* * *

Përkthyer nga Urim Nerguti

 
Nga anija që po e shpinte në Islandë, Niels Jacobsen kërkoi më kot Maria Bormann, të fejuarën, në grupin e prindërve dhe miqve të mbledhur në skelë. E megjithatë, ai kishte ardhur vetëm për të. Kishte hequr dorë së udhëtuari më gjatë nëpër Europë sepse, para gjashtë muajsh, pasi ajo e kishte mësuar për çdo javë me letrën më të dashur dhe të përkushtuar, befas kishte pushuar së shkruari. Familja e saj iu kishte bërë bisht pyetjeve të tij të dëshpëruara, dhe ai dinte thjesht se ajo s’kishte vdekur, sepse s’ia kishte gjetur emrin në listën e vdekjeve të shpallura në gazetën e Reykjavikut. Ai mendoi të mos zbarkonte në këtë vend, ku mbase do ta takonte në krahët e një tjetri. Por këmbanat e kullave të drunjta tashmë ushtonin, shkëmbinjtë e bregut lëmoheshin nën një dritë të butë, qentë e shtëpive lehnin, dhe ai s’pati zemër t’i ikte atdheut të gjorë i cili, për ta pritur, ishte veshur si për të diel.
 
Prindërit e përqafuan në lot, por kur u përpoq të lexonte thellë në sytë e tyre, atë ditë dhe ditët e tjera, ai i ndjeu të vendosur që ta ruanin sekretin. Nga respekti për ta, nga krenaria gjithashtu e një dëshpërimi të cilin e përmbante mezi, ai nuk kërkoi ta marrë vesh nga të tjerët. Viti kaloi dhimbshëm.
 
Por dëshpërimet për shkak të dashurisë na shpien pashmangshmërisht tek dashuria. Nielsi s’ishte më i aftë t’i bënte ballë një dashurie të re. Kushërira, Gerta Bruble, erdhi t’i kalojë pushimet e verës në Reykjavik ; buzëqeshja e saj, gjestet e ngadalta, zëri i devotshëm dhe i lodhur i sollën atij kujtimin e të qeshurave dhe të pasionit të Marias, në një jehonë të qetë dhe të dhembshur. Ajo u bë shumë e shtrenjtë për të, në atë pikë që ai s’mund të ndahej më, dhe në pranverë u martuan.
 
Axel, një mjek i ri suedez, që Nielsi e kishte njohur në Universitetin e Kopenhagës, përfitoi nga martesa e mikut për të vizituar Islandën. Për herë të parë, Nielsi që i shërbente si udhërrëfyes, doli jashtë Reykjavikut, herë në veri, deri në zemër të ishullit, deri tek pellgjet e ngrirë të fshehur nën re, herë drejt peshkatarëve, e herë drejt greminave të lindjes, ku ngrihen spitalet model që Axeli po shkonte t’i vizitonte. Flisnin gjerë e gjatë me të sëmurët, të cilët zbaviteshin me theksin e Suedezit.
 
Një mbrëmje, ku qetësia polare, e shndritshme dhe e dendur si dëborë, mbulonte qiellin, detin dhe lëndinat, tre miqtë kaluan në pavionin e lebrozës. Ndërsa Gerta ndihmonte Zj. Nansen për të përgatitur çajin, doktori i moshuar iu printe miqve të rinj përmes sallave të mëdha ku dritaret ishin me pamje nga një qiell dhe det i pafund. Kishte aq dritë dhe paqësi në ngjyrat e zbutura me blu, mbi pllakat e dyshemesë, në rrudhat e perdeve të thjeshta, saqë Nielsi dhe Axeli e harruan tmerrin e së keqes së pamëshirshme që i kishte shtrirë aty viktimat e saj. Në hollin e parë, disa fëmijë, fytyra e të cilëve ishte ende e paprekur, duart në dorashka, këmbët të mbështjella në pantofla të mëdha, luanin në heshtje dhe paqësisht, dhe kthenin drejt të huajve ca sy të ngarkuar me mosbesim, njëlloj si t’ia kishin frikën shëndetit. Pastaj qe radha e sallës së burrave, fytyra e të cilëve ishte tmerrësisht e gërryer, por vetëm një, në një cep, e kishte fytyrën të lidhur në fasho, mbante syze të zeza. Ishte ai djali i ri i njohur dikur për bukurinë e tij, dhe që nuk dorëzohej. Një ditë, nuk dihet sesi, kishte gjetur një pasqyrë dhe, për hakmarrje, ua kishte kaluar të gjithë shokëve.
 
