* * *

Përkthyer nga Bajram Karabolli

Ajo verë qe fantastike. Perez Prado erdhi me orkestrën e vet, një duzinë muzikantësh, që në ditët e karnavaleve të gjallëronin vallëzimet në klubin Terrazas në Miraflores dhe Laën Tenis të Limës. Në sheshin Acho u organizua festivali kombëtar i zambos, që qe një sukses i madh, megjithë kërcënimet e kryepeshkopit të Limës, Kardinalit Huan Gualberto Gevaras për të shkishëruar të gjithë çiftet pjesëmarrës; ndërsa lagjja ime, Barrio Alegre, ku përfshihen rrugët Diego Ferre, Huan Fanning dhe Kolombi, organizoi kampionatin e vet të futbollit, çiklizmit, atletizmit dhe notit, ku u ndesh me ata të rrugës San Martin, ku, sigurisht, fituesit ishim ne.
Atë verë të 1950-s ndodhën gjëra të çuditshme. Çalamani Lanjas i propozoi për herë të parë një vajze, flokëkuqes Seminauel, dhe ajo, për habi të të gjithëve, e pranoi. Qysh atëherë, Çalamani e harroi fare të çaluarit dhe filloi të ecte nëpër rrugë me gjoks të fryrë, si Çarls Atlasi. Tiko Tiravante u prish me Ilsen dhe u lidh me Lauritën, Viktor Oheda u lidh me Ilsen dhe u prish me Inhen, Huan Barreto u lidh me Inhen dhe u prish me Lauritën. E kështu me radhë. Me një fjalë pati një rrokopujë të tillë në lagje, sa të gjithë mbetën me gojë hapur. Dashuriçkat zhbëheshin e ribëheshin aq shpejt, sa kur dilnin nga festat e së shtunës, çiftet nuk ishin po të njëjtët që kishin hyrë. “Pupu, çfarë degjenerimi!” çirrte faqet halla ime, Alberta, me të cilën jetoja qysh nga vdekja e prindërve të mi.
Dallgët e detit në plazhin e Mirafloresit thyheshin dy herë. Herën e parë tutje, nja dyqind metra larg bregut, ku, ne guximtarët, shkonim për t’i pritur me gjokse, ndërsa dallgët na shtynin nja njëqind metra, derisa shuheshin për t’u ringjallur me ca lëkundje të mëdha të hijshme, pastaj mblidhnin forcat dhe ktheheshin përsëri në një prishnajë të dytë, që na merrte me vete dhe na hidhte mbi gurishtet e plazhit.
Asaj vere të jashtëzakonshme, në festat e Mirafloresit, njerëzit nuk vallëzonin më valse, korridos, bluz, bolero apo huaraças, sepse i kishte mbytur mambo. Mamboja qe një uragan, një tërmet që na bëri të gjithëve ne, fëmijë, të rinj e të rritur, që në festat e lagjes të hidheshim, përdridheshim e vërviteshim me gjithëfarë figurash. Dhe, patjetër, e njëjta gjë ndodhte edhe jashtë Mirafloresit, përtej kufinjve të botës dhe jetës sonë, në Lince, Breja, Korrillos, apo edhe në lagje që na dukeshin më ekzotike të La Viktorias, në qendër të Limës, në Rimak dhe Provenir, ku ne, miraflorasit, nuk kishim shkelur ndonjëherë dhe as mendonim të shkelnim kurrë.
Me një fjalë, nga kërcimet e valsit, huaraças, sambas, apo polkas, të gjithë kishim kaluar te mamboja, siç kishim kaluar nga patinat dhe patinetat te biçikleta, ndërsa ndonjëri, si për shembull Tato Monhe dhe Toni Espeho, te motorri, kurse më fatlumët, të cilët ishin të rrallë, një apo dy, te makinat. I tillë qe trupmadhi i lagjes, Luçini, i cili, ia vidhte shpeshherë Shevroletin të atit dhe me njëqind në orë na bënte ndonjë xhiro nga bregu i detit te gryka e Armendarizit.
