“Ikje nga trilli i perëndive”

Sikur të mos ishte një gardian (ai nuk arrinte të kuptonte si e kishin lënë në atë burg), nuk do ishte në gjendje ta merrte vesh. Koncepti i kohës aty, në atë vend të harruar nga jeta, e humbiste kuptimin që i jepnin njerëzit. Ai gardian i thoshte ç’ditë e javës ishte, sa kishte zgjatur pyetja, si ishte nëna e tij, me kë kishte ardhur t’i sillte ndërresat, çfarë moti bënte jashtë.
Ishte një nënoficer rreth të dyzetave, i heshtur dhe i rëndë, por kishte një zemër shumë të gjerë. E quanin Muharrem Sotomani. Gjithmonë i qetë, kur hapte portën e qelisë për t’i sjellë racionin, gjithmonë i shqetësuar kur duhej ta shoqëronte në hetuesi.
Një natë, mbas pyetjes, gati i kishte rënë të fikët. Ishte dimër dhe rrobat e lagura nga gjithë ata ujë që hera-herës i hidhnin mbi trup për ta mbajtur zgjuar, mbas gati tri ditësh hetimi të pandërprerë, i jepnin dridhma. Nuk e merrte vesh nëse dridhej nga që nuk kishte fjetur, apo nga ajo tërë ajo lagështirë. Nuk ishte në gjendje të ecte. Oficeri që e kishte marrë në pyetje i fundit (në ato gjashtëdhjetë orë ishin ndërruar disa hetues mes tyre) thirri dy roje që e kapën nga sqetullat dhe mbasi e tërhoqën gjatë gjithë korridorit, hapën portën e qelisë dhe e lëshuan mbi dyshemenë prej çimentoje.

Duke u dhënë bërrylave, (duart i kishte në pranga), duke u zvarritur, arriti te dysheku, ku mundi të mbështeste kokën. Nuk mund të lëvizte: i dhimbte gjithë trupi. E vetmja gjë e re e atij hetimi ishte pagjumësia. Gjithçka tjetër bënte pjesë në mënyrat klasike që përdornin hetuesit.
Nuk e dinte sa kohë kishte kaluar që kur e kishin sjellë në kaush dhe ndjeu që porta filloi të hapej ngadalë. Në fillim mendoi se erdhën për ta marrë përsëri për të vazhduar pyetjet dhe pati frikë. Nuk do të ishte hera e parë: kur i arrestuari mendonte se e kishte mbaruar hetimin e asaj dite, dhe kishte mbaruar tortura ja fillonin nga fillimi. Por edhe pse ndodhej në një gjendje gjysmë të vetëdijshme, u habit që nuk dëgjoi atë urdhrin e zakonshëm “Çohu!” Deshi të hapte sytë, por qepallat nuk iu bindën. Por ja doli të shikonte që dikush qe kërrusur mbi të. Vetvetiu mbuloi fytyrën me duart me pranga dhe u mblodh kruspull: mendoi se donin ta qëllonin. Por ai që ishte përkulur mbi të e preku me majë të gishtave, lehtë, pak e nga pak në gjithë fytyrën. Edhe pse ajo e prekur ishte shumë, shumë e butë, ai u përpoq të kthente kokën nga ana tjetër me një lëvizje gjoja të shpejtë. Një zë (i kujt ishte?) i pësh--përiti:
-Mos ki frikë. Nuk dua të bëj keq. Jam unë.

