* * *

Përkthyer nga Amik Kasoruho
 

...

 Ishte një mbrëmje terse nëntori plot lagështi. Mjegulla ishte fort e ngjeshur. Gjithë kalldrëmi i sheshit qe bërë qull dhe rreth çdo feneri rruge kishte nga një brerore gjumashe drite.
Me të dalë nga porta e kafenesë, që të gjithë ngritën jakat dhe sikush, duke u përshëndetur me të tjerët, ndahej e shkonte në punë të vet.
Leopoldo Paroni, siç e kishte zakon, ngriti kryet me krenari i ngrysur e plot përçmim dhe, me shallin e hollë që ia merr era, kaloi përmes sheshit duke vërtitur bastunin në ajër. U fut në rrugën përballë kafenesë; pastaj ktheu djathtas në rrugicën e parë, në fund të së cilës kishte shtëpinë.
Dy fenerë të vegjël me vaj, të përhumbur mes mjegullës, mezi ia dilnin të përndritnin atë qorrsokak të ndotur: një në krye dhe tjetri në fund.
Kur Paroni arriti në gjysmë të rrugicës së errët dhe nisi t’i gëzohej dritës së dobët që mezi arrinte deri aty nga feneri tjetër që ndodhej edhe më larg, andej nga fundi, bash përball shtëpisë së tij, iu duk se pa dikë që po rrinte si të kishte zënë pritë. I gufoi gjaku dhe ndaloi.

