Zemër Nëne

Nga Faik Islami 

         Ajo kishte dy-tri ditë që fliste me vehte. Ecte nëpër shtëpi dhe nuk e dinte pse ishte ngritur, ku do të shkonte dhe cila prej gjërave nuk ishte në vendin e vet. Dilte nga kuzhina, hynte në dhomë, mandej i dukej se diçka kishte harruar në korridor. Herë merrte skupen dhe i hiqte sallonit të vogël, një dorë, por kujtohej që, të njëjtën gjë, do ta kishte bërë para disa çastesh. Ishte aq e papërqendruar sa në dy ditë e fundit, nga që nuk qe tamam në vete, e kish bërë gjellën gjithë kripë. Djali i dytë, Shestani, me të cilin qe varur nga fshati, për të jetuar me të në Tepelenë, i bërtiti:

-         Po pse lëng pastërmahu do të hamë naa… dhe ti  o meme ?!

-         E do më ketë shkarë dora, a të keqen! Ja, fut një dhallë më pas dhe vete në vend. Ja që e bëra, - u përgjigj ajo, ndërsa vehtes së saj vazhdonte t’i thoshte: “Të hëngërt mortja, dëgjove..! Gruaja sa një derr, vete e i bën zhiva djalit. U mos ngallofsh, ashtu mos ngallofshë….(ngjallofshe)!” - Por këto vetëm në pak çaste, se mendja i punonte gjetkë. E, kur e mblidhte, mundohej të gjente shkakun, një arsye sado justifikuese, për mendjen, për shpirtin e saj, në mënyrë që ta qetësonte.

-         Do ketë punë djali, që vate kaq kohë dhe nuk më ka dërguar dy gjisht kartë. Nuk më  ka marrë as në thirrje, as me një telograf! E ku rri Fania! Floriri i nënës! Nuk rri ai pa i dërguar dy gjisht kartë nënës, nuk rri! Meazallah! Korba u korba! Kushedi sa vuan djali e u i kërkoj… - belbëzonte ajo vazhdimisht, teksa mendja i ecte në hullinë e justifikimeve, për të birin e saj. Pastaj shpërthente përsëri:

-         Po mirë! Po në më pastë ndonjë hall djali? Korba unë, korba! Rri këtu e torrovitem, ha e flë si një dosë! Po ngreu moj sojsëze, - i thoshte vetes. - Ngreu, luaj këmbët dhe hidhu vetë! Ja tek është Tirana! Gjashtë orë dhe Arseni të shpie mu në vend. T’u thefshin, ashtu t’u bëfshin dërrmile të dy kërcinjtë! More vesh, grua? - llomotiste me vete nënë Farua e Këllëçe, duke ecur gati si gjysmë e marrë tutje e t’hu dhomës dhe kuzhinës.

-         Moj nuse? - i foli gruas së Shestanit.

-         Vallë, në cilën orë ka otobus për Tiranë?

-         E pse nënë, ç’të duhet autobusi? - e pyeti e reja.

-         Po unë që pyes, nuk pyes kot moj vajzë. Them të bëj një herë tutje, të hidhem deri te djali, në kryeqytet e të piqem me të. E kam parë ligsht, që m’u thaftë gjuha që e them. Më dhembi zëmra tërë natën. Ashtu si pashë ëndrrën, ashtu jam edhe nashti që flas me ty. Më dhemb këtu, pak sipër gjirit të mëngjër. Aty e kam vendin që më bën trak e ma shpie mendjen te Fani. Te djemtë. Kam merak mos e kam të sëmurë. Vajti kaq kohë pa një haber moj bijë! Do më ketë ndonjë hall biri i nënës. Pa dërguar kartë! Ja, më shpoi,  më dhemb këtu, te zëmra. Është vendi i  Fanes dhe i Shestanit. Nuk ma heq njeri na mendja këtë gjë.

-         Pse, të tjerët ku i mban  nene? - e ngacmoi nusja.

-         Në zemër të gjithë, po jo ngjeshur. Të mos më vriten nga shtrëngimi moj bijë. Dale, dale se dhe ti, këta ckëlluqërit e vegjël, këta zogjtë e zogje të nënës, ashtu do m’i rehatosh.. Po lemë e mo më nga se nuk ta kam ngenë! - ia ktheu nuses me pak mërziti, që  e shkëpuste nga meraku për Fanen. Mirëpo nusja ia dinte ku i dhembte asaj gruaje dhe e ngacmonte qëllimisht, që të mos vuante përbrenda.

