* * *

Nga Agim Hamiti

Shpresimi kishte dhjetë minuta që po provonte të hapte derën e shtëpisë, pa ia dalë ndanë, kur atje shkoi nënë Raboja me një tapë shisheje plastike, në të cilën kishte shtirë pak vaj.

— Vajoje bravën, biro, se nuk hapet dot ndryshe. Sa vjet po bën e mbyllur, Shpresim?

— 13 e gjysmë, nënë Rabo.

— Një llaf goje! Çerek jete njeriu!

Shpresimi shtiu pak vaj brenda në bravë me një fije teli. Pastaj lyeu çelësin dhe filloi ta provonte përsëri. Dalëngadalë vaji bëri punën e tij dhe çelësi u rrotullua. Vërtitja e dytë qe më e lehtë. Kur hapi derën, një afsh i rëndë myku i thartoi hundën. Nënë Raboja u largua, duke bllokuar frymëmarrjen. Shpresimi u tërhoq pas dhe e la derën hapur.

Pas një çerek ore hyri brenda, duke zënë hundët me dorë, dhe hapi me vështirësi dritaret e mbufatura prej ujit të shiut. Doli sërish jashtë dhe filloi të lëvizte nëpër bahçe, në pritje të ajrosjes së shtëpisë.

Shkoi tek vendi ku lidhnin qenin dikur. Ai e kishte zgjedhur qysh këlysh prej një race të mirë dhe për tre muaj e kishte ushqyer në stan, para se ta sillte në shtëpi. Zinxhiri i flakur përtokë ishte ndryshkur krejt.

— I shkreti Buno, kushedi se ku do të ketë dhënë shpirt! tha me vete, duke shikuar me mall mbeturinat e strehës së qenit. – I braktisur, pa zot, pa ushqim, ka lehur e s’e ka dëgjuar njeri, s’e ka ndjellë e s’e ka ledhatuar kush. Sa shpejt vjen shkatërrimi, o Zot!

Pas shtëpisë, ata kishin pasur një barakë të vogël prej dërrasash, ku mbanin veglat bujqësore. Ajo ishte shembur krejt. Shpresimi nisi t’i hiqte një e nga një dërrasat e kalbura dhe poshtë tyre gjeti një kazmë e një lopatë me bisht të thyer, një kovë llamarine të shtypur prej dërrasave të rëna mbi të, një kalistir të ngrënë përgjysmë prej ndryshkut, një bidon plastik të çarë dhe një kosore.

Shtëpia e braktisur dhe bahçja e tjetërsuar në lëndinë i ngjanin skeletit të një jete të shkrirë. Shpresimi mori kazmën dhe lopatën e i çoi rrëzë shkallëve.

Atje ndjeu se e kishte marrë uria. Shkoi tek një vijë uji në anë të rrugicës dhe lau duart. Preu dy feta buke, sallam e djathë.

Si mbaroi së ngrëni, hyri në shtëpi. Era e rëndë e mykut ishte pakësuar, por jo zhdukur. Tek dhoma e gjumit krevati ishte pa dyshek. Uji i shiut kishte pikuar mbi të në dy vende. Njollat kafe në të verdhë të tavanit linin të kuptohej prej nga kishte depërtuar uji. Një batanije e palosur dhe një jastëk me këllëf ishin vendosur tek koka e krevatit. Ato mbanin erë myku. Dollapin e rrobave dhe komodinën i kishte marrë Pranvera me vendim gjykate.

Një tryezë dërrase me dy karrige pranë, bufeja e enëve me kompensatën të shqitur, si dhe një varëse e vogël druri në faqe të murit përbënin pajisjet e kuzhinës. Shpresimi hapi bufenë me kujdes. Një tenxhere e një qemshe alumini, katër pjata, një ibrik, dy gota uji, tri lugë e tre pirunë në një kanistër dhe një tabaka kafeje me tre filxhanë, ishin gjithë enët në shërbim të konsumit ditor.

Shpresimi e shkundi fort tek shkallët batanijen dhe e nderi në diell. Nxori jastëkun prej këllëfit e i hapi edhe ata ndanë të batanijes. Një erë e lehtë nga lindja dhe dielli i një dite të vrenjtur prilli, i cili herë dilte e herë fshihej pas reve, do t’ua hiqnin disi erën e rëndë deri në mbrëmje.

