* * *

Përkthyer nga Urim Nerguti

...

Mbeta i menduar dhe e pyeta nëse ndihej vërtet vëlla me të gjithë. Për shembull, me të gjithë varrmihësit, me të gjithë palombarët, me të gjithë ata që banojnë në numra çift, me të gjithë ata që s’kanë zë, etj. Më tha se libri i tij kishte lidhje me masën e madhe të të shtypurve dhe të të përjashtuarve.

– Masa jote e të shtypurve dhe e të përjashtuarve nuk është tjetër veçse një abstraksion, iu përgjigja unë. Vetëm individët ekzistojnë, nëse ekziston dikush. Njeriu i djeshëm nuk është njeriu i sotëm, ka shpallur njëfarë Greku. Ne të dy, mbi këtë stol të Gjenevës apo të Cambridge, ne jemi prova e kësaj.

Përveç në faqet e rrepta të Historisë, ngjarjet e paharrueshme kalojnë mënjanë fjalëve të paharrueshme. Një njeri në vdekje e sipër kërkon të kujtojë një gravurë të vështruar në fëmijërinë e tij ; ushtarët që do të hidhen në sulm flasin për llucën apo për serxhentin. Situata jonë ishte unike, dhe ç’është e vërteta, nuk ishim të përgatitur për këtë. Kemi folur, fatalisht, për letërsi ; kam frikë se nuk kam thënë gjë tjetër përveç atyre që iu them zakonisht gazetarëve. Alter ego ime besonte në shpikjen apo zbulimin e metaforave të reja ; kurse unë, në ato që përkojnë me afri intime dhe të dukshme dhe që përfytyrimi ynë i ka pranuar. Pleqëria e njerëzve dhe muzgu, ëndrrat e jetës, koha që kalon dhe uji. Ia parashtrova opinionin tim, të cilin do ta paraqiste në një libër, shumë vite më pas.

Mezi më dëgjonte. Papritur, tha :

– Po nëse ju keni qenë unë, si ta shpjegojmë atëherë që ju keni harruar një takim me një zotëri të moshuar që, më 1918, ju ka thënë se edhe ai ishte Borges ?

Nuk e kisha menduar këtë vështirësi. Iu përgjigja jo fort me bindje :

– Mbase kjo ngjarje ka qenë aq e çuditshme sa jam munduar ta harroj.

Ai provoi një pyetje të ndrojtur :

– Si i ka punët kujtesa juaj ?

E kuptova se për një djalë që nuk ishte as njëzet vjeç, një burrë mbi të shtatëdhjetat ishte pothuaj një i vdekur. Iu përgjigja :

– Shumicën e kohës, ajo më ngjan me harresën, por gjen ende nëse ia kërkoj. Po mësoj anglo-saksonishten dhe nuk jam i fundit i klasës.

Biseda jonë zgjaste tashmë që prej një kohe të gjatë, dhe s’mund të ishte një ëndërr.

Befas më erdhi një ide.

– Mund të të provoj në vend, aty ku je, që nuk je duke ëndërruar me mua. Dëgjoje mirë këtë varg që nuk e ke lexuar kurrë, me sa di unë.

Dhe ngadalë, recitova vargun e famshëm :

Hidra-univers duke përdredhur trupin e saj të luspuar me yje.

E ndjeva shtangien e tij pothuaj të frikësuar. Ai e përsëriti me zë të ulët, duke e shijuar secilën prej këtyre fjalëve të shkëlqyera.

– Eshtë e vërtetë, mërmëriti ai. Nuk do të mund të shkruaj kurrë një varg të tillë.

Hugo na kishte bashkuar.

Më përpara, ai kishte përsëritur me afsh, më kujtohet tani, poemën e shkurtër ku Walt Whitman rikujton një natë të kaluar përballë detit dhe gjatë së cilës kishte qenë vërtetë i lumtur.

– Nëse Whitmani e ka kënduar këtë, vura në dukje unë, kjo është ngaqë e dëshironte dhe se ajo nuk ngjau. Poema është më e bukur nëse e nuhasim se ajo është shprehje e një dëshire dhe jo rrëfimi i një fakti.

Ai më vështroi një copë kohë të gjatë.

– Ju nuk e njihni mirë atë, thirri ai. Whitmani është i paaftë të gënjejë.

Një gjysmë shekulli nuk kalon kot. Përmes kësaj bisede ndërmjet dy vetësh me lexime të përziera dhe shije të larmishme, kuptova se ne nuk mund të kuptoheshim me njëri-tjetrin. Ne ishim tepër të ndryshëm dhe tepër të ngjashëm. Nuk mund ta mashtronim vetveten, çka kjo e bën të vështirë shkëmbimin. Secili prej nesh ishte kopja karikaturale e tjetrit. Gjendja ishte tepër anormale që të mund të zgjaste më tej. Të këshilluarit apo të diskutuarit ishte i kotë, sepse fati i tij i pashmangshëm ishte që të jetë ky që jam.

Papritur m’u kujtua një histori e Coleridge. Dikush sheh ëndërr duke përshkuar parajsën dhe i japin një lule si dëshmi të këtij përshkimi.

Kur zgjohet, lulja ishte aty. Pata idenë e një gjetjeje të tillë.

– Dëgjo, i thashë, ke para me vete ?

– Po, m’u përgjigj. Kam nja njëzet franga. Sonte kam ftuar Simon Jichlinskin tek Krokodili.

– Thuaji Simonit se ai do të studiojë për mjekësi në Carroudge, dhe se do të bëjë plot të mira në këtë jetë… Tani, më jep një nga monedhat.

Ai nxori tre monedha argjendi dhe ca hekurishte të vogla. Pa e kuptuar, më dhuroi një nga monedhat e mëdha.

I dhashë në shkëmbim një nga ato kartmonedhat e pakujdesshme amerikane që kanë vlera tejet të ndryshme por gjithmonë të njëjtën madhësi. E vëzhgoi me lakmi.

– Nuk është e mundur, thirri ai. Eshtë datuar në 1964 !

(Ca muaj më pas, më mësuan se kartmonedhat e bankës nuk ishin asnjëherë të datuara.)

– E tërë kjo është një mrekulli, arriti të thotë më në fund, dhe mrekullitë të shtien frikën. Njerëzit që qenë dëshmitarë të ringjalljes të Lazarit duhet të kenë ruajtur nga kjo një kujtim të tmerrshëm.

Ne nuk kemi ndryshuar, mendova unë. Gjithmonë me referenca librash.

Ai e grisi kartmonedhën në copa të vogla dhe e rifuti në xhep monedhën.

E kisha pasur ndërmend ta flak në lumë. Flurudha e monedhës së argjendtë duke rënë në lumin e argjendtë do ta kishte ilustruar rrëfimin tim me një imazh të goditur, por fati kishte vendosur ndryshe.

(JORGE LUIS BORGES)