Por ngjarja më e shënuar e asaj vere, ishte ardhja në Miraflores e dy motrave nga Kili, një vend shumë i largët ky. Pamja marramendëse e tyre dhe mënyra aq e çuditshme e të folurit, duke i gëlltitur me shpejtësi rrokjet e fundit të fjalëve dhe duke e mbyllur frazën me pasthirrma që tingëllonin si një “prrá”, na lanë pa mend të gjithëve ne djemve mirafloras, aq sa filluam t’i ndërronim pantallonat e shkurtra me të gjata. Po mua, edhe më shumë se të tjerët.
E vogla dukej si e madhja dhe anasjelltas. E madhja quhej Lili dhe ishte pak më e shkurtër se Lusi, e cila ishte një vit më e vogël. Lili duhet të ishte katërmbëdhjetë, ose e shumta pesëmbëdhjetë vjeçe, ndërsa Lusi trembëdhjetë ose katërmbëdhjetë vjeçe. Fjala “marramendëse” dukej si e shpikur enkas për to. Edhe nëse Lusi tërhiqte vëmendjen e të gjithëve, kjo ishte në një shkallë mjaft më të vogël në krahasim me të motrën, jo vetëm ngaqë flokët i kishte më të shkurtër dhe më pak bjondë se të Lilit, por edhe sepse vishej më thjesht se Lili dhe ishte më fjalëpakë. Vërtet që Lusi nuk linte gjë mangut në vallëzim; aq mirë i bënte figurat, aq shpejt e përdridhte mesin, sa asnjë vajzë miraflorase nuk do të guxonte ta bënte, por megjithatë mbetej vajzë e matur, e përmbajtur dhe, madje e mërzitshme, krahasuar me të motrën Lilin, e cila ishte si flakë e rrëmbyer, zjarr i shpejtë dhe e ndizte mambon sapo viheshin disqet në pick up dhe fillonin vallëzimet. Lili vallëzonte me një ritëm të këndshëm dhe me shumë hir, këndonte e buzëqeshur nën zë fjalët e këngës, ngrinte krahët, zbulonte gjunjët duke lëvizur mesin e supet asisoj, sa trupthi i saj, i mbuluar provokueshëm me funde dhe bluza, që ia nxirrnin dinakërisht në pah format e bukura, dukej sikur trazohej, dridhej dhe merrte pjesë në kërcim nga maja e flokut deri te gishti i këmbës. Kush vallëzonte mambo me të, ndihej në siklet të madh. E kush mund të vazhdonte pa u ngatërruar në atë vrullim të shfrenuar kërcinjsh dhe këmbkash aq të shkathta? Askush nuk mund ta ndiqte, për më tepër, që nuk të shkulej nga mendja, sepse sytë e të gjithëve do të mbërtheheshin te mrekullitë e mambos së Lilit. “Mortja që s’e ha!”, hahej hallë Alberta, “kërcen si një tongolele, si ato rumberat e filmave meksikanë”. “Po, ç’pret nga një kiliane!”, vazhdonte të fliste me vete halla ime, “femrat e atij vendi asnjëherë nuk janë shquar për sjellje të mira”.
Unë rashë në dashuri me Lilin, si një mëshqerrë, në formën më romantike të të dashuruarit – siç i thonin atëbotë, me kokë e këmbë brenda. Atë verë të paharrueshme i propozova Lilit tri herë. Herën e parë në platenë e lartë të kinoteatrit Rikardo Palma, që ndodhet në Parkun Qendror të Mirafloresit, në seancën e lutjeve të mëngjesit të së dielës, por ajo më tha: Jo, pasi qenkësh ende shumë e re për të dashuruar. Herën e dytë, në pistën e patinazhit që u inaugurua pikërisht atë verë, në fund të parkut Salazar, por ajo më tha: Jo. Kinse, paskësh nevojë të mendohej, sepse, megjithëse unë i pëlqeja disi, prindërit e saj nuk donin që të lidhej me dikë, derisa të mbaronte klasën e tetë, ndërsa ajo ishte ende në të shtatën. Dhe, herën e fundit, pak ditë para ngatërresës së tmerrshme në kafenenë Rika, në bulevardin Larko, ku po pinim një milk-shake me vanilje dhe ajo sigurisht më tha prapë: Jo. Sipas saj, përse iu dashkësh të më thoshte po, kur, duke mbetur siç ishim, dukeshim të dashuruar. A nuk na vendosnin gjithmonë bashkë kur luanim “Thuaj të vërtetën” tek Marta? A nuk rrinim bashkë në plazhin e Mirafloresit? A nuk vallëzonte me mua më shumë se me këdo tjetër nëpër festa? E pse iu dashkësh të jepte një “po” formale, kur tërë Mirafloresi e ditkej që ishim të dashuruar? Me pamjen e saj si modele, me ca sy të errët e dinakë dhe me buzë të mishta, Lili ishte mishërim i koketerisë femërore.