Nuk kishte dëshirë të takohej me njeri, prandaj vendosi të mos dilte nga shtëpia. Nxori një karrige tek kreu i shkallëve dhe filloi të shfletonte Heronjtë e Mendimit, për të kaluar kohën. Dëshironte të lexonte disa pjesë, ku analizohej mjerimi njerëzor. Ato i ngjanin si mesazhe të jetës së tij. Për një çast iu shfaqën para syve disa vargje të Volterit, të cilët i kishte lexuar disa herë:

Kur ke humbur gjithçka,

Dhe shpresa është mërguar;

Jeta është skëterrë,

Vdekja e dëshiruar.

Shpresimi murmuriti:

— Aktualisht në këtë pikë është fiksuar jeta ime...

— Pranvera, dua të flasim pak bashkë, i tha sekretarja e këshillit, kur ajo po dilte nga magazina përkrah të shoqit, të shkonin në shtëpi për drekë.

— Më prit një minutë, Rasim, sa të flas me sekretaren.

— Jo, unë do të vazhdoj rrugën ngadalë. Edhe po nuk më arrite, në shtëpi do të më gjesh.

Ai u nis vetëm; Pranvera shkoi tek sekretarja.

— Shpresimi është kthyer.

Asaj i ra çanta nga duart, sytë iu mbushën me lot, çehrja iu zbeh krejt dhe, me një fije zëri të mekur, mundi të pyeste:

— Kur?

— Paradite erdhi në zyrën e këshillit, për të marrë çelësin e shtëpisë. Unë nuk e mbaja mend, por kryetari u habit me ndryshimin që kishte pësuar.

— Të faleminderit! Po shkoj, se më pret Rasimi.

— Mirupafshim!

Kur takuan duart, sekretarja vuri re se ajo po dridhej.

*

Pranvera shkoi drejt në shtëpinë e tezes së Shpresimit. Kjo sapo kishte ardhur prej pularisë.

— Teto, Shpresimi është kthyer, i tha me gjysmë zëri dhe u ul në shkallë.

— Nga e more vesh, moj?

— Më tha sekretarja e këshillit. Kishte shkuar atje, për të marrë çelësin e shtëpisë.

— Çelësin e mavrisë, thuaj më mirë. Nuk është më shtëpi ajo. Para një jave kalova andej; ç’të shikoje! Xhamat e dritareve të thyer, uji kishte hyrë brenda, sheshi i shkallëve gjithë baltë, era e mykut të merrte për hundësh. Sa rëndë më vjen, moj Pranvera! E kam djalë motre e s’ka njeri tjetër, veç teze lumit. Edhe sytë e bashkëfshatarëve më duket sikur më akuzojnë në heshtje. Por ç’të bëja? Sa herë takoja Nihatin apo Petritin më thoshin të njëjtën gjë: Qëndrimi ndaj Shpresimit është guri i provës për ty: o me ne, o me atë! Nuk i bihet murit me kokë, moj të keqen tetoja! S’është kollaj të jetosh në luftë me pushtetin. Por edhe prej nipit më vjen zor që e ka gjetur shtëpinë në pikë të hallit. Po kur ta takoj në rrugë, qysh do bëj? T’i flas, dëmtoj veten, se Nihati me ata që i rrinë rrotull do t’i bëjnë sytë katër; të mos i flas, hapu dhé të futem, se e kam djalin e vetëm të motrës së vdekur. Bobó, ç’na bêri, moj të keqen!

— Ç’thua kështu, teto? Ç’na bëri që u kthye?

— S’i thonë shaka, moj bijë! Është hall jete ky. Një dru i shtrembër prish gjithë barrën. Tani që u kthye, ai do të futet kryq në jetët tona. As ti nuk do ta kesh të lehtë, kur ta takosh nesër në rrugë.

— Sidoqoftë, nuk ma nxë goja kurrë të them pse u kthye. Edhe ai njeri është dhe ka të drejtën e tij për të jetuar. Shpresimi ka katërmbëdhjetë vjet që jeton pa ndihmën tonë, teto, dhe është mësuar të bëjë pa ne, siç ka bërë deri sot. Unë erdha të të lajmëroja për lirimin e tij, duke menduar se ti do të gëzoheshe.

