* * *

Nga Agim Hamiti

Në mes të muajit mars 1981, Shpresimi i mbylli librat. Atij i kishin mbetur rreth dy javë burg akoma. Atë kohë të shkurtër ai donte ta kalonte duke biseduar me profesor Ajetin dhe bashkëvuajtësit e tjerë të dhomës. Prej viteve të punës në kampin e Spaçit, ai kishte përfituar një zbritje dënimi prej pesë muajsh e gjysmë.

Shpresimi kishte dëgjuar nga persona të liruar para tij se ditët e fundit mezi kalonin, dukeshin më të gjata se të tjerat. Ai vetë po provonte ndjenjën e kundërt. Kjo kishte arsyen e saj. Secili prej të liruarve të mëparshëm kishte pasur një çerdhe familjare, drejt së cilës do të udhëtonte pas daljes nga burgu. Ditën e lirimit e priste dikush tek porta e burgut ose, të paktën, tek porta e shtëpisë. Për ata ekzistonte një qendër graviteti, që i tërhiqte drejt jetës së lirë. Për Shpresimin...

Edhe tetoja, e cila dikur ishte interesuar për t’i ndërtuar shtëpi, tashmë do ta

kishte shqetësim praninë e tij në fshat. Drejtuesit e pushtetit dhe të kooperativës bujqësore nuk do të rrinin pa ia hedhur në sy, se armiku i klasës, Shpresim Bogoni, ishte nipi i saj. Nga ana tjetër, ajo do ta ndiente veten ngushtë sa herë që të shkëmbehej në rrugë me nipin dhe të mos i fliste, nga frika se mos humbiste pularinë.

Në pozitë akoma më të vështirë do të ndiheshin ish-bashkëshortja me vajzën. E para kishte krijuar familje tjetër dhe ishte e detyruar t’iu nënshtrohej urdhrave e interesave të bashkëshortit të ri. Të njëjtën gjë ishte e detyruar të bënte edhe Manushaqja, e cila ishte e interesuar të përfundonte patjetër shkollën e lartë. Kjo varej tërësisht nga vullneti i kryetarit të këshillit dhe i shefit të punonjësve operativë të rrethit. Ata e kishin çuar Manushaqen në universitet dhe vullneti i tyre do të përcaktonte të ardhmen e saj. Nihati dhe Petriti. Dy bashkautorët e dramës së tij personale e familjare. Pa familje, pa njeri të afërt, pa dikë që t’i uronte mirëseardhjen, ai do të ndihej si peshku në zall përballë keqbërëseve në pushtet.

Shpresimi kapi kokën me të dy duart. Ai tashmë i trembej më shumë atij mjedisi sesa burgut. Ai rrëqethej prej asaj që të tjerët i gëzoheshin: lirimit prej telave me gjemba. Shpresimi do të dilte prej burgut të vogël në burgun e madh, ku disa halle ishin edhe më të rënda nga ato që do të linte pas.

Megjithatë, ai ekzistonte. Dhe do t’i nënshtrohej deri në fund detyrës jetë.

*

Shpresimi kishte ruajtur tri pako kafe dhe po i ftonte me radhë shokët e dhomës, të cilët i uronin fat tjetër pas lirimit. Profesor Ajeti i ndodhej gjithmonë pranë. Ai interesohej njësoj sikur po përcillte djalin e tij. Kjo sjellje e prekte dhe i shtonte dhimbjen e ndarjes.

— Shpresim, provoi këto këpucë dhe këtë këmishë. Edhe po të erdhën pak më të lira nga ç’duhet, nuk prish punë. Janë të papërdorura, por nuk shkojnë më për moshën time. Derisa të më vijë dita e lirimit mua, gruaja e fëmijët do të më sjellin të tjera. Mos më kundërshto, përndryshe do ta prishim muhabetin në prag të ndarjes.

Prej mënyrës sesi ia shtroi çështjen profesor Ajeti dhe nga respekti që kishte për të, Shpresimit nuk i mbetej e drejtë zgjedhjeje.

— Dakord, por me një kusht.

— Cilin?

— Të pranoni nga ana ime një palë çorape leshi të reja.

— Ma hodhe, i tha buzagaz profesori.

Ata u përqafuan si babë e bir.

*

Koha bën dhe zhbën çdo gjë pa kompromis. Me një ritëm të pandryshueshëm, ajo sjell lindjet dhe vdekjet, sukseset dhe dështimet, lavdinë dhe mjerimin, çastin e triumfit dhe çastin e shpirtdhënies. Dhe po me të njëjtin ritëm, rrjedha e saj e pandalshme nden pluhurin e harresës mbi gjithçka.

Pa pyetur për ndjenjat e Shpresimit, një të enjte të fillimit të prillit 1981, ajo i solli ditën e lirimit.

Një trille e fatit të tij kokëfortë u bë shkak që ai ta merrte fletën e lirimit në orët e pasdites. Pikërisht atë ditë në burgun e Burrelit ushtroi kontroll të rreptë një ekip i ardhur posaçërisht prej MP të Brendshme. Të burgosurit i nxorën dyshekët dhe batanijet në oborr. Me urdhër të kontrollorëve të ministrisë, dyshekët e kashtës u shqyen dhe u zbrazën prej policisë. Kjo u krijoi shumë telashe të burgosurve, për t’i mbushur e qepur përsëri.

