* * *

Nga Agim Hamiti

Të nesërmen herët, Shpresimi u nis për në fshatin ku kishin jetuar e vdekur prindërit e tij. Para se të binte në burg, ai shkonte tek varret e tyre për çdo përvjetor të vdekjes. Banesat e përhershme të prindërve i kishte rrethuar me një gardh të bukur dhe i pastronte çdo herë që shkonte. Për sa kohë kishte qenë në burg, ai e dinte se ata varre nuk kishin pasur vizitorë.

Kur mbërriti atje, vuri re se, krahas harresës, varret i kishin mbuluar ferrat e shkurret e tjera. Ai e kishte parashikuar këtë dhe kish marrë kosoren me vete. Pas një orë pune të lodhshme, Shpresimi arriti të zbulonte mbeturinat e gardhit të kalbur. Atje fillonin varret. Ai i pastroi ata me shumë kujdes, pa u ngutur. Në shtëpinë e braktisur do të kthehej vetëm ndaj të ngrysur.

Shpresimit iu desh të djersinte për t’i pastruar varret siç duhej. U përkul mbi ta dhe vendosi dy tufa lulesh, që i kishte mbledhur fushës në të ardhur. U ul mbi një gur aty pranë dhe, me sytë gjithmonë mbi varre, nisi një monolog të trishtueshëm:

— Ferrat e shkurret e tjera ua morën jetën dhe nuk po ju ndahen as pas vdekjes. Me siguri e keni ndier mungesën time, por nuk është faji im që s’kam ardhur. Ju i provuat gjithë vuajtjet e kësaj bote, veç burgut. Ai më ra mua në pjesë. Ju jetuat e vdiqët së bashku, kurse unë jam i vdekur së gjalli për familjen time. Sakrifikuat shumë për të më sjell në një jetë që nuk do ta dëshiroja kurrë, po të kisha pasur të drejtën e zgjedhjes. Ne jemi një gjak i destinuar nga fati për tu flijuar. Gjyshi provoi hasmërinë, ju jetuat e vdiqët të dridhmuar e të hidhëruar, ndërsa mua më shkatërroi burgu familjarisht e personalisht. Po Manushaqes, si brez i katërt, çfarë do t’i ketë rezervuar fati ynë mizor?

«Përsëri do t’i mbulojnë shkurret varret tuaj. Megjithatë, ju do ta keni një varr, unë kushedi. Mos më qortoni, po erdha parakohe pranë jush. Ma vutë emrin Shpresim, por jeta ime ka marrë një rrokullimë të tillë, ku shpresa është marrëzi. Pamundësia e një babai për t’i bërë mirë fëmijës së tij është dhimbje shpirtërore, por kur prania e babait kthehet në burim fatkeqësie për fëmijën, ky është ndëshkim i padurueshëm për çdo prind. Për mua, gjithashtu. Shqetësimi im më i madh sot mbetet dyshimi se edhe i vdekur do t’i sjell telashe vajzës sime, sepse ajo jeton në një shoqëri të shpërfytyruar, ku fajësia trashëgohet dhe lufta e njeriut kundër njeriut është kthyer në festë. Nuk kam ç’të bëj. Ky është një fatalitet për mua, për vajzën time dhe për këtë shoqëri që nuk u ngop së ngrëni vetveten. Në gjendjen që po përjetoj, si t’ju them lamtumirë dhe mirupafshim është njësoj.

Mbi dy gurë tek kreu i varreve, ai ndezi dy qirinj. Shkoi tek vendi ku ishin vrarë prindërit dhe ndezi dy qirinj të tjerë. Mandej mori rrugën e kthimit për në shtëpi.

Pranë një grope të madhe, e cila mbante ujë deri në korrik, ndaloi e u ul buzë saj. Ajo ishte në mes me ujë. Tek kjo gropë ai lozte dikur me anije letre, të cilat ia përgatiste bukur i ati. Sa herë vinte Shpresimi aty për të luajtur, babai e shoqëronte nga frika se mos binte në ujë. Një ditë i kishte përgatitur një anije të madhe, më të madhen që kishte pasur ndonjëherë Shpresimi. Në të dy anët e saj babai kishte shkruar emrin e anijes: BOGONI. Shpresimi kishte vrapuar tek gropa me ujë; i ati mezi e kishte arritur. Ai ishte kënaqur duke e shtyrë me kallam anijen për një çerek ore. Papritur ajo ishte përmbysur. As Shpresimi e as vetë babai nuk kishin mundur ta shpëtonin nga fundosja BOGONIN e shpërbërë. Ishte e para anije që prishej prej gjithë atyre që kishte përgatitur babai i tij.

— Ai ka qenë ogur i fundit tonë, tha me vete Shpresimi dhe u ngrit për të vazhduar rrugën.

