Kashtëpunuesja

Përkthyer nga Dea J Klosi

Ishte fundi i darkës së hapjes së gjuetisë tek Markezi de Bertrans. Njëmbëdhjetë gjahtarë, tetë gra të reja dhe mjeku i vendit ishin mbledhur përreth tavolinës së madhe të ndriçuar, të mbuluar me fruta dhe lule.

Kishin folur për dashuri dhe një debat i madh qe hapur, një debat i përjetshëm, për të ditur nëse mund të dashurohej vërtetë një herë apo disa herë. U përmendën shumë shembuj njerëzish, të cilët nuk kishin pasur më tepër se një dashuri serioze ; u përmendën shembuj të tjerë njerëzish që kishin dashur shpesh, vrullshëm. Burrat, në përgjithësi, thonin se pasioni, njëlloj si sëmundjet, mund ta godasë disa herë të njëjtën qenie dhe ta godasë për vdekje, nëse përpara tij ngrihet ndonjë pengesë. Ndonëse ky këndvështrim nuk qe për t’u hedhur poshtë, gratë, opinioni i të cilave mbështetej më tepër mbi poezinë sesa mbi vëzhgimin, pohonin se dashuria, dashuria e vërtetë, dashuria e madhe, nuk mund të binte më shumë se një herë mbi një të vdekshëm, se kjo dashuri ishte e ngjashme me rrufenë, dhe se një zemër e prekur nga ajo do të mbetej pastaj aq bosh, e shkretuar, e shkrumbuar, saqë asnjë ndjenjë tjetër e fuqishme, madje asnjë ëndërr, nuk mund të lindte aty përsëri.

Markezi, duke qenë se kishte dashuruar shumë, e luftonte me zell këtë bindje :

- Po jua them unë, ne mund të dashurojmë disa herë me tërë shpirtin që kemi. Ju më përmendni këtu njerëz që kanë vrarë veten nga dashuria, si dëshmi të pamundësisë së një pasioni të dytë. Po ju përgjigjem se, po të mos e kishin kryer këtë marrëzi që të vrisnin veten, çka kjo iu hiqte çdo lloj gjase për një dështim të dytë, ata do të ishin shëruar dhe do t’ia kishin filluar përsëri dhe papushim, deri në vdekjen e tyre natyrore. Me të dashuruarit ndodh si me pijanecët. Kush ka pirë do të pijë – kush ka dashuruar do të dashurojë. Kjo është veç një çështje temperamenti.

Atëherë, ata morën doktorin për ta ndarë këtë çështje, një mjek i moshuar Parizian që ishte tërhequr në fshat, dhe e lutën të japë mendimin e tij.

Por pikërisht, ai nuk kishte asnjë mendim :

- Siç tha dhe markezi, kjo është një çështje temperamenti  dhe sa për mua, kam njohur një pasion, i cili zgjati për pesëdhjetë e pesë vjet papushim dhe që mori fund vetëm nga vdekja.

Markezja rrahu duart.

- A nuk është e bukur kjo ! Çfarë ëndrre e bukur që të të duan kështu ! Çfarë lumturie që të jetosh pesëdhjetë e pesë vjet i mbështjellë në këtë dashuri të pashterrshme dhe aq mbushëse ! Sa i lumtur duhet të ketë qenë dhe sa duhet ta ketë bekuar jetën ai, që e kanë dashur kështu !

Mjeku buzëqeshi :

- Në të vërtetë, Zonjë, ju nuk gaboheni në këtë pikë, qenia e dashuruar qe një burrë. Ju e njihni, është Zoti  Chouquet, farmacisti i burgut. Por edhe atë, gruan, ju e keni njohur gjithashtu, është ajo kashtëpunuesja e karrikeve që vinte për çdo vit në kështjellë. Por do të sqarohem pak më mirë.

Hovi i grave kishte rënë dhe fytyra e tyre e zhgënjyer thoshte : "Pfff !", a thua se dashuria duhet të godiste vetëm qenie të shquara dhe të ndërlikuara, të vetmet të denja për interesimin e njerëzve.

