***

Përkthyer nga Urim Nerguti

« Atëherë, ngjitesha në mal, shkoja të humbisja nëpër shkurre dhe i kaloja ditët duke ngrënë lëpjeta. Nganjëherë duhej të ikja madje në mes të natës, njëlloj sikur të m’i kishin lëshuar qentë nga prapa. Tërë jetën time, kështu ka qenë. Jo një vit apo dy, jo. Tërë jetën. »
Dhe ishte tani që ata vinin ta kërkonin, kur ai nuk priste askënd, duke e ditur mirë se njerëzit harrojnë, tani që ai besonte se mund t’i kalonte i qetë, më në fund, ditët e pleqërisë. « Mirë dhe me kaq, thoshte ai me vete. Do të mund t’i pushoj pak kockat. Do të më lënë të qetë.
Kjo shpresë ishte gjithçka që i kishte mbetur dhe ku ai ishte kapur gjatë këtyre viteve. Dhe është për shkak të kësaj shprese që ai e kishte të vështirë ta pranonte idenë të vdiste kështu, papritur, në këtë orë të jetës së vet, pasi kishte luftuar aq shumë për t’i shpëtuar vdekjes ; pasi e kishte kaluar pjesën më të madhe të jetës në arrati, nga njëri vend në tjetrin, i përndjekur nga frika, dhe ndërsa nuk i kishin mbetur më veçse kockat nën një lëkurë shollë të regjur nga tërë këto ditë të këqija ku i ishte dashur të fshihej nga të gjithë.
A nuk e kishte humbur, për shkak të kësaj, dhe vetë të shoqen ? Ditën kur i kishin thënë që ajo e kishte lënë, as i kishte shkuar nëpër mend që ta kërkonte. Për të shmangur zbritjen në fshat, ai e kishte lënë të ikë pa kërkuar të dijë as ku dhe as më ke po shkonte. E kishte lënë t’ia mbathë kështu, si gjithë pjesën tjetër, pa bërë asgjë. Tani, e vetmja gjë që i mbetej të mbronte, ishte lëkura e vet. Dhe ai do ta mbronte si të mundej. Nuk duhej ta linte veten për ta vrarë. Nuk duhej. Dhe tani më pak se kurrë.
Por ishte pikërisht për këtë punë që ata e kishin sjellë nga atje, nga Palo de Venado. Ata nuk kishin pasur madje as ta lidhnin që ai t’iu shkonte nga pas. Kishte ecur vetëm, pa pranga të tjera përveç frikës. Ata e kishin kuptuar që ai nuk mund të vraponte, me trupin e tij gërdallë, me këmbët e thata si shkopinj, të mpira nga frika e vdekjes. Sepse ishte aty që ai po shkonte. Drejt vdekjes. Ia kishin thënë troç.
Ai e ka kuptuar përnjëherë. E ka ndjerë atë djegien në fund të stomakut që e mundonte gjithmonë sapo e shihte vdekjen nga pranë dhe angështinë t’i dilte nga sytë, sapo goja e tij mbushej me atë ujin e hidhur që ai duhej ta përcillte pa dëshirë. Ai e ka ndjerë atë gjënë që ia lidhte këmbët ndërsa koka trullosej, dhe që zemra ia çante brinjët duke rrahur me forcë. Jo, ai nuk mund të pajtohej me idenë që ata do ta vrisnin.
Duhej të kishte një shpresë. Diku, duhej të mbetej pak shpresë. Ndoshta ishin gabuar. Ndoshta kërkonin një tjetër Juvencio Nava dhe jo Juvencio Navën që ai ishte.
Ai kishte ecur ndërmjet këtyre njerëzve në heshtje, krahët të ngjitur pas trupit. Dita në të gdhirë ishte e errët, pa yje. Era frynte butësisht, merrte me vete dheun e ngarkuar me atë erën e shurrës që e mban pluhuri i udhëve, dhe e sillte gjithnjë e më tepër.
Sytë e tij, që ishin fryrë me kalimin e viteve, shihnin të vinte drejt tij tokën, aty, nën këmbët e tij, megjithëse errësirë. Kjo tokë, ishte tërë jeta e tij. Gjashtëdhjetë vjet, ai kishte jetuar aty, mbi të, duke e marrë në duar, duke e shijuar siç shijojmë mishin.
Gjatë tërë kësaj udhe të gjatë, ai nuk kishte bërë tjetër veçse gllabëruar me sy, shijuar çdo plis të saj njëlloj sikur të ishte i fundit, pothuaj i sigurtë që do të ishte i fundit.
Pastaj ai kishte vështruar njerëzit që ecnin pranë tij njëlloj sikur të donte t’iu thoshte diçka. Donte t’iu thoshte që ta lëshonin, ta linin të ikte : « Djema, nuk i kam bërë keq askujt », këtë matej t’ua thoshte, por ai heshte. « Do t’ua them pak më tej », mendonte ai. Dhe mjaftohej t’i vështronte. Madje do të kishte mundur t’i mendonte sikur të ishin miq të tij, por nuk e dëshironte këtë. Nuk ishin miq. Nuk i njihte. I vështronte tek ecnin përbri tij dhe tek kthenin kokën anash herë pas here për të parë ku i shpinte udha.
Për herë të parë, ai i kishte parë rreth mbrëmjes, në muzg, në atë orën pa ngjyrë ku gjithçka duket gri. I kishin kaluar hullitë duke shkelur mbi filizat e njomë të misrit. Kjo ishte arsyeja që ai kishte shkuar t’iu dilte përpara : për t’iu thënë që misri rritet mezi. Por ata nuk ishin ndalur.
Megjithatë, ai i kishte parë në kohë. E kishte pasur gjithmonë këtë fat : i shquante nga larg. Do të kishte mundur të fshihej, të ecte ca orë në mal në pritje që të iknin, dhe pastaj do të kishte zbritur. Sepse tekefundit, misër, nuk do të kishte. Ishte koha e shirave dhe ato nuk vinin, e kështu misri kishte filluar të thahej. Nuk do të vononte shumë dhe gjithçka do të ishte bërë shkrumb.
Aq mirë sa nuk i kishte shërbyer për asgjë që të zbriste ; që të ishte hedhur kështu në gojë të ujkut, pa mundur të dalë më që andej.
Dhe tani, ai ecte me ta dhe me atë dëshirën për t’iu thënë që ta linin të ikte. Nuk i shihte fytyrat e tyre ; shihte vetëm trupat e tyre që afroheshin dhe shmangeshin nga ai. Eshtë kështu që, kur ka zënë të flasë, ai nuk e ka ditur nëse e kishin dëgjuar apo jo.
Ka thënë : « Nuk i kam bërë keq askujt. » Por kjo ska ndryshuar asgjë. Asnjë prej trupave nuk është dukur ta dëgjojë. Madje as që e kanë vështruar. Nuk kanë lëvizur fare, a thua flinin në këmbë.
Atëherë, atij i është dukur që nuk kishte më ç’të thoshte dhe se shpresa duhej kërkuar diku gjetkë. E ka lënë edhe njëherë. Ka mbërritur në shtëpitë e para të fshatit në mesin e këtyre katër burrave të mbuluar nga tërë errësira e natës.

(Juan Rulfo)