Sipas rregullit, Shpresimi i kishte dorëzuar natën e kaluar pajimet e fjetjes. Megjithatë, pa përfunduar kontrolli, komanda e burgut nuk kryente veprime të tjera. Si pasojë, ai doli vonë prej andej.

*

Me një çantë doku në krahë, ku kishte ndërresat e tij dhe disa libra, i veshur me një kostum pune bluxhins të ruajtur prej disa vjetësh, Shpresimi u largua nga porta e burgut pa ditur ku të shkonte. Në këtë qytet verior të mirënjohur për burgun e tij, Shpresimi nuk kishte qenë asnjëherë më parë, veç kur e kishte sjellë autoburgu.

Një grua e moshuar dhe një çift mbi të tridhjetat po ecnin në drejtim të kundërt me të, duke iu afruar portës së burgut. Ata nuk po ia ndanin sytë Shpresimit; ky gjithashtu. E ndienin reciprokisht se, tërthorazi, diçka i lidhte. Porta e zezë prej nga ai kishte dalë e për ku ishin drejtuar ata. Dy të rinjtë mbanin nga një çantë në krahë.

Ngaqë nuk dinte nga t’ia mbante, Shpresimi e theu heshtjen i pari:

— Më falni, a mund të më tregoni rrugën për në agjencinë e autobusëve?

— Tani ke dalë nga ajo derë, biro? e pyeti me dhembshuri gruaja e moshuar.

— Po nëne, sapo kam dalë. Nuk di nga të vete, se nuk kam qenë kurrë i lirë në këtë qytet.

— Shyqyr që dole prej andej, shpirt i nënës, pa rrugën ta tregojmë ne, që e kemi bërë shesh kaq vite. Hallexhinj, si ti, jemi edhe ne. Ti dole, të paktën; ai yni ka akoma për të vuajtur dhe është plak.

Shpresimi po e shikonte çiftin me vëmendje; kishte përshtypjen se diku i kishte parë.

— Si e quajnë njeriun tuaj, nëne?

— Ndoshta s’të ka takuar rasti ta njohësh, o bir, se ai nuk është i ri si ti. Ajet Kréshpani e quajnë.

Shpresimi nuk ishte gabuar. Ai i kishte parë shumë herë fotografitë e profesor Ajetit. Midis të tjerave, edhe ato të dalit me nusen, të cilët atë çast i kishte përballë.

— Ai ishte njeriu im më i afërt në këtë burg. Edhe dyshekët i kemi pasur ngjitur. Profesor Ajeti ka bërë punën e mësuesit për mua. Më falni, nëse ju bezdis, por, po t’i shikoni me vëmendje këpucët e mia, do ta keni më të lehtë

për të më kuptuar.

Ndërsa atyre u shkuan sytë vetvetiu atje, Shpresimi e hoqi njërën prej këpucëve dhe u tregoi pjesën e brendshme të saj. Jo vetëm emri, por edhe shkrimi që ata e njihnin mirë, vërtetonte fjalët e Shpresimit.

— Bir’ i nënës, që na solle aromën e të dashurit tonë, se paskeni qenë dhe ngjitur në atë të zezë dhomë!

Shpresimi u takua si i njohur i vjetër me ta.

— Nga je, o bir?

— Nga fshatrat e Korçës.

— Ke vuajtur shumë vjet?

— 13 vjet e gjysmë.

— U, të shkretën, sikur janë javë! Nuk ka ardhur njeri të të pres sot?

— Nuk ka kush të më vijë; nuk kam njeri.

Duke thënë fjalët e fundit, zëri i tij ndryshoi.

— As prindër, as familje s’ke?

— Prindërit më kanë vdekur. Kam qenë i martuar, por gruaja më ka divorcuar dhe ka krijuar familje tjetër. Për të nuk jam më i gjallë.

— Kokën shëndoshë, të keqen nëna, pa do të gjesh grua tjetër e do të krijosh përsëri familje, se je i ri. I tregoni rrugën djalit nga duhet të kalojë për në agjencinë e autobusëve, se e vonuam.

— Nuk është nevoja të shkojë në agjencinë e autobusëve, tha i biri. – Shoferi i makinës, me të cilën erdhëm ne nga Tirana, do të ngarkonte dy transformatorë të prishur tek ndërmarrja elektrike dhe do të kthehej përsëri në Tiranë. Në këtë orë nuk besoj të ketë pasagjerë të tjerë. Unë po vij deri te kthesa, t’ju tregoj tek cila godinë duhet të shkoni; është afër.

— Faleminderit shumë.

Kur po përshëndetej me të shoqen e profesorit, Shpresimi i zgjati 200 lekë të reja, duke i thënë:

— Qe fat i madh për mua që u takuam bashkë. I bleni diçka nga ana ime profesorit dhe i bëni shumë të fala prej të burgosurit që u lirua sot. Lekët neve na i japin vetëm në çastin e daljes tek porta e burgut.

— Të falat, patjetër. Lekët mbaji për vete, se në jetën e lirë nuk ka kazan gjelle, si në burg, xhan’ i nënës. Që nesër do të fillosh të gatuash vetë.

— Mos ma ktheni dorën, ju lutem. Kushedi se kur mund të takohem përsëri me atë njeri të mirë. Po nuk i morët lekët, do të më mbetet hatri dhe profesori do t’ju qortojë për këtë.

Gruaja e moshuar u mallëngjye prej fjalëve të Shpresimit dhe i mori të hollat, duke e falënderuar me përzemërsi. Ai vazhdoi rrugën drejt asaj që hipokrizisht quhej jetë e lirë.