“Tek ti më pëlqen çdo gjë,” i thoja unë. “Po më shumë nga gjithçka, mënyra se si flet”. Ç’është e vërteta, për nga intonacioni dhe muzikaliteti, gjuha e saj ishte argëtuese dhe e pazakontë, mjaft e ndryshme nga e jona, peruanëve, për më tepër ajo përdorte disa shprehje dhe thënie të panjohura për ne. Të gjithë në lagje vrisnin mendjen të kuptonin domethënien e tyre, apo të zbulonin se ç’tallje fshihej në to. Lili e kalonte kohën duke thënë gjëra me dy kuptime, duke bërë kashelashe apo duke treguar barsoleta aq të pista, sa i bënte vajzat e lagjes të skuqeshin nga turpi. “Këto kiliankat janë të pacipa!”, shante hallë Alberta, duke hequr e vënë syzet, me stilin e vet prej profesoreje kolegji, e shqetësuar se ato vajza të huaja do të prishnin moralin miraflorian.
Në Mirafloresin e fillimviteve pesëdhjetë ende nuk kishte pallate të larta. E gjithë lagjja ishte me shtëpi të ulëta, një apo dykatëshe, me kopshte plot barbaroza, palisandra, dafina, bugenvile dhe bar; me tarraca nga ku kacavareshin dorëzonjat dhe drethkat; me karrige lëkundëse ku banorët, me të ardhur mbrëmja, rehatoheshin dhe merreshin me thashetheme duke thithur parfumin e jaseminëve. Në disa parqe kishte sejba gjembaçe me lule të kuqe apo rozë. Trotuaret e drejta e të pastra i hijeshonin suçet, jakarandat e manat. Ashtu si lulet e kopshtit, hijeshi ngjyrash jepnin edhe akulloreshitësit e D’Onofrios, me karrocat e tyre të verdha, të cilët, të veshur me futa të bardha e me kapele të zeza, endeshin natë e ditë, duke u rënë borive me ca ulërima të zgjatura, që mua më linin ndjesinë e atyre brirëve barbarë të kohëve prehistorike. Në Mirafloresin e asaj kohe dëgjohej kënga e zogjve dhe familjet kishin ruajtur zakonin që të prisnin një pishë kur vajza bëhej për t’u martuar, përndryshe të varfrat do të mbeteshin beqare, si hallë Albertina.
Lili kurrë nuk ma tha “po”-në, por duhet pranuar se në gjithçka tjetër silleshim si të dashuruar të vërtetë. Kapeshim për dore gjatë lutjeve të mëngjesit, në kinoteatrot Rikardo Palma, Leuro, Montekarlo apo Kolina, megjithëse në errësirën e plateve çdo herë rrinim mjaft të ndrojtur në krahasim me çiftet e tjerë, të cilët kishin më shumë kohë së bashku. Ata, të themi, i lejonin vetes që nga puthjet e thjeshta të kalonin në puthje me thithje dhe në futje duarsh, domethënë bënin asi gjërash, për të cilat duhet të rrëfeheshin para prifit të premten e parë, si të ishin mëkate mortale. Lili më linte ta puthja në faqe, te bulat e veshëve, në cepat e buzëve dhe, nganjëherë, për një sekondë, bashkonte buzët e veta me ato të miat, por i shkëpuste ato në çast me një ngërdheshje melodramatike: “Jo, jo, kështu jo”. “Je bërë si viçok, ore fishko. Shiko si je murrëtyer, o fishkaraq. Po tretesh nga dashuria, ore fishko”, talleshin me mua shokët e lagjes. Kurrë nuk më drejtoheshin në emrin tim, Rikardo Somokursio, por gjithmonë me nofkën “fishko”. Veçse ata nuk e tepronin aspak: Po tretesha i tëri nga dashuria për Lilin.