*

Kur arriti në shtëpi, kishte filluar të errej. Ndezi një qiri dhe shikoi fytyrën, që po i kruhej, në një copë pasqyrë të gjetur në sirtar të bufesë. Ishte bërë shumë për tu rruar. Mungesa e ujit të ngrohtë dhe rritja e qimes e vonuan në rruajtje.

Ndezi një qiri tjetër në korridor dhe shkoi në kuzhinë për të darkuar. Sa e kishte vendosur bukën me djathë në një pjatë mbi tavolinë, kur veshët i bënë sikur dëgjoi trokitje të lehta në xhamin e dritares të dhomës së gjumit, dera e së

cilës ishte e hapur. Nuk filloi të hante, por i ulur në karrige, u përqendrua të mbante vesh mirë. Pas një minute trokitjet u përsëritën më të qarta. Prej tingujve që i vinin e kuptoi se dikush po trokiste mbi xham me një guralec. Mezi po u besonte veshëve. U ngrit nga tavolina, mori qiriun që kishte vendosur në korridor dhe hyri ngadalë në dhomë të gjumit. I bëri sytë katër për të dalluar personin që kishte trokitur, por jashtë ishte errur dhe drita e zbehtë e qiriut vetëm sa profilizoi turbull matanë dritares siluetën e një femre.

«Tezja», mendoi Shpresimi.

Intuita e tij pati fare pak fushë veprimi, mbasi tingujt e trokitjes mbi xham i zëvendësoi një zë i ëmbël:

— Hape derën, baba! Jam unë, Manushaqja.

Qiriu rrëshqiti prej dridhjes së dorës e u fik mbi shtresën e çimentos. Silueta e vajzës u tret në errësirë.

Baba, jetëdhënës! Një fjalë oshtimë për veshët e Shpresimit të taposur nga heshtja e vetmisë. Baba! Një thirrje gëzimi, apo akuzë e rritjes pa të? Sido që të ishte, vajza priste t’i hapej dera.

Shpresimit i dridheshin gjunjët dhe mbështeti dorën në mur të mos rrëzohej. Duke ecur paralel me murin, jo për tu orientuar në gjysmerrësirë por për tu mbajtur, doli në korridor. Në të njëjtën mënyrë shkoi tek dera.

Qysh prej arrestimit, ditës së ndarjes aksidentale me familjen, gjithë jeta e tij kishte rrjedhur në errësirë. Nëpër errësirë po shkonte edhe drejt qenies më të shtrenjtë, e cila po e priste pas derës. Pas asaj dere gjysmë të kalbur, që dikur kishte qenë porta e parajsës familjare për ta. Ajo do ta bashkonte përsëri me engjëllin e tij aq shumë të ëndërruar. Shpresimi shtrëngoi dhëmbët fort dhe me të dy duart që i dridheshin, sikur çelësi të ishte nën korrent, e vërtiti në bravë. Dera u hap e ata u lëshuan në krahët e njëri-tjetrit.

Fjala mbytet në baticën e ndjenjave. Aftësia e saj shprehëse nuk e përcjell dot vërshimin e tyre të fuqishëm. Në heshtje të plotë, babë e bijë shtrëngonin njëri-tjetrin në krahë dhe si mjet komunikimi kishin lotët e ngrohtë që po u njomnin qafën.

82

Si baba dhe si burrë, Shpresimi ndjeu detyrën e normalizimit të gjendjes së mbingarkuar me emocione. E puthi të bijën në ballë, pastaj nxori një shami dore dhe i fshiu sytë e faqet.

— Eja të hamë darkë, Mana, se babai e ka shtruar tryezën, e ftoi buzagaz duke e kapur ëmbëlsisht për krahu. – Mbaji sytë tek drita e qiriut në kuzhinë, për tu orientuar në të ecur.

— Edhe unë të kam sjellë diçka për të ngrënë, i tha ajo me sy të njomur. – E kam lënë qeskën nga ana e jashtme e dritares.

— Shkoj e marrë unë. Po të nxjerr pjatat dhe ti na i rregullo të hamë bashkë. Do të ndez edhe dy qirinj të tjerë: këtu dhe tek dhoma tjetër.

Ndërkohë që Manushaqja po sistemonte tryezën, drita e qirinjve u shtua.

Vetëm atëherë Shpresimi e pa qartë që vajza e tij ishte e bukur. Ajo kishte trup të derdhur dhe fytyrë me tipare të ëmbla. Fundi gri, bluza ngjyrë manushaqe dhe flokët gështenjë plotësonin portretin e saj tërheqës.

Tek e shikonte të bijën t’i përgatiste darkën modeste, Shpresimit i dukej vetja në ëndërr. Nuk kishte guxuar kurrë të mendonte se natën e dytë pas daljes nga burgu nuk do të ishte i vetëm, por bashkë me njeriun e tij më të shtrenjtë, vajzën e vetme.