— Të faleminderit që erdhe. Nuk është se unë nuk gëzohem, por sikur kisha gjetur qetësi, kur ishte larg. Tani do të ma hedhin në sy: ja, ky është nipi yt! Në shkallë qenke ulur ti, Pranvera? U hutova fare, më hëngrët mortja! Eja ulu në këtë karrige!

— Faleminderit, teto, por tani do të iki, se më pret Rasimi. Mirupafshim!

— Mirupafshim, xhan i tetos!

Tetoja hyri në shtëpi duke përsëritur disa herë me vete shprehjen: ai qenka kthyer, obobóoo!

*

— Rasim, më dhëmb pak koka. Nuk do të vij pasdite në magazinë.

— Kur kështu? Ti ishe mirë. Çfarë të tha sekretarja e këshillit?

Ajo e shikoi disa çaste në sy, para se t’i përgjigjej:

— Shpresimi është kthyer; ndodhet në shtëpi.

— Ke ndërmend t’i bësh vizitë?

— Nuk jam e denjë, edhe sikur të doja.

— Kur e paske gjykuar kaq ashpër veten?

— Qysh atë ditë që bëra divorcin me të.

— Pse e bëre, atëherë?

— Se duhej bërë; kisha fëmijë për të rritur.

— Për këtë veprim nuk je ndikuar nga unë. Bashkë kemi folur për martesë disa muaj pas divorcit tuaj, apo jo?

— Me ato që thashë gjykova veten time, jo ty. Ty të kërkova të më lije pushim pasdite.

— Patjetër. Por jam kureshtar të di pse do të rrish.

— Kam nevojë të qetësohem. Megjithëse u bë një kohë e gjatë që jemi ndarë, unë kam një fëmijë me të dhe kemi jetuar disa vjet bashkë. Nuk u shuaka dot e kaluara me firmosjen e deklaratës së divorcit, Rasim.

— Rri, qetësohu. Por mos u merr me analiza të tilla, se mos bëhesh pishman e nuk të gjej më këtu, kur të kthehem.

— Mos ki frikë. E ardhmja e vajzës më ka lidhur përfundimisht me ty.

— Vetëm e ardhmja e vajzës?

— Nuk mund të ankohem aspak për marrëdhëniet tona.

— Atëherë, mirupafshim!

— Mirë ardhsh!

*

Pranvera shkoi në dhomën e gjumit. Hapi kutinë e saj të tualetit dhe nga pas pasqyrës nxori një fotografi. Ishte e vetmja që kishte marrë me vete, kur ishte larguar nga shtëpia e Shpresimit. Një fotokorrenti e pastër. Manushaqja i kishte kapur për qafe të dy prindërit dhe ua kishte bashkuar kokat me të sajën. Të tre kishin qeshur prej këtij gjesti të ëmbël fëminor dhe fotografí e kishte shkrepur aparatin pa u thënë gati!

— Ndoshta qeshja jonë e fundit si familje e gëzuar, tha me vete Pranvera me sytë mbi fotografi e i rrodhën lot.

Nga pas fotografisë shkruhej: Dalë në Korçë, me rastin e pesëvjetorit të ditëlindjes së Manushaqes. Fytyra e Shpresimit reflektonte kënaqësi dhe dukej më e freskët nga ajo e një 27 vjeçari.

«Po tani, si do të jetë katandisur!» mendoi Pranvera duke sjellë ndërmend fjalët e sekretares së këshillit.

Nuk hëngri drekë. Me fotografinë në dorë dhe sytë e skuqur prej lotëve, ajo kaloi nëpër mend si tespihe vitet e bashkëjetesës me Shpresimin, përkushtimi familjar i të cilit ishte kujtimi më i mirë i asaj të kaluare.

*

— Manushaqe, do të vish nesër të studiojmë përsëri bashkë? e pyeti shoqja, kur po e përcillte tek oborri i shtëpisë.

— Nuk besoj. Nesër është e shtunë dhe do të përgatitemi për dasmë me mamin. Kushëriri i parë i babaqaforit, Nihati, kryetari i këshillit, marton djalin pasnesër. Babaqafori ka vendosur të më marrë dhe mua në dasmë.

— Ta kaloni gëzuar! Mirupafshim të hënën!

— Faleminderit e mirupafshim!