-         Po të kishin gjë të ligë, larg qoftë, do qe marrë vesh, o nënë. Tirana ja tek është, -  këmbëngulte ajo, sikur donte ta siguronte.

-         Ajo edhe donte që e vjehrra të ikte te djali, edhe nuk donte. Nënë Farua i mbante fëmijët dhe bashkë ishin jo si  vjehrrë dhe nuse, por si nënë e bijë. Ama fjalët, si turjela i kish nënë Farua.

-         Sa e mirë është, aq huqe ka, - u thoshte e reja shoqeve të saj që ia lavdëronin. - Kur të fut në majë të gjuhës… si me hithër të fshikullon.

-         Nuk ke faj ti, jo! - i përgjigjeshin ato, se e njihnin nënë Faron. - E ku gjen sot grua si Faron. Fjalëmbël mjaltë, e mençur, e dashur me të gjithë, pa le më për ata zogjtë e tu. Dy metra grua. E pastër si një thëllëzë mali, edhe pse i kaloi të shtatëdhjetat. Ke qejf t’i shohësh gjoksin që e ka më të mirë se të një vajze. Ai peshlliri i saj, që rri gjithnjë akull. Çitjanet, si të një nuseje. Ajo lan e mban jo vetëm të sajat, por dhe të tuat, të të birit dhe të vajzës. Grua, e vjehrrë për nuse, si ajo, janë të rralla sot. Jo! Nuk ka fare! -  e ngacmonin shoqet, në të vërtetë, për ta bërë që ajo të fliste e që pastaj të flisnin edhe ato për vjehrrat e tyre. Duke mburrur Faron, ato enkas bënin krahasime me vjehrrat e tyre.  Nusja nuk i binte aq larg,  por, si njeri i shtruar e nga derë e mirë që ishte, u pohonte por edhe u.. kundërvihej pa i bërë të mërziteshin. Zakon i vjetër. Dy nuse, po u bënë bashkë, do të jetë hata të mos marrin vjehrrat nëpër gojë..

-         Mirë e keni, - u përgjigjej ajo, - por çdo kal i kuq e ka një huq!

-         Ua ! Na çudite moj! - e ngacmonin komshiet.

-         Po unë të kem vjehrrë si nënë Faron, pa le të jem me një sy, - e shtynte një nuse nga Progonati.

-         Vjehrra ime më numëron kafshatat! Mirë që vetë nuk zë gjë me dorë, por ma tërbon burrëziun. E ndërsen dhe ai, pa një pa dy, ma ngrë atë dorë, që ma ka si vare dhe bamp mua. Kurrizi im e di ç’heq!

-         E ti më ke dhe guxim e më përmend kalin me huqe, për Faron. Po ajo është shpirt njeriu me ne moj, me komshinjtë, me fëmijët, me këdo! Të vret Zoti të ankohesh për Faro Këllëçen. Në të gjithë Golajt i ka pasur të rralla shoqet. Këtë thonë fshatarët e saj. Burrin e kishte gjysmë metri më të shkurtër dhe nga sytë të sëmurë, por e mbajti sikur ta kishte trim me dyfek në sup tërë jetën. E lante vetë, e rruante dhe e pastronte që kishe zili ta shikoje. Ka qenë shumë e bukur, megjithatë… fije floku nuk iu ngjit në peshllirin e nderit asaj. E mbajti qelibar. “Sojlleshë grua”, thotë kush e njeh…!

-           E.. ashtu, ashtu, por nuk ka thënë kot i pari: “I zoti e di ku i pikon shtëpia”. Edhe shtëpia ime e ka pikën e saj!

-         Jah! Po zaten pse s’ka nuse që nuk  rri pa u kruar me një çikë vjehrrë, pra ka edhe vjehrra harjare, të çartura, me huqe - ia kthente progonatia.