Salla e grave ishte në fund të koridorit, mes një gjelbërimi. Që të pesta, kur e dëgjuan derën duke u hapur, kishin brofur në këmbë të rreshtuara përballë detit me shpinën nga të huajt, dhe ndërsa vizitorët kalonin, ato rrotulloheshin me një lëvizje instinktive, që të mos ua shihnin profilin. Befas, Nielsi u ndal. Në gruan e djathtë, atij iu duk se njohu Marian, të fejuarën e parë. I tmerruar, nxitoi t’iu shkonte nga pas miqve ; por kur mbërriti tek dera, s’mundi ta durojë idenë se një dyshim ende më i tmerrshëm se e vërteta do ta përndiqte tërë jetën. U ndal, duke vështruar ngadalë gratë e palëvizshme që kishin ulur mbi kraharor kokën e rrënuar, e që dielli ua dërgonte hijet deri tek këmbët e tij.
 
Ishin pikërisht flokët gështenjë të Marias, tepër të dendur, dhe që thyenin çdo krëhër. Ishte po ajo qafë gjithnjë nervoze, e tendosur, dhe që gati s’përthyhej fare nën vuajtje. Ishin po ata supe aq të rrumbullakosur sa mezi mund t’i ngrinte krahët për të këputur qershia ; ishte po ai trup i harkuar butësisht tek gjunjtë, dhe në ije, që dikur i pëlqente ta befasonte duke iu afruar nga prapa në majë të gishtave dhe mbyllur sytë. Dhe i pabesi, ishte ai.
 
Ajo tek e cila kishte dyshuar, ishte e humbur për çdo lumturi, për çdo shpresë. E varrosur njëherë e përgjithmonë, ajo duhet të përplasej me çdo mendim dhe send, si një i vdekur që zgjohet në fund të varrit më të errët.
 
– Maria ! Maria ! thirri ai.
 
Të gjitha gratë u rrëqethen. Ç’ishte kjo jehonë copëtuese e një bote që ato s’arrinin ta harronin, ndonëse kishin kaluar kaq shumë vite në heshtje ?
 
– Maria ! vazhdoi Nielsi. E dashur !
 
Kësaj here, asnjëra s’lëvizte. Mbase, mbase nuk ishte ajo. Dhe fundja, përse kjo komedi e dhimbshme ? Përse të shkosh t’iu thërrasësh atyre që nuk janë më të gjalla, një emër që mbase quheshin ashtu, dhe që të kujton stinët e frutave dhe aromave, ditët e festave, dhe diellin e paduruar nga i cili, dikur, e shmangnin kokën nga frika e qukave ? Nielsi, duke e shqiptuar me zërin e vet të zjarrtë, ishte po aq fajtor sa ai që hap drejt detit derën e kafazit ku gjenden ca zogj të verbër. Cilës kureshtje të çmendur i bindej ai, dhe nëse këto gra do t’i kthenin fytyrat e shkatërruara, si do të shfajësohej ai që kishte qenë besnik vetëm ndaj shëndetit, dhe që e shëtiste këtë shëndet midis tyre, si për hakmarrje të pastër, si ai tjetri pasqyrën e vet ?
 
Por dera u hap. Axeli, i shqetësuar, po vinte të kërkonte mikun.
 
– Niels, thirri ai, nxito pak. Gruaja të pret !
 
Atëherë, forma që ngjante me Marian u shemb përdhe. Ajo i vuri duart mbi fytyrë, që dielli s’mjaftonte më për t’ia fshehur. Një ngashërimë, e heshtur dhe në drithërima, e shkundte të tërën, duke u përhapur edhe tek shoqet e saj që rrinin në këmbë, me boshtet e penjve të harruar në dorë, si Parkat, kur vdekja shkon qyqe vetëm.
 
Nielsi, i shushatur, e la veten të tërhiqet drejt pajtonit. Madje ishte ai që i mori frerët në dorë dhe e ngau përgjatë greminave, mbi rrugën që shkonte anash, pa asnjë hap të gabuar të kalit. Por, me të mbërritur në shtëpi, ai ra sëmurë. Qëndroi gjashtë muaj në shtrat, i heshtur, sytë të mbërthyer me tmerr mbi sytë e Gertës, që dhimbja i zmadhonte për çdo ditë, dhe ku hija rritej si një e keqe e pamëshirshme.
 
Dhe nga vjeshta, vdiq.

(Jean Giraudoux)