Kush mund të ishte aty në atë kohë? S'kishte dyshim dikush ishte dhe dukej sheshit se ishte duke pritur, bash aty përpara portës së shtëpisë së tij. Me një fjalë, po priste atë. Padyshim s'kishte ardhur për të vjedhur, sepse e dinin të gjithë se ai ishte i varfër si Cincinati1!... Atëherë, për mëri politike... Mos ishte ndonjë i dërguar i Macarinit? Apo i komisarit mbretëror Të ishte e mundur? Të arrinin deri aty?
Dhe republikani krenar u kthye për të parë mbrapa si mëdyshas: më mirë i leverdiste të kthehej mbrapsht në kafen apo të vraponte e të arrinte shokët prej të cilëve sapo qe ndarë. Jo për gjë, po për t'i patur si dëshmitarë të poshtërsisë së kundërshtarit. Por vuri re se tjetri, i cili, mes heshtjes, padyshim e kishte dëgjuar zhurmën e hapave të tij qysh në hyrje të rrugicës, po i vinte përballë aty ku errësira ishte më e dendur.
Ja, tani dallohej më mirë: ishte i mbështjellë kokë e këmbë. mezi i përmbajti dridhmat dhe dëshirën për t'ia mbathur; u kollit e thirri fort:
- Kush është aty?
- Paroni! - e thirri një zë si shpellë.
Me ta njohur atë zë, Paronin e mbërtheu një gaz i befasishëm dhe e ndjeu veten të lehtësuar.
Oh, Luka Facio, ti je? Ma mori mendja. Po pse, këtu qenke ti? Je kthyer nga Roma?
- U ktheva sot, - iu përgjigj Luka Facio, i ngrysur.
- Po më prisje, i dashur?
- Po, isha në kafene, s'më pe?
- Hiç fare. Paske qenë në kafene? Po si je? Si të kam, or mik?
- Keq. Mos më prek!
- Doje të më thoje gjësendi?
- Po. Një gjë me rëndësi.
- Me rëndësi? Pa ma thuaj.
- Jo këtu; brenda në shtëpi.
- Mos... mos ka ndodhur gjë? Ç'të ka bërë vaki, Luka? Gjithë ç'varet prej meje, o miku im...
Mbërritën në shtëpi, Paroni nxori çelësin nga xhepi; hapi portën, ndezi një shkrepëse dhe zuri t'i ngjiste ato pak këmbë shkallë, i ndjekur nga Luka Facio.
- Kujdes... Kujdes shkallët.
Kaluan përmes një dhome të vogël; hynë në studion që mbante erë duhan të fortë llulle. Paroni ndezi një llambë të bardhë me vajguri pis të ndotur mbi skrivaninë plot me libra dhe u kthye tërë përkujdes nga Luka Facio. Por vuri re se sytë i kishin kërcyer jashtë nga zori dhe se po shtrëngonte shaminë te goja me të dyja duart. Kutërbimi i duhanit - ia kishte ngacmuar përsëri kollën, një kollë të frikshme.
- O Zot... qenke me të vërtetë keq, Luka...
Ai nuk iu përgjigj dot menjëherë. Tundi disa herë kryet për të pohuar. S'i kishte mbetur gjak në fytyrë.
- Mos më thirr mik dhe largohu, - tha më në fund. - J am duke mbaruar... Jo, do të rri... do të rri më këmbë... ti largohu.
- Po... po unë nuk kam frikë... - e kundërshtoi Paroni.
- Nuk ke frikë? Prit pak... - u skërmit Luka Facio. - Je duke folur para kohe. Në Romë, kur e pashë që po mbaroja, i harxhova të gjitha paratë: ruajta vetëm disa lira sa për të blerë këtë revole.
Futi dorën në xhepin e palltos dhe nxori që andej një alamet revoleje.
Kur pa armën në dorën e tjetrit, Leopoldo Paroni ngri duart lart dhe belbëzoi:
- Mos... mos është plot! Hej, Luka!
- Plot është, - iu përgjigj Facio, akull i ftohtë. - Sikur the që nuk ke frikë...
- Jo, por po qe se... Zot na ruaj...
- Hiqmu! Prit!... Në Romë e kisha mbyllur derën me çelës që t'i jepja fund jetës. Kur, në çastin kur po drejtoja tytën në tëmth, dikush trokiti në derë...
- Tek ti, në Romë?
- Në Romë. Hapa derën. E di kush ishte? Guido Macarini.
- Macarini?! Në shtëpinë tënde?
Luka Facio pohoi me krye disa herë rresht. Pastaj vazhdoi:
- Më pa me revole në dorë dhe aty për aty e kuptoi çfarë isha duke bërë, mbase edhe nga shprehja e fytyrës. M'u vërsul, më mbërtheu për krahësh, më shkundi e më bërtiti: "Pse, mor djalë, kështu po e vritke veten? Sa budallë je, o Luka! Shko, mor, tutje.... Po deshe t'ia heqësh vetes... ta paguaj unë udhëtimin: sulu më parë në Kostanova dhe vrama Leopoldo Paronin!
Paroni, i cili deri në atë çast po e ndiqte atë bisedë të egër dhe të çuditshme me shpirtin peshë, duke u druajtur se mos ndodhte ndonjë hata aty përpara syve të tij, ndjeu t'i priteshin këmbët përnjëherësh dhe ndër buzë iu end një buzëqeshje e zbehtë dhe e vagëllimtë:
- Po bën shaka...
Luka Facio u zmbraps pak, njëra faqe iu drodh nga një lëvizje e prerë dhe nervoze aty rrëzë hundës dhe tha me gojë të shtrembëruar:
- Nuk jam duke bërë shaka: Macarini më pagoi lekët e rrugës dhe unë erdha. Tani më përpara do të të vras ty; pastaj veten.
Dhe, duke thënë këto fjalë, ngriti revolen dhe mori shenjë. Paroni, i lebetitur, me duart para fytyrës, u përpoq t'i shmangej shenjimit dhe thirri:
- U çmende?... Luka... u çmende?
- Mos lëviz!- e kërcënoi Luka Facio.- U çmenda, ë? Të dukem i çmendur? Po a s'je ti ai që u çorr tri orë rresht në kafene se Pulino ishte teveqel, meqë, para se të vriste veten, nuk shkoi në Romë për të vrarë Macarinin?
Leopoldo Paroni u përpoq të kundërshtonte.
- Po s'është njëlloj, dreqi e mori! Unë nuk jam Macarini!
- S'qenka njëlloj?- thirri Facio; pa ia hequr Paronit tytën e revoles.- Pse ç'ndryshim dashke ti të ketë midis teje dhe Macarinit, për një njeri si unë apo si Pulino, të cilit as që i hyn në xhep jeta apo palaçollëqet tuaja? Mua aq më bën si të të vras ty, si të vras më të parin njeri qa kalon rrugës! Ashtu ë? Ne qënkemi teveqelë për ty, në qoftë se në ditët tona të mbrame nuk u bëkemi vegla të urrejtjes sate apo të ndonjë tjetri, të allishverisheve dhe të poshtërsive tuaja? Atëherë dëgjomë: unë s’dua të jem teveqel si Pulino dhe po të heq qafe ty!
- Pash Zotin, Luka, ç'po bën? Kam qenë gjithmonë miku yt! - nisi t'i lutej Paroni, duke u spërdredhur për t'iu shmangur drejtimit të reveles që shënjonte gojën e tij.
Ndër sytë e Facios fekstinte përnjëmend tundimi i çmendur për ta tërhequr këmbëzën e armës.
Ç't'i bësh! - u përgjigj po me atë ngërdheshje rrëqethëse në buzë.- Kur njeriut s'i hyn më në punë jeta... Lolo! Mos ki frikë: nuk të vras. Meqë je republikan, duhet të jesh një mendimtar i lirë, kështu? Ateist. S'do mend... Ndryshe s'do ta kishe quajtur teveqel Pulinon. Por mos pandeh se unë nuk të qëroj ngaqë shpresoj të kem të mira dhe shpërblime në botën e përtejme... E di çfarë? S'e duroj kurrsesi mendimin se do të më duhet të bart gjithë barrën e përvojës që kam fituar në këta njëzete gjashtë vjet jete. Asgjëje s'i besoj! Por prapëseprapë nuk të vras. Dhe nuk e quaj veten teveqel meqë s'po të vras. Tërë puna është së ndiej mëshirë për ty, për pasuritë e tua! Më dukesh një qenie fare e vockël dhe e mjerë. Por palaçollëkun tënd dua ta dëshmoj. - Si the?- ia bëri Paroni, duke afruar dorën te veshi, meqë s'i kishte dëgjuar fjalët e fundit, aq i hutuar ishte.
- Ta vër-te-toj!- ia ktheu Facio.- E kam këtë të drejtë tani që kam arritur në këtë cak. Dhe ti s'mund të më kundërshtosh. Ulu aty dhe shkruaj!
Me tytën e revoles i tregoi tryezën e shkrimit, madje zëre se e shtyu me armën që ia kishte ngjeshur në kraharor.
- Çfarë... çfarë do që të shkruaj?- belbëzoi Paroni, që kishte mbaruar krejt.
- Atë që do të të diktoj unë. Tani ma ke futur bishtin ndër shalë, por nesër, kur të mësosh se kam vrarë veten, do të ma ngresh përpjetë atë bisht. Të njoh. Dhe do të pallësh në kafene se edhe unë kam qenë teveqel. Jo? Por s'po e bëj për vete këtë gjë. As që më hyn në xhep se ç'mendon ti. Unë dua të marr hak për Pulinon. Prandaj shkruaj. Aty, aty, mirë fort. Dy fjalë. Një deklaratë të vockël. "Unë i nënshkruari deklaroj se jam penduar... "Do të shkruash apo jo, dreqi e mori! Vetëm me këtë kusht ta fal jetën. Ose shkruaj, ose të hoqa qafe!... "Se jam penduar që e kam quajtur teveqel Pulinon sonte në kafene, ku isha mes miqve të mi, me qenë se para se të vriste veten, nuk shkoi në Romë për të vrarë Macarinin". Kjo është e vërteta e kulluar, s'ka as edhe një fjalë të tepërt. Madje, nuk po e përmend se do t'i paguaje udhëtimin. E shkruajte? Tani vazhdo: "Luka Facio, para se të vriste veten, erdhi të më takonte... "Do që ta vësh "me revole në dorë"? Vëre: "me revole në dorë". Se mos kam për të paguar gjobë për armëmbajtje pa leje! Atëherë "Luka Facio erdhi të më takonte me revole në dorë... " E shkruajte? "... e më tha se për rrjedhim edhe ai, që të mos quhej teveqel nga Macarini apo nga ndonjë tjetër, duhej të më vriste si qen." E shkruajte "si qen"? Mirë. Kryeradhë. “Mund ta bënte, por s'e bëri. S'e bëri, se i erdhi neveri dhe ndjeu mëshirë për mua dhe për frikën time. U mjaftua me deklaratën time se teveqeli i vërtetë jam unë.”
Në këtë pikë Paroni, që kishte ngrirë, largoi letrën dhe u shkëput nga tryeza, duke kundërshtuar:
- Tani e teprove...

(Luigi Pirandello)