Mjeku vazhdoi :

- Para tre muajsh, më kanë thirrur pranë kësaj gruaje të moshuar, në shtratin e vdekjes. Ajo kishte mbërritur në mbrëmje, në karrocën që i shërbente si shtëpi, të tërhequr nga ai kali gërdallë ,që ju e keni parë dhe të shoqëruar nga dy qentë e saj të mëdhenj të zinj, miq dhe roje të saj. Prifti ishte tashmë aty. Ajo na la amanetet e fundit dhe për t’iu zbuluar kuptimin këtyre të fundit, na rrëfeu tërë jetën e saj. Nuk di të ketë diçka më të veçantë dhe më therëse.

I ati i saj ishte kashtëpunues dhe e ëma kashtëpunuese. Ajo nuk ka pasur kurrë një strehë të saj diku në tokë.

Ende e vogël, ajo endej e tëra në lecka, e pistë dhe e krimbur. Ndaleshin në hyrje të fshatrave, përgjatë  ledheve ; zgjidhnin karrocën ; kali kulloste ; qeni flinte, turirin në putra dhe vogëlushja rrokullisej në bar, ndërsa i ati dhe e ëma thurnin, nën hijen e vidheve të udhës, të gjitha karriket e vjetra të komunës. Nuk flisnin pothuaj fare në këtë banim endacak. Pas ca fjalësh të nevojshme për të vendosur kush do t’iu binte shtëpijave rreth e përqark duke lëshuar thirrjen e mirënjohur : “Kashtëpunues karrikesh !”, ata zinin të përdridhnin kashtën, përballë ose në krah. Kur fëmija shkonte tepër larg apo orvatej të hynte në lidhje me ndonjë fëmijë  të fshatit, zëri i nxehur i të atit e sillte në mend : “Do vish këtu ti, pisanjose !” Këto ishin të vetmet fjalë dashurie që ajo dëgjonte.

Kur ajo u bë më e madhe, e dërguan të mbledhë funde karrikesh të kalbura. Atëherë, nga sheshi në shesh, ajo bëri ca njohje të vogla me fëmijë të tjerë ; por kësaj rradhe, ishin prindërit e shokëve të saj të rinj që i thërrisnin vrazhdësisht fëmijët e tyre : “Pa eja pak këtu, mistrec i vogël ! Mos të të shoh më të flasësh me leckamanë !...”.

Shpesh fëmijët e vegjël e qëllonin me gurë.

Kur ndonjë zonjë i jepte ca kacidhe, ajo i ruante me kujdes.

Një ditë – asokohe ajo ishte njëmbëdhjetë vjeçe – duke kaluar nëpër këtë vend, ajo takoi prapa varrezës të voglin Chouquet, i cili qante ngaqë një shok ia kishte vjedhur dy monedha të vogla. Këta lotë të një borgjezi të vogël, të një prej atyre fëmijëve që, në karrocën e saj të varfër, ajo i përfytyronte si gjithnjë të kënaqur dhe të gëzuar, e tronditën shumë. Ajo u afrua dhe kur mori vesh arsyen e dhimbjes së djalit, ajo derdhi mes duarve të tij të gjitha kursimet e saj, shtatë qindarka, që sigurisht ai i mori, duke fshirë lotët. Atëherë, e çmendur nga gëzimi, ajo pati guximin ta përqafojë. Ngaqë po vështronte me kujdes monedhat e tij, ai e la ta puthë. Duke parë veten të pashtyrë tej dhe as të rrahur, ajo rifilloi ; e përqafoi krahëhapur, me gjithë zemër. Pastaj u largua me vrap.

Çfarë ngjau në kokën e saj të mjerë ? A ishte lidhur pas këtij kalamani ngaqë ajo i kishte falur pasurinë e vet prej endacakeje, apo ngaqë ajo i kishte dhënë puthjen e tij të parë të butë ? Misteri është i njëjtë si për të vegjëlit, ashtu dhe për të mëdhenjtë.

Përgjatë muajsh të tërë, ajo mendoi për këtë cep varreze dhe për këtë djalë. Me shpresën që ta rishihte, ajo i vodhi prindërit e saj, duke zhvatur një qindarkë këndej e një qindarkë andej, në pagesën e një mbushjeje, apo dhe në ushqimet që shkonte t’i blinte.

Kur u rikthye, ajo kishte dy franga në xhep, por vetëm sa mundi ta shquajë diku farmacistin e vogël, të larë dhe të pastër, prapa qelqeve të dyqanit të të atit, ndërmjet një akuariumi të kuq dhe një shiriti parazit.

Asaj vetëm sa iu shtua dashuria, e joshur, e mallëngjyer, e dehur nga kjo lavdi e ujit të ngjyrosur, nga kjo fitore kristalesh të shndrishme.