Atë verë, për Lilin u zura në grushte me Luken, një nga shokët e mi më të mirë. Ne djemtë dhe vajzat e lagjes e kishim bërë zakon të mblidheshim te kryqëzimi i rrugës Kolombo me atë Diego Ferre, në kopshtin e Çakaltanajve. Për të më thumbuar mua, befas Lukja tha se kilianet ishin ca spitullaqe, se nuk qenë bionde të vërteta, por të oksigjenuara dhe se në Miraflores, natyrisht, fshehtas meje kishin filluar t’i quanin Tartabiqe. Ia ngjesha menjëherë në mjekër, por m’u shmang, pastaj goditjet me grushte vajtëm dhe i vazhduam në cep të Rezervës bregdetare, pranë shkëmbit. Tërë javën nuk folëm, derisa në festën e radhës djemtë dhe vajzat e lagjes na pajtuan.
Pasditeve Lilit i pëlqente të shkonte tek ajo qoshja e Parkut Salazar, ku kishte me tepri palma, lulemadhe e lulekambana. Atje, nga muri me tulla të kuqe, kundronim tërë gjirin e Limës, siç kundron kapiteni i barkës nga kulla e komandimit. Po të ishte qielli i qëruar – bëj be se atë verë qielli qe gjithnjë pa re dhe dielli shkëlqente çdo ditë mbi Miraflores – tutje larg, në thellësi, në kufijtë e oqeanit, do të dalloje diskun e kuq, që teksa mbytej në ujërat e Paqësorit na hidhte flakë dhe na përshëndeste me ato rrezet e tij të zjarrta. Fytyrëza e Lilit përqendrohej andej ethshëm, njëlloj si në meshën e orës dymbëdhjetë, kur kungohej në famullinë te Parku Qendror. E mbërthente vështrimin mbi atë top të zjarrtë, në pritje të çastit kur deti të përpinte edhe rrezen e fundit, për të thënë dëshirën që do t’ia përmbushte ose dielli, ose Zoti. Edhe unë lypja plotësimin e një dëshire, duke besuar me gjysmëzemër se do të bëhej realitet. Dëshira kuptohet, si gjithnjë ishte e njëjta: Të më thoshte më në fund “Po”, që të mund të bëheshim çift i vërtetë dhe të kryenim siç duhej të gjithë ritualet, të fejoheshim, të martoheshim dhe të shpërnguleshim në Paris, të pasur e të lumtur....Q ysh kur kisha filluar të kuptoja nga kjo botë, kisha ëndërruar të jetoja në Paris. A thua të ketë qenë për këtë fajtor im atë me ato librat e Pol Fevalit, Zhyl Vernit, Aleksandër Dumasë e shumë të tjerëve, që m’i jepte për t’i lexuar para se të vritej në një aksident dhe të më linte jetim? Ato romane ma mbushën kokën me ëndrra për aventura dhe më ngulitën në mendje se në Francë jeta ishte më e pasur, më e gëzuar dhe më e bukur se kudo gjetkë. Prandaj fillova të merresha me gjuhët – fillimisht anglishten në Institutin Peruano-Amerikan, pastaj arrita të bind hallë Albertën për të më regjistruar në Aleancën Franceze në bulevardin Uillson, ku tri herë në javë ndiqja mësimet e gjuhës frënge. Natyrisht që edhe mua më pëlqente të dëfrehesha me mikeshat e mia të lagjes, por nga natyra isha tepër peshkop dhe i dhënë pas mësimit të gjuhëve të huaja; në shkollë gjithnjë merrja nota të mira.
Kur kisha ndonjë të hollë në xhep, e ftoja Lilin për të pirë çaj – ende nuk ishte në modë të thoje: Eja të hamë diçka – te Lokalthi i Bardhë, me atë fasadën si dëbora e malit, me ato çadra dhe tavolina në trotuar dhe me një mijë e një ëmbëlsirat e veta – biskotela, alfahore të mbushura me ajkë të bardhë, pandispanjë, etj. – që kufizohej me bulevardet Larko, Arekuipa dhe Rikardo Palma dhe hijezohej nga kurorat e fikuseve të lartë.

Fragment nga “Vajza e prapë” i Mario Vargas Llosas