* * *

Nga Agim Hamiti

Deri atëherë, ai ishte përpjekur ta fshihte mungesën e gishtit në dorën e majtë, mirëpo, kur mbështeti kokën në mes të dy duarve, mendja e lodhur nuk punonte dot më për hollësi të tilla.

— Kur e ke humbur gishtin e madh të dorës së majtë, baba?

— Vitin e dytë të burgut, duke u përpjekur t’i shpëtoja jetën një të riu kosovar, të cilin e masakruan pafajësisht me sëpatë, siç më burgosën dhe mua.

— Pse pa faj të kanë dënuar ty, baba? Paska qenë i falsifikuar procesverbali që na ka treguar Petriti? Mami ishte e bindur që shkrimi ishte i yti.

— Po, e vërtetë është; ai shkrim është i imi. Mamaja ka të drejtë. Unë e kam pranuar atë fajësi të rreme i mashtruar nga hetuesi, i cili më kishte premtuar se do të më lironte, po ta pranoja fajin. Është kjo arsyeja që ndihem i humbur, i dështuar, dhe e kam të vështirë të mbrohem, ndërkohë që nuk kam bërë asgjë nga sa kam pranuar.

— Nuk ke dashur të arratiseshe ti, baba?

— Kurrën e kurrës. Jeta ime nuk kishte asnjë vlerë pa ju.

— Nga ta dinte mamaja këtë... pa le më unë që isha fëmijë.

— Mamaja nuk duhej të ishte nxituar për divorcin. Një takim me mua ishte i domosdoshëm. E, atëherë, fati i familjes sonë mund të kishte qenë krejt tjetër.

— Unë e kam pyetur mamin, pse nuk u takua një herë me ty. Ajo më ka

thënë se kryetari i këshillit dhe operativi i zonës ia kishin prerë shkurt: Ose me partinë, ose me armikun e saj! Po u takove edhe një herë të vetme me Shpresimin, ne do të të trajtojmë përgjithmonë si bashkëshorten e një armiku të partisë. Mamaja ka pasur gjithmonë merak për mua. Ky kusht dhe procesverbali yt e kanë detyruar të bëhej viktimë e mashtrimeve të atyre dhe të mos vinte tek ti.

— Ajo nuk duhej t’i besonte më shumë se mua ata që nuk ia donin të mirën familjes sonë.

— Ajo besonte procesverbalin e pranimit të fajësisë nga ana jote, të cilin ti po e pohon me gojë se e ke firmosur me dorën tënde. Gjersa ti je mashtruar vetë prej atyre, pse kërkon më tepër nga mami që ishte një grua e re, mbetur në mes të katër rrugëve?

— Këtë dojë të thoshe pak më parë me fjalët duhet dalluar shkaku nga pasoja?

— Po. Ti ishe burrë, ajo një grua e vetme me fëmijë pas. Në qoftë se ti kishe dashur të arratiseshe vërtet, nuk do të kishe të drejtë ta gjykoje atë; në rast se e ke firmosur procesverbalin i mashtruar, nuk ke pse të habitesh nga mashtrimi i një gruaje të mbetur në mëshirë të fatit.

— Në qoftë se... E kuptoj që pafajësia ime mbetet enigmë, për shkak të rrethanave sesi u zhvilluan ato ngjarje të kobshme. Një enigme burim brenge të përhershme për mua. Një brengë që do të më mbijetojë. Ajo do të lërë vulën e saj edhe në eshtrat e mia, siç ndodhi me djaloshin kosovar, në mbrojtje të të cilit humba gishtin. U vetëshpalla fajtor nga dëshira e madhe për të mos humbur familjen, dhe humba familjen bashkë me pafajësinë time. Edhe ti, gjaku im, ke të drejtë kur thua në qoftë se je mashtruar… Një lidhëz e pamëshirshme që më kryqëzon në shtyllën e dyshimit.

«I shkreti Shkëlzen, sa të drejtë ka pasur kur më tha një ditë: Më del gjumi natën kur kujtoj se ekziston një dosje penale e firmosur prej dorës sime, e cila më akuzon si agjent serb. Plagët e dhunës që më detyruan ta nënshkruaja atë dosje shkuan, ajo vetë ekziston e do të ekzistojë. Sa brengosem kur mendoj se pafajësia ime mbeti enigmë!

«Shkëlzen Grami ishte kosovari i ri e i talentuar në pikturë, të cilin bishat e masakruan, sikur të ishte bishë. Atë e varrosën në një vend të veçantë, jo në varrezën e të burgosurve. Unë u interesova të mos t’i humbiste varri dhe kjo më kushtoi izolimin në burgun e Burrelit, ndërsa vendi ku preheshin eshtrat e tij u shkretua përsëri. Brenga, që kishte marrë me vete, nuk ia la as eshtrat të qeta. Të dy ishim viktima të të njëjtit fat dhe e ndiej se, pak a shumë, edhe fundin do ta kemi të njëjtë.

— Nuk ke pse ndjell të keqen, baba; ti dole nga burgu. Mjaft ke vuajtur; ke nevojë për qetësi.

— Është fati që vendos, Mana, jo dëshirat tona. Unë kam shumë nevojë për qetësi, por shqetësimet nuk më ndahen. Vërtet dola nga burgu, por kujt t’i gëzohem? Prania ime këtu është kërcënim për të ardhmen tënde e bezdi për

mamanë e për tezen.

— Jo, nuk është ashtu. Megjithëse fatet tanë u ndanë, unë nuk mund ta mohoj dot kurrë babanë tim dhe mami nuk i harron vitet që keni kaluar bashkë. Dje e gjeta duke qarë me një fotografi në dorë. Ishte ajo që keni dalë me rastin e pesëvjetorit të ditëlindjes sime.

