* * *

Përkthyer nga Urim Nerguti

« Atëherë, ngjitesha në mal, shkoja të humbisja nëpër shkurre dhe t’i kaloja ditët duke ngrënë lëpjeta. Madje nganjëherë duhet të ikja në mes të natës, a thua se m’i kishin lëshuar qentë nga prapa. Tërë jetën time, kështu ka qenë. Jo një vit a dy, jo. Tërë jetën. »

Dhe ishte tani që ata vinin ta kërkonin, kur ai nuk priste askënd, duke e ditur mirë se njerëzit harrojnë, tani që ai besonte se mund t’i kalonte i qetë, më në fund, ditët e pleqërisë. « Mirë dhe me kaq, thoshte ai me vete. Do të mund t’i pushoj pak kockat. Do të më lënë të qetë.

Kjo shpresë ishte gjithçka që i kishte mbetur dhe pas së cilës ishte kapur gjatë këtyre viteve. Dhe është për shkak të kësaj shprese kjo që ai e kishte të vështirë ta pranonte idenë të vdiste kështu, papritur, në këtë orë të jetës së vet, pasi kishte luftuar aq shumë për t’i shpëtuar vdekjes ; pasi e kishte kaluar pjesën më të madhe të jetës në arrati, nga njëri vend në tjetrin, i përndjekur nga frika, dhe ndërsa nuk i kishin mbetur më veçse kockat nën një lëkurë shollë të regjur nga tërë ato ditë të këqija ku i ishte dashur të fshihej nga të gjithë.

A nuk e kishte humbur, për shkak të kësaj, dhe vetë të shoqen ? Ditën kur i kishin thënë se ajo e kishte lënë, as i kishte shkuar nëpër mend të shkonte ta kërkonte. Për të shmangur zbritjen në fshat, ai e kishte lënë të shoqen të ikë, madje pa kërkuar të dijë as ku dhe me kë po ikte. E kishte lënë të ikë kështu, siç i kishte ikur gjithë pjesa tjetër, pa bërë asgjë. Tani, e vetmja gjë që i mbetej të mbronte, ishte lëkura e vet. Dhe ai do ta mbronte si të mundej. Nuk duhej ta linte veten për t’u vrarë. Nuk duhej. Dhe tani më pak se kurrë.

Por ishte pikërisht për këtë punë që ata e kishin sjellë nga atje, nga Palo de Venado. Ata nuk kishin pasur madje as pse ta lidhnin që t’iu shkonte nga pas. Kishte ecur vetëm, pa pranga të tjera përveç frikës. Ata e kishin kuptuar se ai nuk mund të vraponte, me trupin e tij gërdallë, me këmbët e thata si shkopinj, të mpira nga frika e vdekjes. Sepse ishte aty që ai po shkonte. Drejt vdekjes. Ia kishin thënë troç.

Ai e ka kuptuar përnjëherë. E ka ndjerë atë djegien në fund të stomakut që e mundonte gjithmonë sapo shihte vdekjen nga pranë dhe angështinë tek i dilte nga sytë, sapo goja e tij mbushej me atë ujin e hidhur që ai duhej ta përcillte pa dëshirë. Ai e ka ndjerë atë gjënë që ia lidhte këmbët ndërsa koka trullosej, dhe që zemra ia çante brinjët duke rrahur me forcë. Jo, ai nuk mund të pajtohej me idenë që ata do ta vrisnin.

Duhet të kishte një shpresë. Diku, duhet të mbetej pak shpresë. Ndoshta ishin gabuar. Ndoshta kërkonin një tjetër Juvencio Nava dhe jo Juvencio Navën që ai ishte.

Ai kishte ecur mes këtyre njerëzve në heshtje, krahët të ngjitur pas trupit. Dita në të gdhirë ishte e errët, pa yje. Era frynte butësisht, merrte me vete dheun e ngarkuar me atë erën e shurrës që e mban pluhuri i udhëve, dhe e sillte gjithnjë e më tepër.

Sytë e tij, që ishin fryrë me kalimin e viteve, shihnin tokën tek vinte drejt tij, aty, nën këmbë, megjithëse errësirë. Kjo tokë, ishte tërë jeta e tij. Gjashtëdhjetë vjet ai kishte jetuar aty, mbi të, duke e marrë në duar, duke e shijuar siç shijojmë mishin.

Gjatë tërë kësaj udhe të gjatë, ai nuk kishte bërë tjetër veçse gllabëruar me sy, shijuar çdo plis të saj njëlloj sikur të ishte i fundit, pothuaj i sigurtë se do të ishte i fundit.

Pastaj ai kishte vështruar njerëzit që ecnin pranë tij njëlloj sikur të donte t’iu thoshte diçka. Donte t’iu thoshte që ta lëshonin, ta linin të ikte : « Djema, nuk i kam bërë keq kujt », këtë matej t’ua thoshte, por heshte. « Do t’ua them pak më tej », mendonte ai. Dhe mjaftohej t’i vështronte. Madje do të kishte mundur t’i mendonte sikur të ishin miq të tij, por nuk e dëshironte këtë. Nuk ishin miq. Nuk i njihte. I vështronte tek ecnin përbri tij dhe tek kthenin kokën anash herë pas here që të shihnin ku i shpinte udha.

Për herë të parë, ai i kishte parë rreth mbrëmjes, në muzg, në atë orën pa ngjyrë ku gjithçka duket gri. I kishin kaluar hullitë duke shkelur mbi filizat e njomë të misrit. Kjo ishte arsyeja që ai kishte shkuar t’iu dilte para : për t’iu thënë që misri rritet mezi. Por ata nuk ishin ndalur.

