S. Beckett me “Molloy” në kërkim të vetes

Urim Nerguti

Ndonëse pa një histori të mirëfilltë, ai shfaqet si një mënyrë hulumtimi brenda vetvetes, një mënyrë udhëtimi të brendshëm për të marrë vesh kush jemi dhe për çfarë jem.

Autori: Samuel Beckett
Titulli: “Molloy”
Përktheu: Urim Nerguti
Botoi: “Tirana Times”
Çmimi: 800 lekë

Ashtu si Dante që ecën nga rrethi në rreth për të arritur në ferrin apo parajsën e tij, edhe Samuel Beckett vendos secilin nga tre protagonistët kryesorë të romaneve të trilogjisë së tij, “Molloy”, “Malone vdes” dhe “E paemërtueshmja”, në një rreth të shquar mirë, me qëllim që ata të arrijnë, mbase hiçin, të cilin e dëshirojnë. Ky rreth shkon gjithnjë e më shumë duke u ngushtuar nga romani në roman...

“Molloy” është romani i parë i trilogjisë beckettiane, ku përfshihen gjithashtu “Malone muert” (“Malone vdes”) dhe “L’Innommable” (“E paemërtueshmja”). Shkruar më 1947, vetëm një vit pas “Mercier et Camier” (“Udhëtim i mbyllur”), ai është mbase romani më i rëndësishëm i novelistit irlandez Samuel Beckett. Ç’është e vërteta, këtu jemi përballë një “sendi” të çuditshëm letrar, që nuk ngjason me një roman të mirëfilltë, dhe me kalimin e kohës është parë se të gjitha rrugët e kuptimit të Beckett-it kalonin nëpërmjet Molloy-t. Mund të themi, pa ndonjë përqindje të madhe gabimi, që ky roman është një tekst ku Beckett na jep tashmë një gjuhë frënge të zotëruar mjaft mirë, tërë botën e tij të piketuar nga një ngjarje gjithaq e veçantë.

Më 16 prill 1906, rubrika mondane e gazetës “Irish Times” lajmëron lindjen, tri ditë më parë, të një foshnje të quajtur Samuel Beckett. Shtëpia e madhe familjare, me bashtinën rreth e përqark, shëtitjet me të atin William, do të lënë gjurmë të thella tek i vogli Beckett dhe do ta përcjellin gjatë tërë veprës së tij, duke qenë kështu kuadri i romaneve dhe pjesëve teatrale të mëvonshme. Pas mbarimit të studimeve të larta në “Trinity College” të Dublinit, ku studion anglisht, frëngjisht dhe italisht, ai zhvendoset në Francë, për të dhënë mësim në lëndën e anglishtes, në Shkollën Normale superiore (ENA), njëra nga tre shkollat më me emër në Francë. Aty njihet me shkrimtarin tjetër të madh irlandez, James Joyce, autorin e veprës monumentale “Uliksi”. Tejet i ndikuar nga shkrimi dhe bota e Joyce, ai merr në mbrojtje stilin e këtij të fundit, të kritikuar si i errët. Por pak nga pak lidhjet me të fillojnë të lëshohen, sidomos pasi Beckett refuzon dashurinë e së bijës së Joyce, Lucia. Pas disa udhëtimesh nëpër Europë, sidomos në Gjermani, rikthehet për t’u vendosur në Francë pak para fillimit të Luftës së Dytë Botërore. Shpallja e luftës e gjen në Irlandë, një vend asnjanës. Beckett nuk pret, por kthehet në Francë për t’u futur në rezistencë. I përndjekur nga gestapo, ai i shpëton për pak arrestimit dhe vendoset në zonën e papushtuar, në jug, në Rousillon, bashkë me të shoqen, Suzanne.