Ai ndezi një qiri në dhomën e gjumit dhe doli për të marrë qeskën që kishte sjellë Manushaqja. Kur po kthehej, i tërhoqi vëmendjen një zhurmë hapash të lehtë. U përqendrua andej nga i erdhi zhurma. Sytë e sapoambientuar me tisin e mbrëmjes dalluan një siluetë, e cila iu duk e njohur Shpresimit. Prej barishteve të bahçes silueta doli në rrugicë e u zhduk. Ai hyri brenda, pa i thënë gjë së bijës.

— Çfarë ka kjo shishja e vogël në qeskë, Mana?

— Raki të zgjedhur disavjeçare; dhuratë nga mami.

— Faleminderit të dyjave.

— Nuk ke përse të falënderosh asnjërën.

— Na merr dy filxhanë në bufe ta bëjmë çin-çin... si dikur.

— Pse, paskam qenë pijanece qysh fëmijë?

Shpresimit i gufoi zemra, kur pa Manushaqen të buzëqeshte.

— Përplasnim gota me qumësht, jo me raki. Unë sillja qumësht të mirë nga stani dhe mami, duke dashur që ti të pije sa më shumë, të thoshte: Bëje edhe një herë çin-çin me babin!

— Mami na ka dashur gjithmonë ne të dy.

— Kur ishim bashkë, po.

— Edhe më vonë. Ajo nuk më ka thënë kurrë fjalë të keqe për ty.

— Fjalët e mira nuk vlejnë gjë përballë veprimeve të këqija.

— Duhet dalluar shkaku nga pasoja, baba. Merre filxhanin, ta bëjmë përsëri çin-çin bashkë.

Edhe ai buzëqeshi, mori filxhanin dhe e takoi me të Manushaqes. Rakia i pëlqeu.

— Në magazinë të kooperativës e ka marrë mami rakinë?

— E sjell vetë babaqafori në shtëpi, çfarë i duhet. Mami nuk përzihet në këto punë.

— Është përzier në punë të tjera edhe mami, apo jo?

— Në ç’lloj punësh? Për divorcin e ke fjalën?

Duke bërë këto pyetje, ajo u vrenjt në fytyrë.

— E ke njohur Hyrjet Sakon?

— Atë që burgosën para ca vjetësh?

— Pikërisht. Di gjë kush i ka dalë dëshmitar prej bashkëfshatarëve?

— Unë kam qenë adoleshente atëherë dhe nuk merrja vesh nga këto punë, të cilat as tani nuk i njoh e nuk dua t’i njoh. Mbaj mend se marrëdhëniet e mamit me babaqaforin u acaruan në atë periudhë. Xhaxhi Nihati dhe Petriti, operativi

i zonës, vinin shpesh tek ne. Mami ndihej shumë e mërzitur, por mua nuk më thoshte gjë. Ndoshta, tërthorazi, përzihej edhe çështja e shkollimit tim në diskutimet e tyre, mbasi unë e fillova shkollën e mesme mjekësore me tri javë vonesë. Ditën që u nisa për në Vlorë, xhaxhi Nihati më tha: Udh’ e mbarë, Manushaqe! Shyqyr që ju mbush mendja Pranverës të na dëgjonte, përndryshe do të kishe filluar punë në kooperativë bujqësore.

— I kishte dëgjuar t’i dilte dëshmitare Hyrjetit, se kishte bërë propagandë kundër pushtetit.

— Hyrjeti vetë të tha?

— Jo, e kam lexuar aktakuzën e tij me sytë e mi.

— Më vjen shumë keq që paska ndodhur kështu, por mos harro, baba, se ajo ishte një grua e braktisur, e pambrojtur, pa asnjë përkrahje. Edhe unë e kam lexuar me sytë e mi procesverbalin e pranimit të aktakuzës nga ana jote. Kam lexuar edhe aktakuzën, ku thuhet se kishe ndihmuar njerëz për tu arratisur jashtë shtetit dhe, pasi e kishe kuptuar që u zbulove, tentove për tu arratisur. Ndërsa ne të dyja të prisnim të vije me lejen e radhës në shtëpi. Sa herë vinte tek babaqafori, kur ishte operativ zone, Petriti e mbante me vete një kopje të aktakuzës tënde dhe, bashkangjitur me të, procesverbalin e pranimit të saj.

Kur dëgjoi emrin e Petritit, Shpresimit iu ndezën sytë shpuzë dhe tëmthat filluan t’i rrihnin fort. Mbështeti kokën në mes të dy duarve dhe tha me zë të dredhur:

— E bëjmë edhe një herë çin-çin, Mana?

...