Megjithatë, ai i kishte parë në kohë. E kishte pasur gjithmonë këtë fat : i shquante nga larg. Do të kishte mundur të fshihej, të ecte ca orë në mal në pritje që të iknin, dhe pastaj do të kishte zbritur. Sepse tekefundit, misër, nuk do të kishte. Ishte koha e shirave dhe ato nuk vinin, e kështu misri kishte filluar të thahej. Nuk do të vononte shumë dhe gjithçka do të ishte bërë shkrumb.

Aq sa nuk i kishte shërbyer për asgjë që të zbriste ; që të ishte hedhur kështu në gojë të ujkut, pa mundur të dalë më që andej.

Dhe tani, ai ecte me ta dhe me atë dëshirën për t’iu thënë që ta linin të ikte. Nuk i shihte fytyrat e tyre ; ua shihte vetëm trupat që afroheshin dhe shmangeshin nga ai. Eshtë kështu që, kur ka zënë të flasë, ai nuk ka ditur më nëse e kishin dëgjuar apo jo.

Ka thënë : « Nuk i kam bërë keq kujt. » Por kjo ska ndryshuar asgjë. Asnjë prej trupave nuk është dukur ta dëgjojë. Madje as që e kanë vështruar. Nuk kanë lëvizur fare, a thua flinin në këmbë.

Atëherë, atij i është dukur se nuk kishte ç’të thoshte më dhe se shpresa duhej kërkuar diku gjetkë. E ka lënë edhe njëherë. Ka mbërritur në shtëpitë e para të fshatit në mesin e këtyre katër burrave të mbuluar nga terri i zi i natës.

« Kolonel, ja ai burri. » 

Ata ishin ndalur mbi pragun e derës. Ai, kapelen në dorë, në shenjë respekti, priste të shihte dikë duke dalë. Por gjithçka që ka dalë, ishte një zë, që ka pyetur :

« Cili burrë ?

- Ai i Palo de Venado, kolonel. Ai që na keni dërguar ta kërkojmë.

- Pyete nëse ka jetuar ndonjë ditë në Alima, ka thënë përsëri zëri që vinte nga brenda.

- Hej, ti ! Ke banuar në Alima ? ka përsëritur serxhenti që gjendej para tij.

- Po. Thuaji kolonelit se jam nga atje. Dhe ska shumë që jam larguar që andej.

- Pyete nëse e njihte Guadalupe Terreros.

- Ai pyet nëse e ke njohur Guadalupe Terreros.

- Don Lupe ? Po. Thuaji se e njihja. Ka vdekur. »

Atëherë, zëri që dilte nga brenda ka ndryshuar tonin :

« E di që ka vdekur », ka thënë ai.

Dhe zëri ka vazhduar, a thua se i drejtohej dikujt, atje, nga krahu tjetër i murit prej balte :

« Guadalape Terreros, ishte im atë. Kur jam rritur dhe jam nisur ta kërkoj, më kanë thënë se ka vdekur. Është ca e vështirë të rritesh kur e dimë mirë se nuk mund të qepemi pas rrënjëve tona. Dhe kështu ka ndodhur me ne.

« Pastaj, kam mësuar se e kishin vrarë me hanxhar, dhe se më pas ia kishin ngulur një kunj në bark. Më kanë treguar se kishte ecur plot dy ditë qorrazi dhe se, kur e kanë gjetur të shtrirë në një përrua, ende duke dhënë shpirt, ka kërkuar që të kujdesen për familjen e tij.

« Këto gjëra, ca kujtojnë se me kalimin e kohës mund të harrohen. Përpiqemi t’i harrojmë. Por të zbulosh se ai i cili e ka bërë këtë është ende gjallë dhe se e ushqen shpirtin e tij të njollosur me iluzionin e jetës së përjetshme, kjo nuk harrohet. Për këtë njeri, nuk ka falje, edhe pse nuk e njoh ; por që ai të ketë ardhur të vihet aty ku e di se është tani, kjo më bind mirë se duhet mbaruar me të. Nuk mund t’ia fal këtë që të jetë ende gjallë. Madje nuk do të duhej të ishte lindur kurrë. »

Nga këtu, përjashtë, është dëgjuar mirë çka thënë ai. Pastaj, ka urdhëruar :

« Merreni dhe lëreni të lidhur për një copë kohë, që të vuajë. Dhe pastaj, pushkatojeni !

- Më shikoni, kolonel ! është lutur ai. Nuk jam më për asgjë. Nuk do të vonoj të vdes, i vetëm, i rrënuar nga pleqëria. Mos më vrisni !...

- Merreni ! ka përsëritur zëri, brenda.

- … E kam paguar tashmë borxhin tim, kolonel. E kam paguar shumëfish. Më kanë marrë gjithçka. Më kanë ndëshkuar sa kanë mundur. Kam kaluar afro dyzet vjet i fshehur si një zgjebe, gjithmonë me frikën mos vritem nga çasti në çast. Nuk e meritoj të vdes kështu, kolonel. Më lini të largohem, që të paktën të më falë Zoti. Mos më vrisni ! Thuaju të mos më vrasin ! »

Ai ishte aty, njëlloj sikur ta kishin rrahur, duke përplasur përdhe kapelen e tij. Duke u çirrur.

Pastaj zëri, brenda, ka thënë :

« Lidheni dhe jepini të pijë derisa të dehet që të mos i dhembin plumbat. »

...

(Juan Rulfo)