-         Bëj shaka o korbë,  se nuk ka në botë si vjehrra ime. Vetëm se këto ditët e fundit seç ka që nuk e mban vendi. Flet me vete si e marrosur. I ha trupi e lëvrin sikur të ketë zgjeben. ”Djali, djali”, - murmurit tërë ditën për djalin e madh, Fanen. E dini si e ka tabiatin? Po ia tha mendja që do t’i ketë gjë djali, nuk pushon më! I ngrihet ujët, si i thonë dhe, ja vete, ja bëhet si e marrosur.Pa nje gje ne enderr, per ndonjerin djale dhe  te ma besoni qe i del. Djalë e ka edhe këtë timin, e do, po jo si  të madhin. Sikur nuk i ka njëlloj! Meazallah! “Fanen, o rashë e vdiqa!”, - thotë. Ai është mbret në shtëpi të tij, por ka edhe punë, se edhe ai kokën lë për të ëmën. Sa vjen e i futet në gji. Mëmëxhani e thërret.

-     Ka qarë hallet me të moj, - ia kundërshtonin shoqet.- Po nusen nga e ka?

-   Andej nga Devolli, nga Korça, po kjo thotë e ka nga… Gërqia. Nuk i erdhi mirë që nuk u martua me atë që i kishte zgjedhur vetë, por mori tjatrën. Është nga një fshat afër kufirit andej, ndaj thotë nga Gërqia, kur e pyesin. Por duket nuk… Nuk e di, nuk e di. Vetëm se im kunat e do shumë. “Inajete dhe s’ka më në botë”, - dëgjoj të thotë nëna.. Nuk thotë gjë tjetër, po unë e marr vesh që nuk para e ka shumë për zemër.. E ka dashur shumë atë vajzë me të cilën kishte fejuar Fanen.. E donte vajzë vendi  “Flori e kesha, - thotë për të. Mirëpo për të birin, kjo e jo e para ishte grua! “Sikur ma ka mbërthyer për mezi të ziun djalë! - flet nganjëherë avash me vete. - Gjynah mos paça, por ajo më duket se… i ka vënë shqelmin mu në guxhumën dhe nuk e lë as t’i bëjë dy gjisht kartë së shkretës plakë. Nuk i thonë kot: “Ja korçare, ja hiç fare.. !”

-   Më duket se ajo ia ka bërë mendjen pordhë të ziut tim kunat… Ku ta di, mos m’u shkroftë gjynah se e marr nëpër gojë time kunatë!

-         Pse nuk thua më mirë fare se korçare, a korbë! - ia priti progonatia.

   Një të xhuma, herët, Farua zbriti te sheshi, te agjencia, aty ku ndalonin autobusët që vinin nga Gjirokastra e Saranda, për Tiranë. Me një bohçe me plaçka, me një mandile të zezë në kokë, një peshlli dhe të brendshmet e saj, që nuk i linte kurrë, Farua po priste autobusin e Arsenit. Thoshte se vetëm me Arsenin, me atë shoferin dropullit, nuk e zinte makina…! Ai e linte dhe mu te kthesa për tek i biri. Mirëpo do ti, në ato ditë, si mizat e dheut, lëviznin vu lart fëmijëria e shkollave dhe ishte keq për makina. Autobusi erdhi plot.

       Plaka u dha këmbëve dhe arriti deri te dera, që pritej të hapej për të marrë postën e Tepelenës, për kryeqytetin. Një grumbull njerëzish u qasën te dera.

-  Tepela ka vetëm di vende, - foli Arseni, duke nxjerrë kokën te dera që e hapi vetë.

-  Njërin e dua unë, Arsen, të keqen, - i foli plaka.

-  Po ç’ti moj nëne? Ato i ka Komiteti i Partisë, - foli ai.

-  Ç’komitet more Arsen, unë kam hall të rëndë! Do vete të pjek djalin,  Fanen se… nuk do jetë mirë. Do më jetë i zaifur. “T’u thaftë gjuha që m’ia taks të keqen trimit të nënës!” , - i foli vetes.  “Hesht a korbë se fjala as bie, as shpie gjë!” - qetësoi pastaj veten.

- Nuk e di unë atë punë. Shko te komiteti e merr autorizim, - ia priti Arseni.

- Autorizim për te djali? Je në vete more bir? - Arseni bëri sikur nuk dëgjoi. Zakon shoferi. Jo të gjithëve u japin përgjigje ata se e dinë që nuk nxjerrin gjë me shtim të llafeve.

     Plaka e dinte që ai ashtu bënte. Nuk thoshte kurrë “po”, por edhe “jo-në” nuk e kishte aq qejf. Sidomos po të shikonte ndonjë gjë duarve, apo që të kërrente veshin ndonjë trastë, në duart e atij që donte të hipte në autobus. Shoferat e atyre viteve ishin më me pozitë se kryetarët e komiteteve. Ashtu mbaheshin. Ajo që është e  paktë, ka vlerë.