Ajo ruajti në mendje kujtimin e tij të pashlyeshëm dhe, kur e takoi vitin tjetër, prapa shkollës, duke luajtur me saçme me shokët, ajo u hodh mbi të, e mbërtheu në krahë dhe e puthi me aq forcë sa ai zuri të ulërasë nga frika. Atëherë, për ta qetësuar, ajo i dha ç’kishte me vete : tre franga e njëzet, një thesar i vërtetë, që ai i vështronte me sy të zgurdulluar.

Ai i mori dhe e la veten të përkëdhelet aq sa deshi ajo.

Për katër vjet të tjera, ajo derdhi ndërmjet duarve të tij të gjitha kursimet e saj, që ai i fuste me vetëdije në xhep në shkëmbim të puthjeve të pranuara. Njëherë tridhjetë qindarka, njëherë dy franga, e njëherë tjetër dymbëdhjetë qindarka (ajo qau nga dhimbja dhe poshtërimi, por viti kishte qenë i dobët) dhe herën e fundit, pesë franga, një monedhë të madhe të rrumbullakët, e cila, e bëri djalin të qeshë me një të qeshur të kënaqur.

Ajo nuk mendonte tjetër përveç tij dhe ai e priste rikthimin e saj me njëfarë padurimi, vraponte përballë saj sapo e shihte dhe kjo bënte që zemra e vajzës së vogël të rrëmbehej përnjëherë.

Pastaj ai u zhduk. E kishin futur në Kolegj. Ajo e mori vesh këtë duke pyetur me kujdes. Atëherë ajo përdori një diplomaci të hollë për të ndryshuar udhëtimin e prindërve të saj dhe për t’i bërë të kalonin andej në kohën e pushimeve. Ia arriti, por vetëm pas një viti dredhish. Ajo kishte mbetur pra dy vjet pa e parë ; e njohu por, aq shumë kishte ndryshuar ai, ishte rritur, zbukuruar, hijerëndë në tunikën e tij me pulla të arta. Ai bëri sikur nuk e pa dhe kaloi kokëlartë pranë saj.

Ajo qau dy ditë papushim  dhe që atëherë, vuajtja e saj ishte pa fund.

Ajo rikthehej për çdo vit ; kalonte përpara tij pa guxuar ta përshëndesë dhe ai as që ia hidhte sytë. Ajo e donte çmendurisht. Ajo më tha : “Ai është i vetmi burrë që kam parë mbi tokë, Zoti Doktor ; as nuk e dija nëse ekzistonin të tjerët.” Prindërit e saj vdiqën. Ajo vazhdoi zanatin e tyre, por mori dy qen në vend të një, dy qen të tmerrshëm që nuk do të guxonim t’iu dilnim përpara.

Një ditë, duke u rikthyer në këtë fshat ku kishte mbetur zemra e saj, ajo pa një grua të re që dilte nga dyqani Chouquet në krah të të dashurit të saj. Ishte gruaja e tij. Ai ishte martuar.

Po atë mbrëmje, ajo u hodh në pellgun që është në sheshin e Bashkisë. Një pijanec i vonuar e nxori nga uji  dhe e solli në farmaci. I biri Chouquet zbriti siç qe me robdishamb në trup, për ta mjekuar  dhe pa u dukur se e njihte, e zhveshi, e fërkoi, pastaj i tha me një zë të ashpër : “Po ju qenkeni e çmendur ! Nuk duhet të jesh kaq e marrë kështu !”.

Kjo mjaftoi për ta shëruar. Ai i kishte folur ! Ajo ishte e lumtur tani.

Ai nuk deshi të marrë asnjë shpërblim për mjekimet e tij, ndonëse ajo ngulmoi që ta paguajë.

Dhe e tërë jeta e saj rrodhi kështu. Mbushte karriket duke menduar për Chouquet. Për çdo vit, ajo e shquante përmes qelqeve. Ajo e bëri zakon t’i blejë tek ai ilaçet. Kështu ajo e shihte nga afër dhe i fliste, dhe i jepte ende para.

Siç jua thashë kur fillova, ajo ka vdekur këtë pranverë. Pasi ma tregoi tërë këtë histori të trishtë, ajo më luti t’ia jap të gjitha kursimet e saj atij, që ajo e kishte dashur me aq durim, sepse ajo kishte punuar vetëm për të, thoshte ajo, madje duke ndenjur dhe pa ngrënë, për të qenë e sigurtë se ai do të mendonte për të, të paktën njëherë, kur ajo të kishte vdekur.

