* * *

* * *

Përkthyer nga Urim Nerguti

...

Meqë jam në breg të detit, unë mund të mësoj nga deti. Askush nuk ka të drejtë të kërkojë nga deti që ai t’i mbartë të gjitha anijet, ose nga era që ajo t’i fryjë përjetësisht të gjitha velat. Po njëlloj, askush nuk ka të drejtë të kërkojë prej meje që jeta ime të qëndrojë në qenien rob i disa funksioneve. Për mua, nuk është detyra para së gjithash por : jeta mbi të gjitha. Ashtu siç njerëzit e tjerë, edhe unë duhet të kem të drejtë për çaste ku të mund të bëj një hap skiç dhe të ndjej që nuk jam vetëm pjesë e kësaj mase që e quajmë popullsi e globit, por dhe një njësi e pavarur.

Është veçse në një çast të tillë kjo që unë mund të jem i lirë kundrejt të gjitha fakteve të jetës të cilat, më përpara, kanë shkaktuar dëshpërimin tim. Unë mund të pranoj që deti dhe era nuk do të mungojnë së mbijetuari ndaj meje dhe se përjetësia nuk bëhet shumë merak për mua. Por kush po më kërkon mua të merakosem për përjetësinë ? Jeta ime është e shkurtër vetëm nëse e vendos nën gijotinën e kohës. Mundësitë e jetës sime janë të kufizuara vetëm nëse llogaris numrin e fjalëve apo librave të cilët do t’i lindja para se të vdisja. Por kush po më kërkon të llogaris ? Koha nuk është kuti që i shkon jetës. Në thelb, koha është një vegël matëse pa vlerë sepse ajo prek vetëm veprat kyçe të jetës sime.
 Por gjithçka që më ndodh e rëndësishme dhe gjithçka që i jep jetës sime përmbajtjen e saj të mrekullueshme : takimi me një qenie të dashur, një përkëdhelje mbi lëkurë, një ndihmë në pikën kritike, soditja e hënës së kthjelltë, një shëtitje në det me një varkë me vela, gëzimi që i japim një fëmije, rrënqethja përpara bukurisë, e tërë kjo ftillohet krejt jashtë kohës. Sepse pak rëndësi ka që unë e takoj bukurinë në hapësirën e një sekonde apo të njëqind vjetëve. Jo vetëm që lumturia gjendet anash kohës, por ajo mohon çdo marrëdhënie të kësaj të fundit me jetën.

Po e heq pra nga shpatullat e mia barrën e kohës, dhe me këtë rast, edhe barrën e arritjeve që kërkohen prej meje. Jeta ime nuk është diçka që duhet matur. As kërcimi i kecit e as lindja e diellit nuk janë arritje. Por as një jetë njerëzore nuk është një arritje, ajo është diçka që rritet dhe kërkon të arrijë përsosmërinë. Dhe ajo çka është e përsosur nuk kryen arritje : ajo punon në gjendje prehjeje. Është e pakuptimtë të pretendohet që deti të jetë bërë për të mbartur thjesht anije dhe delfinë. Sigurisht, ajo e bën këtë – por duke e ruajtur lirinë e tij. Është po e pakuptimtë të pretendohet që njeriu të jetë bërë për diçka tjetër sesa për të jetuar. Sigurisht, ai furnizon makineri dhe shkruan libra, por ai do të mund të bënte fare mirë diçka tjetër. E rëndësishme është që ai të bëjë atë çka e bën në liri dhe vetëdije të plotë të asaj që, si çdo hollësi tjetër e krijimit, është një qëllim në vetvete. Ai prehet në vetvete njëlloj si një gur mbi rërë.
Madje unë mundem dhe të çlirohem nga pushteti i vdekjes. Është e vërtetë që unë nuk mund të çlirohem nga ideja që vdekja më ndjek këmba-këmbës dhe ende më pak të mohoj realitetin e saj. Por unë mund ta kthej në hiç kërcënimin që ajo përbën, duke mos e varur jetën time në gozhda aq të dobëta sa koha dhe lavdia.

Përkundrazi, nuk është në dorën time që të rri përjetësisht i kthyer drejt detit dhe ta krahasoj lirinë e tij me timen. Do të vijë çasti që do të duhet të kthehem drejt tokës dhe t’iu bëj ballë organizatorëve të shtypjes ku unë jam viktima. Ajo çka do të jem atëherë i detyruar të pranoj, është që njeriu i ka dhënë jetës së vet forma të cilat, të paktën në dukje, janë më të forta se ai. As edhe me lirinë time të fundit, unë nuk mund t’i thyej ato, por thjesht të psherëtij nën peshën e tyre. Përkundrazi, midis kërkesave që rëndojnë mbi njeriun, unë mund të shoh cilat janë absurde dhe cilat të pashmangshme. Sipas meje, një lloj lirie ka humbur njëherë e përgjithmonë ose për një kohë të gjatë. Kjo është liria e cila vjen nga aftësia për të zotëruar elementin e vet. Peshku zotëron të tijin, njëlloj si dhe zogu dhe kafsha tokësore. Thoreau kishte ende pyllin e Waldenit – por ku është tani pylli ku qenia njerëzore të mund të provojë që është e mundur të jetohet në liri, jashtë formave të ngurta të shoqërisë ?

Jam i detyruar të përgjigjem : askund. Nëse dua të jem i lirë, tani për tani duhet që këtë ta bëj brenda këtyre formave. Bota është pra më e fortë se unë. Pushtetit të saj, unë nuk kam gjë tjetër për t’i vënë përballë përveç veten sime – por, nga një anë tjetër, kjo nuk është pak. Sepse, sa kohë që unë nuk e lë veten të shtypem nga numri, vetë unë jam një fuqi. Dhe pushteti im është i frikshëm sa kohë që mundem të ngre forcën e fjalëve të mia kundër forcës së botës, sepse ai që ndërton burgje shprehet më varfër se ai që ndërton lirinë. Por fuqia ime nuk do të njohë më caqe ditën kur nuk do të kem më tjetër veçse heshtjen për të mbrojtur padhunueshmërinë time, sepse asnjë sëpatë nuk mund të ketë pushtet mbi heshtjen e gjallë.
I tillë është ngushëllimi im i vetëm. E di që rëniet në dëshpërim do të jenë të shumta dhe të thella, por kujtimi i mrekullisë së çlirimit më mbart si një flatër drejt një qëllimi që me jep marramendje : një ngushëllim më shumë se një ngushëllim, dhe më i madh se një filozofi, domethënë një arsye për të jetuar.

(Stig Dagerman)