      Mëmë Faron nuk e mbante vendi. Nuk po merrte miratimin e Arsenit, ndaj zuri t’i lutej. Për djalin ajo e linte dinjitetin. Se ku dinte t’i lutej njeriu ajo grua për rast tjetër. Kurrë! Kurrë nuk qe lutur. Por, për të vajtur te i biri iu lut edhe atij “koco grekut” - “Do t’i lutem, ç’të bëj,” - thoshte me vete.

  Lutja e saj herë ngjante si një thirrje, herë si një lloj urdhri i dhënë nga një njeri që halli e bënte të kërkonte. Në të kundërtën, ishtë gati t’ia dhuronte djallit edhe makinën, edhe  të zotin! Ku kish bërë vaki që ajo grua të kërkonte gjë dy herë!

- Jam nënë, pa të lutesha ty unë more firaun grek! - shpërthente zëri brenda saj, sa herë i mbinte meraku në shpirt. Zëri i shqetësimit, i dhembjes, aty.. ”te gjiri i majtë” Këtë ndiente sa herë kishte diçka ndonjë nga fëmijët. Këtë herë dhembjen e kishte të rëndë, të thellë, shpuese. Nuk e hiqte dorën, nga ai vend, pak më sipër gjirit të majtë. - Këtu më  dhemb, - pati thënë dy ditë rresht. I ngriu dora e djathtë përsipër atij vendi po nuk e hiqte, edhe pse i qe mpirë fare. I dukej sikur po të vinte dorën atje, vinte ilaçin shërues.

    Zëri tjetër, ai i dinjitetit si grua e fortë labe, e kundërshtonte: ”Edhe pse je nënë, nuk ke pse u lutesh robërve të Zotit. Vetëm Zotit lutju, askujt tjetër në botë !” Ishte shprehja e saj më e dëgjuar. Dhe Faro Këllëçia ishte nga ato gratë e rralla. Këtë e thoshin të gjithë në Golaj. Mezi i kishte rritur pesë fëmijët e saj. Kishte qenë më shumë burrë se grua. Ama i rriti mirë, edhe pse në kushte varfërie e mungesash dhe i martoi të gjithë në dyer të mira. Vetëm ky djalë ia menderosi. Ia la nusen, të bijën e Ajdin Trebeshinës, nga derë e protoderë. Mirëpo Fania nuk kishte pyetur. Kur ktheu që këputi qafën gjermani, Faro Këllëçia priste të bëhej dasma.

- Do të tundet dëngu! Kam ruajtur tre napolona dhe një dem. Do ta djeg atë ditë. Se martoj yllin tim, Fanen, me atë dritë, me Dilinë e oxhakut të Trebeshinëve.., - thoshte gjithë gëzim e shkreta nënë. Por nuk qe e thënë. Nuk qe fat. Djali  i saj i dashur, një ditë i dërgoi një letër.  “Mëmë e shtrënjtë! Më fal, por unë nuk do të martohem me Dilinë. Kam rënë në dashuri me një vajzë tjatër që ….” - Farua, nuk e kishte lënë të mbaronte letrën e mbesa. - Tutje! Dhe kishte dashur të ngrihej, por qe këputur e qe përplasur në kurasanin e shtëpisë. Një muaj nuk u ngrit nga rrobat ajo grua. Veshi të zezat që kishte disa muaj që i pati hequr ditën që i thanë se ishte çliruar i tërë vendi. Dhe ja, ia veshi prapë i biri.

- Më veshi djali prapë në ngjyrën që më la burri. Më there more bir! Pse ma bëre këtë gjëmë? Mo të kam pritur e varfra si dritën! Pse-të nuk iu ndanë deri sa pas nja katër muajsh erdhi vetë i biri. Ai u mundua ta bindte, por ajo kishte heshtur. Ama ia kishte thënë atë që ajo kishte ndier.

- Më ke bërë një vërë në zemër, more Fane. More një tjatër, por nuk e di ç’ke humbur.

Ke humbur Dilinë! Florinë humbe!

 Pas lufte, Fania ishte oficer në Devoll. Major. Me goxha pozitë, i bukur.