— E nesërmja jonë nuk do të flasë me gjuhën e së djeshmes, Mana. Megjithëse dola nga burgu, unë mbetem armik populli për armiqtë e popullit që janë në pushtet e më dënuan pa faj. Ju jetoni në një familje të përkrahur prej pushtetit. Ata që spekuluan dje me procesverbalin e naivitetit tim, nesër do të bëjnë të njëjtën gjë me praninë time në fshat. Për mua është e papranueshme që gjallesa ime të nxijë jetën tënde.

— Mos mendo kështu, baba, se po më trishton. Unë nuk e mohoj se prania jote në fshat do të shfrytëzohet, për të më kërcënuar në forma të ndryshme në të ardhmen. Po kush, më shumë se ti, do të ishte mbrojtja ime e sigurt në drejtime të tjera? Pardje, kur po kthehesha nga universiteti me një shoqe, takuam Petritin tek agjencia e autobusëve. Megjithëse pesëdhjetë vjeç burrë, ma shtrëngonte dorën dhe nuk po ma lëshonte. Unë nuk jam më një adoleshente dhe di ta ruaj veten, por ndiej nevojën e një mbështetjeje të sigurt dhe këtë mund ta bësh vetëm ti. Pavarësisht nga mungesa e marrëdhënieve tona të rregullta në të ardhmen, prania jote fizike në fshat do t’i detyrojë keqbërësit të jenë të matur. Përkundrazi, mungesa jote në një kohë që të dyja ngjajmë si mish i huaj në trupin e një familjeje, me të cilën na lidh vetëm bashkëjetesa, e bën të brishtë mbrojtjen time. Veç të drejtës tënde për të jetuar, pa e çuar fare mendjen tek pasojat biografike për mua, ke edhe detyrën të më shërbesh si mburojë, derisa të kem krijuar familjen time.

— Nga vetë mënyra sesi ka rrjedhur prej fatit, jeta ime ka qenë gjithmonë më shumë një detyrë, sesa një e drejtë, bijë. E drejta dhe detyra për mua janë një, kur bëhet fjalë për të ardhmen tënde. Unë vetë nuk e kam njohur lumturinë, por ëndrra ime më e madhe është që ti të jetosh e lumtur. Për këtë jam i gatshëm të pranoj çdo sakrificë.

«E shikon këtë shami dore? Është një copë e fustanit që të bleu mami me rastin e pesëvjetorit të ditëlindjes. Ti hidhje trup shpejt dhe, pas disa muajsh, nuk të bënte më. Me porosinë time, mamaja më qëndisi një copë prej tij. Kjo ndodhi tri javë para arrestimit. Unë e quaja shamia e çmallimit dhe, sa herë më pikte malli për ty në burg, i merrja erë. Aroma e trupit tënd të njomë më jepte forcë, shpresë e kurajë për të jetuar.

«Fatkeqësisht, tani jam i sigurt se prania ime këtu do të të sjellë shumë telashe ty dhe do të të shërbejë pak si mburojë në largësi. Ti je shumë e re dhe nuk i njeh sa duhet prirjet dhe psikologjinë e keqbërësve. Ata nuk janë kurrë aq të përgjegjshëm e aq të ndjeshëm sa t’i trembë hija e një mburoje në largësi. Të jetosh në të njëjtin fshat me një baba armik populli, nën një pushtet që qeveris sipas parimit përjetësues të luftës ndaj individit armiku më i rrezikshëm është ai që harrohet, do të thotë se ose do të të nxihet jeta, ose do të të nxihet faqja.

Unë nuk dua të shikoj me sytë e mi as njërën e as tjetrën tek vajza e vetme.

— Mos e mundo veten me arsyetime të tilla, baba, pa dalë mirë prej burgut. Ne do të takohemi bashkë edhe herë të tjera, kështu si sonte, e do të diskutojmë për problemet që mund të na dalin. Tani më duhet të largohem. Para se të ndahemi, kam një kërkesë. Mami ka shumë dëshirë të të shikojë sa më parë. Nesër në orën 11 ne të dyja do të shkojmë në dasmë, se marton nipin babaqafori. Shtëpinë e re, ku do të zhvillohet dasma, xhaxhi Nihati e ka ndërtuar pak jashtë fshatit, në një rrëzë kodre të mbjellë me pisha. Atje shkohet duke vazhduar rrugën matanë dyqaneve dhe furrës së bukës, që ti i di se ku ndodhen. Të lutem, baba, kalo atje në atë orë, t’ia plotësosh dëshirën mamit. E kuptoj që ke rezervat e tua ndaj saj, por, besomë, edhe ajo ka vuajtur shumë. Logjika jote duhet t’ia qajë hallin një gruaje të vuajtur, që më ka sjellë mua në jetë.

— Të jap fjalën se unë do të kaloj në atë rrugë nesër, por për orën nuk të garantoj dot. Gjendja e shtëpisë së braktisur, siç e shikon, emocionet e së sotmes e të së nesërmes, si dhe malli për çdo gur e dru të shpërdoruar të këtij trualli kaq vjet pa zot, nuk më lënë të fle i qetë. Gjumi më zë vetëm pasi jam lodhur shumë dhe nuk jam i sigurt për orën e zgjimit. Sidoqoftë, mamit bëji të fala nga ana ime dhe i thuaj se do të shikohem shpejt me të. Nuk ka rëndësi se ku; në dasmë, apo në mort.

— Të faleminderit, baba. Eja ta bëjmë çin-çin për herë të fundit sonte.

— Çin-çin për herë të fundit, e shtrenjta ime!

Zëri i tij u drodh duke shqiptuar këto fjalë.