Manushaqja nxitoi për në shtëpi. Hapi ngadalë derën e jashtme dhe hyri brenda. Dera e dhomës së prindërve ishte e hapur. Zgjati kokën atje dhe pa të ëmën me sy të përlotur e me një fotografi në dorë. Me hap të qetë, u afrua dhe lexoi shënimin nga pas fotografisë. Ajo e kuptoi se sytë e përlotur të mamasë nuk e shquanin qartë fotografinë, por ajo vazhdonte të fiksonte shikimin e mjegulluar mbi të si një pikë referimi për rrjedhën e kujtimeve.

— Mami, pse po qan? e pyeti e bija me zë të dredhur, duke i shkuar pranë.

Pranvera deshi ta fuste poshtë jastëkut fotografinë, por nuk arriti. Manushaqja e kapi tek kyçi i dorës dhe i tha me një ton ankues:

— Mami, të lutem; unë vërtet jam fëmija yt, por nuk jam më fëmijë. Ti nuk duhet të ruash më sekrete prej meje, në rast të kundërt, unë kam të drejtë të të gjykoj për keq.

— Jo, bijë, nuk e meritoj atë. Unë kam dashur të të ruaja gjithmonë larg vorbullës së turbullt të jetës sime, se kështu ishte më mirë për ty. Por e shoh që kjo tani po bëhet e pamundur.

Ajo ia dha fotografinë Manushaqes. Kjo përqendroi shikimin mbi të me një emocion të dukshëm. Sa e bukur paskej qenë mamaja! Sa shumë kishte ndryshuar! Në rrethana të tjera, ajo nuk do ta kishte njohur dot. Po fytyra e babait? Aq e freskët, e hijshme, e ëmbël! Sytë e tij, një burim hareje e kënaqësie. E mes tyre, ajo vetë. Manushaqja e vogël, që i jepte jetë Pranverës, dhe të dyja së bashku përbënin botën e adhuruar të babait. Sytë e tij e shprehnin qartë këtë. Si kishte mundur ta braktiste ai lumturinë familjare që e ngazëllente kaq shumë? Si ia kishte kthyer krahët Manushaqes së vogël, e cila e kishte mbërthyer tek qafa e ia shtrëngonte kokën pas së sajës e së mamit, si për t’i thënë se ky bashkim ishte i domosdoshëm për jetën e të treve?

— Pse të është kujtuar ta shikosh sot këtë fotografi, ngaqë do të përgatitemi për dasmë?

— Jo, bijë. Sot ai është kthyer.

— Kush?

— Babai yt, Shpresimi.

Vajzës i ra fotografia nga duart. Mbresa e këtij lajmi qe e paparashikuar për të. U zbeh në fytyrë dhe dy lot si margaritarë iu rrokullisën nëpër faqe. Me mundim u përkul të merrte fotografinë dhe shkoi e u ul në një karrige pranë dritares së hapur.

— Kush të tha, mama, apo e pe vetë? mundi të fliste me një zë të ndryshuar, pa e shikuar të ëmën.

Në xhamin e kanatës së hapur të dritares, Pranvera vuri re se e bija, ndërsa lotonte, e kishte tretur shikimin në drejtim të shtëpisë së të atit.

— Jo, më tha sekretarja e këshillit. Ai kishte shkuar tek zyra, për të marrë çelësin e shtëpisë.

Manushaqja, me sytë në horizont, nuk foli më. Diku tutje, jo më shumë se pesëqind metra në vijë të drejtë, matanë bahçeve me mollë të lulëzuara, një njeri i vetëm, i sapodalë prej burgut, përpiqej të rifillonte jetën në një shtëpi të braktisur. Një i munduar, i harruar edhe prej njerëzve më të afërt, përpëlitej midis burgut e jetës së lirë, kujtimeve të trishtuara të familjes së humbur dhe vetmisë së akullt, dëshirës për të rifilluar jetën dhe pamundësisë për normalitet. Babai i saj!

— Dikush në burg do të të ketë thënë udh’ e mbarë e këtu askush nuk të tha mirëserdhe, baba! belbëzoi duke ndier shijen e kripur të lotëve në buzë.

Ajo mbështeti kokën mbi duart e kryqëzuara tek parvazi i dritares dhe vazhdoi të qante në heshtje.