- Eh! Ajo bukuri ma mori më qafë. Se më ndau nusen. Kështu bënë të gjithë djemuria kur ktheu koha. Lanë nuset dhe morën të tjera. Po pse o djema? Koha nuk ktheu të kthenit  fjalën e besën. Se nusja ime, Dili floriri, nuk qe për t’u këmbyer. Po.. ku dihet si është edhe kjo botë. Edhe kjo tjetra… kushedi si është, e i bie më qafë djalit kot. Aty më shkau… “shkau  e ra”.. dhe nuk më la ta kesh gëzuar vitoren e vendit… Vajzë e  golaje,… - shpërthente ajo shpesh edhe pse devolleshën nuk e njihte. Shpërthente vetëm e vetëm se e mori andej…”nga kufiri me grekun”, - siç i thosh ajo Devollit. - Ta kishte marrë dreqi edhe atë kufi me gjithë ata aneja! - mallkonte. Dhe ishte nga të paktat raste që ajo mallkonte. Pastaj bëhej pishmën: - Stajfullah! - thosh, mos i ndodhtë ndonjë e ligë djalit. - T’u thaftë gjuha, t’u thaftë! Si më mallkon! Si shtrigë, - ia fillonte muhabetit me veten.

-         Mbase për e mirë e mirë do të jetë, se ku gabon syri i Fanes tim, por.. aha, Dili nuk len më. Nëna e do evlatin rehat dhe jo ushtar gjithë jetën. Ashtu posi, ashtu më thonë për  devolleshat. Të mira janë më thonë, por ç’e do. I duan burrat t’i  bëjnë si ushtarët. Gjithë jetën nën urdhra. Burri, ushtar i gruas? Po e bëri gruaja burrin si ushtar, është grua azate. Gruaja që e bën burrin ushtar, nuk e do për burrë, e do për shërbëtor. Hë, larg qoftë! Azatet u marrën firomën djeme. Jo se…. është ashtu nusja e Fanes tim, por… kështu thonë. Mbase ato të shkreta janë më të mira nga tonat. Por ja… nuk ua dimë mirë tabiatet,  domethënë nuk i njohim. E po nuk i njohën mirë, pse do lodhen djemtë të marrën tutje, andej nga nuk i njohin? Se.. si këto tonat nuk janë. Ku e di unë, por syri i Fanes tim nuk gabon. Plaçin gojët e liga që më flasën kështu për anën e nuses së Fanes tim! Nga inati e kanë. Se kjo botë nga inati është prishur e prishet. - Kështu e shfrente ajo dufin që e kapte rrallë, por kur nuk e dëgjonte njeri. Këto iu kujtuan, teksa po luste Arsenin.

-         Ah more Fane! Vajte e më re në të… ngrohtët e devolleshës. T’i lutem tashti këtij  koco grekut të mutit. Të ngrihem unë e të marr udhë për të ardhur te ti, në Tiranë! Pse pra? Se t’u shua bota për… dy gjisht gjë… Për një copë.. nuse! Po ta kesh gjetur si yll, more i miri i nënës! Po pse more bir? – dhe, duke u shtyrë, gati hipi në dy shkallët e para të autobusit. Po ngjitej. Edhe dy  shkallë i duheshin dhe do ta gjente veten brenda.

-         Ju lutem shumë zbrisni! – i foli Arseni.

-    Aq adha ti! Kam ardhur për të hipur e jo për të zbritur. U! Kyja! Po na të mbajmë për burrë me mend, qysh kështu! Jam nënë more, merr vesh apo jo? Do vete te djali. Kam merak. E kam parë ligsht! Me digjet xhani sa të piqem me të. Nuk do të jetë mirë.

-    Sa vjet ke pa e parë moj?

-    Nuk ka vade mëma për evlatin. E kam parë plot herë, se ku rri ai pa më parë, por e pashë në ëndërr ligsht. – “U, pse këtij do t’i thom unë ç’kam me djalën tim”, - mendoi.

-    Nuk do ta kem mirë, më dëgjon more Arsen? Nëna e ndien kur nuk e ka mirë evlatin. Se më dhemb këtu. Ka tri ditë që nuk më pushon dhembja! Nuk duhet shumë kohë që të ndiej nëna. Edhe për një sahat digjet e merr flakë, po e ndjeu se fëmija po vuan!

-    Nuk kam ç’bëj unë, hajde! Hopa! Nuk zihem me kontrollin!