Pas luftës, vendos përfundimisht të qëndrojë në Francë dhe atëherë fillon për të epoka e artë e shkrimit drejtpërdrejt në frëngjisht. Trilogjia, pjesa e teatrit “Duke pritur Godot”, shkruhen në periudhën ndërmjet 1946-1950, e njohur si periudha më pjellore e krijimtarisë së Beckett. Më 1969 vjen kurorëzimi aq i lakmuar nga çdo shkrimtar, çmimi “Nobel”, e që çuditërisht ai e përjeton si një katastrofë. Dhe vërtetë, ai është i neveritur nga tërë kjo industri beckettiane që do të lindë pas këtij çmimi, por gjithashtu mosparaqitja në Stockholm për ta marrë vetë çmimin (ishte botuesi i tij francez, Jerome Lindon, ai që u paraqit) tregonte përbuzjen e tij ndaj mondaniteteve dhe tërë detyrimeve që shkojnë bashkë. Në korrik 1989, e shoqja e tij vdes dhe Beckett futet në një azil pleqsh, ku dhe vdes në dhjetor të po atij viti. Varri i tij gjendet sot në një varrezë të Montparnasse. E tërë vepra e Beckett ka si strumbullar një përmasë tragjike që është lindja: “Ju jeni mbi tokë, dhe kjo është pa shpëtim”, thotë një personazh i “Fin de Partie” (“Fundi i lojës”). Ose dhe në fund të “L’Inommable” (“E paemërtueshmja”): “Duhet vazhduar, nuk mund të vazhdoj, do të vazhdoj”.

 “Molloy” është romani i kërkimit të vetes, romani i identitetit. Ndonëse pa një histori të mirëfilltë, ai shfaqet si një mënyrë hulumtimi brenda vetvetes, një mënyrë udhëtimi të brendshëm, për të marrë vesh kush jemi dhe për çfarë jemi. Në këtë roman do të ketë goxha zhvendosje, personazhet- Molloy në pjesën e parë dhe Moran në pjesën e dytë- do të lëvizin në ndjekje të një personi të tretë imagjinar, që nuk është asgjë tjetër përveçse vetja e tyre. Molloy kërkon të arrijë shtëpinë e nënës, për të ndrequr ca punë me të, siç thotë ai, ndërsa Moran lëshohet në kërkim të një farë Molloy, që duhet gjetur për llogari të një hetimi të ngarkuar. A do t’i arrijnë ndonjëherë këto synime? A do të takohet Molloy me të ëmën e vet, dhe a do ta gjejë Morani këtë Molly? Një gjë është e qartë: ky roman do të jetë festa e dyzimit, mëdyshjes, dhe ku foljet do t’i qepen mënyrës kushtore për të dhënë një mjedis ku asgjë nuk është e sigurt.

EXCERPTS FROM MOLLOY

By Samuel Beckett

 
"I am in my mother's room. It's I who live there now. I don't know how I got there. Perhaps in an ambulance, certainly a vehicle of some kind. I was helped. I'd never have got there alone. There's this man who comes every week. Perhaps I got there thanks to him. He says not. He gives me money and takes away the pages. So many pages,so much money. Yes, I work now, a little like I used to, except that I don't know how to work any more. That doesn't matter apparently. What I'd like now is to speak of the things that are left, say my good-byes, finish dying. They don't want that. Yes, there is more than one, apparently. But it's always the same one that comes. You'll do that later, he says. Good. The truth is I haven't much will left. When he comes for the fresh pages he brings back the previous week's. They are marked with signs I don't understand ... Here's my beginning. It must mean something, or they wouldn't keep it. Here it is.

This time, then once more I think, then perhaps a last time, then I think it'll be over, with that world too."

"...and if ever again he sees them from afar it will be I think with other eyes, and not only that but the within, all that inner space one never sees, the brain and heart and other caverns where thought and feeling dance their sabbath ... "

"and what I saw was more like a crumbling, a frenzied collapsing of all that had always protected me from all I was always condemned to be. Or it was like a kind of clawing towards a light and countenance I could not name, that I had once known and long denied. But what words can describe this sensation at first all darkness and bulk, with a noise like the grinding of stones, then suddenly as soft as water flowing. And then I saw a little globe swaying up slowly from the depths, through the quiet water, smooth at first, and scarcely paler than its escorting ripples, then little by little a face, with holes for the eyes and mouth and other wounds, and nothing to show if it was a man's face or a woman's face, a young face or an old face, or if its calm too was not an effect of the water trembling be-tween it and the light. But I confess I attended but absently to these poor figures, in which I suppose my sense of disaster sought to contain itself. And that I did not labour at them more diligently was a further index of the great changes I had suffered and of my growing resignation to being dispossessed of self. And doubtless I should have gone from discovery to discovery, concerning myself, if I had persisted. But at the first faint light, I mean in these wild shadows gathering about me, dispensed by a vision or by an effort of thought, at the first light I fled to other cares. And all had been for nothing. And he who acted thus was a stranger to me too. For it was not my nature, I mean it was not my custom, to conduct my calculations simultaneously, but sepa-rately and turn about, pushing each one as far as it would go before turning in desperation to another. ... But one incident remains to be noted ..."