrore kryesore po planifikojnë, ose kanë filluar tashmë, të forcojnë politikën monetare, normat e interesit do të mbeten të ulëta për tani.

Krizat politike, sado të bujshme që mund të jenë, nuk kanë gjasa të ndryshojnë koston ekonomike të investitorëve. Edhe pas fatkeqësive më të mëdha të shekullit të njëzetë, tregjet u tërhoqën pas shumë shpejt. Pas sulmit të Japonisë në Pearl Harbor, tregjet e aksioneve në SHBA ranë me 10%, por e morën veten përsëri brenda gjashtë javëve. Në mënyrë të ngjashme, pas sulmeve terroriste të 11 shtatorit 2001, aksionet e SHBA ranë rreth 12%, por e rimorën veten pas një muaji. Pas vrasjes së presidentit John F. Kennedy, çmimet e aksioneve ranë më pak se 3%, dhe e rimorën veten të nesërmen.

Po, çdo krizë politike është ndryshe. Por përmes shumicës së tyre, thekson investitori veteran Jens Nystedt, pjesëmarrësit në treg mund të mbështeten në një përgjigje nga politikë bërësit. Bankat qendrore dhe ministritë e financave pothuajse gjithmonë do të nxitojnë për të kompensuar premisat në rritje të rrezikut duke rregulluar normat e interesit apo politikat fiskale dhe investitorët do të ofrojnë asete përsëri në vlerat e tyre para kohës së krizës.

Sot një konflikt me Korenë e Veriut për programet e saj bërthamore dhe raketore kryeson shumicën e listave të krizave të mundshme. Lufta e hapur ose një incident bërthamor në Gadishullin Korean do të shkaktonte një katastrofë njerëzore, do të ndërpriste tregtinë me Korenë e Jugut – ekonomia e 13-të më e madhe në botë – dhe do të trondiste politikën në të gjithë botën. E megjithatë, një fatkeqësi e tillë do të kishte shumë gjasa të ishte e shkurtër dhe rezultati i saj do të ishte i qartë pothuajse menjëherë. Fuqitë e mëdha të botës do të mbeteshin pak a shumë njësoj dhe flukset e ardhshme monetare në shumicën e investimeve do të vazhdonin të pashqetësuara.

E njëjta gjë mund të thuhet edhe për Arabinë Saudite, ku princi i kurorës Mohammed bin Salman thjesht e pastroi qeverinë dhe aparatin e sigurisë për të konsoliduar pushtetin e tij. Edhe nëse një trazirë e papritur në Mbretëri do të transformonte ekuilibrin e pushtetit në Lindjen e Mesme, vendi do të vazhdonte të vazhdonte ende të ruante eksportet e tij. Dhe nëse do të kishte një ndërprerje në furnizimin global me naftë, kjo do të zbutej nga prodhues konkurrues dhe teknologji të reja.

Në mënyrë të ngjashme një kolaps i plotë politik apo ekonomik në Venezuelë do të kishte implikime serioze rajonale dhe mund të rezultojë në një krizë edhe më të thellë humanitare atje. Por kjo me shumë gjasa s’do të kishte një impakt më të gjerë, shumë më pak sistematik në tregjet e energjisë dhe ato financiare.

Skenarë të tillë shpesh janë në titujt kryesorë, kështu që dukuria e tyre ka shumë pak gjasa të vijë si surprizë. Por edhe kur një krizë, siç është një sulm apo një epidemi kibernetike, ndodh në mënyrë të papritur, trazirat pasuese të tregut zakonisht zgjasin vetëm aq kohë sa duhet që investitorët që të rivlerësojnë normat e skontimit dhe fitimet e ardhshme.

Ndryshe nga kjo, ndryshimet në supozimet ekonomike kanë shumë pak gjasa të shkaktojnë një shitje asetesh me çmime të ulëta, duke i nxitur investitorët që të rivlerësojnë mundësinë e realizimit të flukseve të parashikuara të parasë. Mund të ketë një ndërgjegjësim në mesin e investitorëve se ritmet e rritjes po ngadalësohen ose se bankat qendrore kanë humbur përsëri shfaqjen e inflacionit. Ose ndryshimi mund të vijë më papritur, për shembull, me zbulimin e xhepat e mëdhenj të kredive toksike që nuk ka gjasa të paguhen.

Siç e dinë mirë edhe investitorët e tregut, ndryshimet politike mund të ndikojnë në supozimet ekonomike. Por, përsëri, rreziku rrjedh më pak nga goditjet e paparashikueshme sesa nga erozioni i ngadalshëm i institucioneve që investitorët u besojnë për ta bërë më të parashikueshme një botë të pasigurt.

Për shembull, investitorët në Turqi e dinë se largimi i vendit nga demokracia e ka distancuar atë nga Europa dhe ka prezantuar rreziqe të reja për rikthime të ardhshme. Nga ana tjetër, në Brazil, pavarësisht një skandali të vazhdueshëm korrupsioni që ka rrëzuar një president dhe mund të rrëzojë edhe një tjetër, investitorët e pranojnë se institucionet e vendit po punojnë – edhe pse në mënyrën e tyre të pavolitshme – dhe i kanë vlerësuar rreziqet në mënyrë të përshtatshme.

Rreziku më i madh politik për tregjet globale sot është se lojtarët kryesorë që formësojnë pritshmëritë e investitorëve i nënshtrohen një riorganizimi rrënjësor. Më shqetësuesja nga të gjitha është SHBA-ja e cila tani po kërkon të ndërtojë një rol të ri global për veten nën udhëheqjen e presidentit Donald Trump.

Duke u tërhequr nga marrëveshjet ndërkombëtare dhe duke u përpjekur të rinegociojë marrëveshjet ekzistuese tregtare, Shtetet e Bashkuara janë bërë tashmë më pak të parashikueshme. Duke parë përpara, nëse Trumpi dhe liderët e ardhshëm të SHBA-së vazhdojnë të angazhohen me vendet e tjera nëpërmjet transaksioneve me shuma zero sesa duke ndërtuar institucione bashkëpunuese, bota nuk do të mund të jetë në gjendje të mbledhë një përgjigje të përbashkët në periudhën e ardhshme të trazirave të tregut global.

Së fundmi, një SHBA më pak e besueshme do të kërkojë një normë më të lartë zbritjeje pothuajse kudo. Nëse cikle të tjera ekonomike nuk ndërhyjnë para ndryshimit të pritshmërive të investuesve, ky do të jetë fundi i bumit aktual të tregut. /Project Syndicate/reporter.al/