-    Djalë! Kontrolli duhet të kontrollojë kur bëhen të këqija e jo të luftojë të mirën. Pse për këtë luftuam na? Për këtë desh e më dha kokën Fania im në luftë? Le të zbresë kush të dojë, unë nuk luaj më vendit se plas, bëhem dy copa! Edhe komiteti le të zbresë po deshi, se vete dhe nesër. Oj, vende për komitetin! Po më plas zemra nga meraku, merr vesh ti? Ma thonë emrin mëmë mua, dëgjon? Në këmbë do vete, e gjallë, sa të piqem me djalin dhe pastaj bamp t’ia bëj se e meritoj! Kuptove djalooo… ? Dhe në Gërqi kështu janë nënat. Apo mos  i kini më ndrishe tuajat?

-    Epo unë nuk të mbaj dot në duar - ia ktheu, si i rënë në hall Arseni. Sa herë haste në halle njerëzish, ai  bënte sikur në bela kish rënë shoferi dhe jo pasagjeri. Por në thellësi të shpirtit të tij ishte i butë.. ishte zemërmirë. Le që edhe ai kishte nënë dhe e ndiente se kjo grua plakë do ta kishte një arsye. Pamja e saj krenare dhe hijerëndë binte në kontrast me kërkesën e saj gati-gati në të lutur. Në të vërtetë, jo tamam lutje. Seç kishte një si kërcënim e shtrëgim dhëmbësh teksa këmbëngulte të hipte. Ishte një plakë tepër e veçantë.

-  Unë mbaj mbi shpinë të gjithë atë malin përtej! Merr vesh? Dhe mos ma bëj më dy fjalën! Gjallë apo vdekur sonte do të jem te djali! E kam parë ligsht në ëndërr. Nuk mund të rri pa parë tim bir, -  foli përfundimisht dhe shumë prerë nënë Farua.

-         Ta marrë djalli edhe këtë punën tonë! Të plotësojmë dhe tekat e atyre që shohin ëndrra, - shfryu Arseni që, deshi s’deshi, e pranoi.

-  “Djalli, kur nuk merr mëmat, ku do të ketë kohë të marrë shoferët”! - foli me vete plaka. Gjatë gjithë rrugës ajo u tallandis në botën e përfytyrimit dhe të imagjinatës së saj me një lutje të vetme në gojë e në zemër? “Zot më ruaj djalin! Bëj që mos të ketë gjë, Fania i mëmës! Ylli kaçurrel i mëmës! Zot, ç’të jetë nisur për të, ma kthe mua! Ja tek më ke! Të jam falë..!”

Në një pushim te “ Klubi i shoferit” në Lushnjë, i tha Arsenit:

-         Do më këcesh te Parku në Tiranë, tek ajo udha që të shpie në fushën e Ballonave, që kish Italia. E di ku bie?

-   E di, më  rëntë prapa kokës mua që marr tyja! Dëgjove plakë? Po pse moj, nuk të pret djalëziu? Po grua ka ai, moj? A pika tyja! S’të mban vendi, e yt bir, djalëmiri, nuk lëviz bithën, të presë plakën..!

-   Mëmën more Arsen, jo plakën. Kush është plakë more gjuhëkeq? Jam mëmë, jo plakë dosido.  Jam lis me shumë degë. Po pse jam mëmë, pa e ndiej që më dhemb një gjë. Ndaj vete t’i shoh syrin, t’i dëgjoj zërin, t’i vë dorën ku m’i dhemb djalit. E di mëma si shërohet biri. Shërohet kur shikon të ëmën. Se mëmat shërojnë me sy, me zemër. Me zemër e ndiejnë kur kanë zaif evlatin. Ajo nuk rreh, po hidhet, kërcen. Del vendit zemra për evlatin. Dhe ç’djalë kam u more! Flori, yll! Është… i miri i mëmës!

- Fliste e këmbët i qenë bërë dru. I ishin mpirë. I dukej se nuk do të mund ta çonin atje ku qe nisur. Nuk po ndiente më asgjë. Brenda gjoksit sikur kish një hon, një humnerë që nga çasti në çast do ta përpinte, do të binte brenda. Sa më shumë i afrohej Tiranës, aq më shumë shqetësohej. E stërlodhur dhe e shqetësuar arriti në Tiranë. Zbriti dhe mori rrugën majtas për te shtëpia e të birit, në periferi të kryeqytetit. Një rrugë e drejtë dhe me pak shtëpi. E mbante mend. Por mendjen nuk e kishte të përqendruar te rruga. E kishte te djali. Këmbët e mpira krejtësisht i lëshonin mornica, xixa apo ca të shpuara si me spica.