Ajo më dha dymijë e treqind e njëzet e shtatë franga. I lashë priftit njëzet e shtatë franga për varrimin  dhe pjesën tjetër e mora me vete, kur ajo dha frymën e fundit.

Të nesërmen, vajta tek Chouquet. Ishin në fund të drekës, burrë e grua, ballë për ballë njëri-tjetrit, të kuq dhe të shëndoshë, ajka e prodhimeve farmaceutike, të rëndësishëm dhe të kënaqur.

Më thanë të ulem ; më ofruan një pije, që e pranova  dhe e fillova fjalën time me një zë të prekur, i bindur se do të qanin.

Sapo mori vesh se ai kishte qenë dashuruar nga kjo endacake, nga kjo kashtëpunuese, nga kjo e përdalë, Chouquet kërceu nga zemërimi, njëlloj sikur t’i kishin vjedhur famën, vlerësimin prej njeriu të ndershëm, nderin e tij intim, diçka delikate që për të ishte më e shtrenjtë se vetë jeta.

E shoqja, po aq e acaruar sa ai, përsëriste : « Ah, kjo leckamane ! Kjo leckamane ! Kjo leckamane !... ». Pa mundur të gjejë gjë tjetër.

Ai ishte ngritur dhe  ecte me hapa të mëdhenj prapa tavolinës, kapuçin grek të ulur mbi një vesh. Dhe mërmëriste : « E kupton këtë, Doktor ? Ja gjërat e tmerrshme për një njeri ! Ç’të bëj, Oh ! Po ta kisha ditur në të gjallë, do ta kisha bërë ta arrestonin dhe ta flaknin në burg. Dhe nuk do të kishte dalë më, të jeni i sigurtë !”.

Mbeta i shtangur nga përfundimi i veprimit tim të ndjerë. Nuk dija ç’të thosha e ç’të bëja. Por më duhej ta çoja deri në fund amanetin e saj. Dhe vazhdova : “Ajo më ka ngarkuar t’ju jap kursimet e saj, që shkojnë në dymijë e treqind franga. Por meqë kjo që sapo ju thashë ju duket fort e pakëndshme, më mirë do të ishte që këto para t’iu jepen të varfërve”.

Ata më vështronin, burrë e grua, të shtangur nga habia.

Nxora paratë nga xhepi, një para e gjorë nga gjithfarë vendesh dhe markash, ar dhe hekur përzier. Pastaj pyeta : “Ç’keni vendosur ?”.

Zonja Chouquet foli e para : “Do të mund të blenim ca gjëra për fëmijët tanë”.

Iu thashë me një zë të thatë : “Si të dëshironi!”.

Ai vazhdoi : “Na i jepni, sepse është amaneti i saj ; ne do ta gjejmë një mënyrë për t’i përdorur për vepra të mira”.

Lashë paratë aty , përshëndeta dhe ika.

Të nesërmen, Chouquet erdhi të më takojë dhe, shtoi befas :

- “Por ajo  ka lënë këtu edhe karrocën e saj, kjo… kjo grua. Ç’do të bëni me të ? »

- Asgjë, merreni po të doni.

- Shkëlqyer ; më duhet ; do ta bëj një kasolle për barishtet e mia.

Po ikte. E thirra. « Ajo ka lënë dhe një kalë me dy qen. I doni dhe ato ? » Ai u ndal, i befasuar : « Ah ! Jo, këtë jo ; e ç’të bëj me to ? Çojini ku të doni ». Dhe qeshte. Pastaj më zgjati dorën që e shtrëngova. Ç’të bëja ? Në këtë vend, nuk duhet që mjeku dhe farmacisti të jenë armiq. I kam ruajtur qentë në shtëpi. Prifti, që ka një shtëpi të madhe, ka marrë kalin. Karroca shërbën si kasolle për Chouquet dhe me paratë, ka blerë pesë aksione hekurudhash.

Ja, kjo është e vetmja dashuri e thellë që kam hasur në jetën time”.

Mjeku heshti.

Atëherë, Markezja, me sytë të mbushur me lotë, psherëtiu :

- “ Natyrisht, vetëm femrat dinë të dashurojnë !”.

© Dea J Klosi, në Shqip

Guy de Maupassant