     Ja arriti te gardhi i shtëpisë. Në tërë atë fushë, vetëm shtëpia e djalit të saj ishte një ndërtesë alla elbasançe, me një gardh dhe me tendë hardhie. E njohu mëma e shkretë dhe ndali këmbët te porta. Porta dykanatëshe me llamarinë e dërrasa ishte gati gjysmë e hapur. Mbajti vesh mos dëgjonte ndonjë zhurmë. Druhej mos dëgjonte… Ah! Mos o Zot! Vetëm aty i erdhi në mend se djali i saj, Fania, nuk vuante nga asgjë. - T’u thaftë gjuha moj grua! - mallkoi veten. - Pse do jetë i sëmurë? Vërtet, pse do më jetë i sëmurë djali ?.. Mortja moj! - mallkoi përsëri veten. - Dikush u kollit. - Rënkim? E zeza! - Këmbët iu  prenë dhe nuk po hidhte dot më asnjë hap më tej.

-  Oh! - i bënë veshët se dëgjoi.

-   Mëmëzeza unë për djalin! - briti. Arriti të shtyjë derën dhe të futet në oborr. Prapë një qetësi e paimagjinueshme për shqetësimin me të cilin ajo kishte arritur deri aty. Mblodhi forcat dhe thirri:

-  E ku ini more, Fane.. .!

-  Ndjeu se krisi dera e kuzhinës.

-  Gjyshe! - bërtiti e mbesa

- Ku e more vesh? Kush të tha?- e pyeti vajza gjyshen dhe iu hodh në gjoks. - Ne sapo e dërguam telegramin. Kush të njoftoi?

-  Ku ka nevojë të njoftohet mëma, moj bijë. Mëma e merr vesh.. nga zogjtë. Vetë Zoti i jep isharet mëmës. Po ku e kam djalën, ku? Ku është?

-   E kemi shtruar në spital. Pati një… gjë të lehtë në zemër.

-  Në zemër? Dhe m’i thua e lehtë? E ndjeu mëmëzeza. Aty më dhembi. Më theri fort te vendi ku ma djemtë, fëmijët, juve të gjithë. Ka tri ditë. Aty ma ngau e keqja. Eja! Më shpjer te djali. Po qëkur? Kur më është sëmurur?

-   Ka tri ditë. Në mes të natës i dhembi  gjoksi dhe…

-  Njësoj si mëmës. Edhe mua, atë minutë ma dha isharetin i madhi Zot. E ndjeva derëzeza unë. E ndjeva. Aty më dhembi zemra dhe aty e kam plagë. Se më vuan biri, i miri i mëmës. Ngreu! Më shpjer te djali!

-  Po atje është.. mami. Vetëm mamin lënë.

-         Mami… i  tij jam unë, - ia ktheu egër.

-         Atje.. në këtë orë nuk… të lënë në spitalin ushtarak, - murmuriti mbesa.

-   Ngreu! Atje është nëna jote, po jo e tija. Nuk e zë vendin tim asnjë tek im bir. Hajde më shpjer se do plas po ndenja edhe një minutë më shumë. Nuk ka roje të ndalojë mëmën. Do më çahet zemra po nuk pashë djalin. Ngreu ose… ika vetëm.

Zuri të qajë e të rënkojë, ashtu siç qajnë mëmat labe, kur dhembjen e kanë në palcë. Mbesa e vogël ndërkohë ishte veshur. Dolën të dyja jashtë. Errësira e asaj nate i përfshiu të dyja. Mëma ishte e dërrmuar. Rruga e gjatë dhe gjithë gropa e kishte kthyer në një masë që lëvizte sikur të mos kishte shtyllë kurrizore. Por shpirti i saj nuk mund të mposhtej. Ecte shpirti dhe jo trupi. Në shumë vende të asaj fushe që ndante shtëpinë e djalit nga rruga kryesore, ajo u rrëzua. Por ngrihej dhe  bënte sikur fajin ta kishte rruga, jo lodhja dhe strapacimi. Mbesa e saj e vogël po habitej me këmbënguljen e gjyshes, që mezi i  hidhte hapat.

   Arritën. Porta e spitalit ishte e mbyllur me një hekur. 

-   Thuaju të më hapën derën! - iu drejtua së mbesës.

-   Ja të trokas, pa ku di gjë unë a do ta hapin?

-   Do ta hapin se s’bën. Janë njerëz dhe këta. Ndryshe ia dhashë kujës.

-   Gjyshe! Ku..

-   Hapeni more djem derën ! - foli Farua.

-   Kush është? - pyetën që brenda.

-  Mëmë jam. Mëma e Fanes. E majorit, - u foli. Mbesa uli kokën. Nuk iu duk i mirë ai prezantim.

-   Kë kërkoni? - pyeti një ushtar që hapi derën.

-   Jam mëma e Fanes. Sapo erdha nga larg dhe dua të shoh tim bir.

-   Po nuk.. - desh të thoshte roja

-   S’ka nuk për mëmën! 

-   Hyni! - foli një nënoficer që kishte dëgjuar që brenda.

-   Të ruajtë Zoti, more bir! - i foli ajo dhe u dha këmbëve, pas mbesës, sikur të mos kishte ndier kurrë lodhje. Ecën nëpër disa shkallë, pastaj në një korridor derisa u gjendën përpara një dere gjysmë të hapur. Në krevatin anash dritares pa të birin, Fanen e saj. Po flinte, apo ishte rëndë, nuk e vlerësoi dot. Mëmat gjithnjë më të keqen truajnë. I vajti pranë duke u dridhur. I vuri dorën mbi ballë. Iu duk i ftohtë. U drodh mëma. Pa se në gjoksin e të birit kishte disa rrathë plastikë dhe fije që sikur e kishin përfshirë të birin dhe po… Mos m’i marrën gjak tim biri? - mendoi. - Më je mërthyer në tela t’u bëftë mëma ty. Çdo e keqe raft mbi mua, biri im! - i foli. Iu dridh i tërë trupi. Ndjeu se po i binte të fikët, por e mbajti veten. Donte të dëgjonte zërin e tij, të bindej se ai nuk ishte aq sëmurë sa i dukej asaj. Ashtu lutej të ishte i biri.

-   Fane! Bir! Drita e syve të mi. Hapmi pak sytë, të t’i shohë mëma!

-   Mëmë! Paske ardhur? Kush…të tha? Si erdhe? Me kë?

-  Zoti bir. Ai më vuri në dijeni. Të pashë në ëndërr, ja kështu …. me këta tela.. E ndjeva që të kisha të sëmurë, biri im. Më dhembi fort këtu, - tha dhe me dorën e të birit preku gjoksin e saj, në atë vend ku asaj i pat dhembur.

-  Ja këtu! Këtu ku të mban mëma jote. E ndjeu mëma jote. Dëftoi mëmës tënde! Këtu të dhemb edhe ty, biri im? - dhe u shkri në lot.

-         Jo mëmë! Nuk kam gjë. Po sesi më ndodhi. Kam qenë i lodhur, me ca probleme të punës, me … Mos qaj. Nuk… kam gjë. Nuk më gjen gjë mua se më ke uruar ti. Apo më ke ….? Pa më trego kush të tha? Si e more vesh? - pyeti ai përsëri të ëmën.

-         Kush do më thoshte tjatër more bir? Zemra ma tha. Ndien edhe mijëra kilometra zemra e mëmës. Ajo ma dha isharetin. Të pashë edhe në ëndërr. Ja, me ca tela si këto që të kanë vënë në trup. Floriri im i shtrenjtë! - i tha. Në fund të krevatit pa të renë e të birit. U përqafuan dhe që të dyja sytë i kishin me lot.

 Nuk mund të thoshte më asnjë fjalë. Ishte e dërrmuar. Vetëm zemra e mbante akoma.

Zemër nëne.

I ra të fikët. Mjekët që erdhën me urgjencë, e konstatuan si rast të veçantë. Si kishte mundur, në atë gjendje, të vinte me këmbët e saj deri në spital. Gjendja e zemrës së saj  ishte shumë më rëndë se e të birit.

-         Kjo nuk duhej të lëvizte kurrsesi! Ka një atak kardiak. Është shumë rëndë. Si.. erdhi, kush e ka sjellë? - pyesnin të habitur mjekët. Pastaj, mëmë e bir i lanë në të njëjtën dhomë. Përballë njëri-tjetrit. Ndoshta… që zemra e mëmës të shëronte atë të birit të saj. Se shëron zemra e mëmës.