Ndjeu t’i fshinte ballin me një shami të lagur. Pastaj faqet. Pastaj sërish tëmthat. Pastaj mjekrën. O zot, sa i dhimbte gjithçka! Bëri të pyeste diçka, por tjetri i tha të heshtte:
-Shshshsht! Mos fol! Mos u lodh!- dhe duke treguar një kovë me ujë, vijoi gjithmonë me zë të ulët: - Kovën nuk mund ta lë. Mbaje këtë shami dhe vere aty ku të dhemb. Unë duhet të shkoj.
Dhe mbylli me çelës portën mbas tij.
Për shumë ditë nuk e kishte idenë se cili kishte qenë. Pastaj, një pasdite, disa ditë më vonë, ndërsa nënoficeri Sotomani erdhi të hapte derën, në orarin që e shoqëronin në banjë, ai e pyeti:
- Zoti kapter: mos vallë rastësisht keni harruar shaminë në kaushin tim?
Nuk mund të ishte tjetërkush veç atij. Gardiani buzëqeshi më nënkuptim. Ose kështu iu duk atij.
-Unë? Jo. Por, po deshe, ma jep mua. Do të pyes rrotull.
Në atë botë errësire, ai qe një çast plot humanizëm çlirues.
Ditët e para mbas daljes nga burgu, nëna i kujtoi se herën e parë, kur i patën kthyer ndërresat e tij të lagura e me ndonjë gjurmë gjaku të përtharë, u shqetësua, por pastaj e kishte qetësuar një nënoficer duke i thënë se me gjasë të birit i kishte dalë pak gjak nga hundët – Do të ketë pasur pak rrufë do të ketë dashur t’ju lehtësojë punën duke i shpëlarë teshat.
-Po kush ishte ai nënoficer?
-Ai që ndonjëherë më jepte lajme për ty. Di që e quanin Muharrem. Muharrem Sotomani.
Mbasi doli nga burgu, nuk e takoi asnjëherë. Dhe nuk e mësoi dot nëse ky gardian aq i papërshtatshëm në atë ferr, ishte ende gjallë. U ndie në borxh. Por ky ishte një borxh që do donte ta shlyente, edhe pse nuk e dinte kur dhe si. Ishte një borxh ndaj një njeriu të mirë, si nuk mund të hasje çdo ditë.
Dhe ishte ky përjashtimi që vërtetonte rregullin: njeriu nuk lind për të qenë i lig.

....Nuk mund të flinte. Oh, sa do kish dashur të flinte, të mund të mbyllte sytë për disa çaste e të humbiste në një përkundje gjumi, që a mblidhte veten nga ajo ditë që kishte qenë një nga më të vështirat e gjithë asaj periudhe ta gjatë dhe sfilitëse izolimi.
Ajo torturë pagjumësie, edhe pse nuk ishte e vazhdueshme, kishte më shumë se pesë ditësh që po zgjaste. Kishte çaste të caktuara kur nuk ja dilte të dallonte përfytyrimin nga njëmendja: e para ishte fryt i trurit të tij të paralizuar, e dyta ishte irreale.
Në seancat e pyetjeve vazhdonin t’i kërkonin të njëjtat gjëra për orë e orë. Dhe nëse ai jepte shenjë se nuk mund të qëndronte dot në këmbë dhe ishte gati për t’u rrëzuar në tokë, e godisnin me majën e këpucëve mbi kërcinj, ose thërrisnin rojet, të cilët i hidhnin përsipër ujë.
Mund të mendonte vetëm një gjë që ja përsëriste mekanikisht vetes me dhëmbë të shtrënguar: “Do të kalojë! Do të kalojë edhe kjo! ... Do të kalojë!” Por nuk kishte vallë një kufi për rezistencën? Nuk kishte një kufi për egërsinë?
Gishtërinjtë e këmbëve i rridhnin ende gjak prej thonjve të shkulur. Askush nuk ishte kujtuar t’ia mjekonte. I kishte mjekuar vetë ai me duhan dhe me hi cigaresh të lagur me pështymë.
Nuk ishte një hero: ishte një qenie njerëzore. Dhe i jepte zemër vetes: “Do të kalojë! Edhe këtë herë do të kalojë, do të kalojë!”

“Roje,- dëgjoi një zë,- Merreni! (Po kush kishte folur? Kë të merrnin? Dhe ku ta çonin?)
Aty, në kaush, egërsia dhe ligësia e hetuesve kishte sajuar një vazhdim të tmerrshëm të torturës: roja që kishte radhën e shërbimit, kishte marrë urdhër të mos e lejonte të flinte. Duhej të rrinte zgjuar sa më gjatë. Me krahët e lidhur në hekurat e dritares, ai duhej të qëndronte në këmbë, me majat e gishtërinjve që sa e çiknin dyshemenë. Dhe çdo herë që, i dërrmuar nga pagjumësia, varte kokën, roja që hera herës, me intervale të rregullta, hapte sportelin e portës për ta kontrolluar, hynte brenda dhe e zgjonte, në të shumtën herëve duke i hedhur ujë mbi trup. Ishte më e lehtë kështu.
Nuk kuptonte se çfarë ishte duke ndodhur, as se ku ndodhej. Shkundëte kokën. Pastaj, dalëngadalë, fillonte e zhytej përsëri në një gjendje të ëmbël përgjumjeje, në një harrim magjiplotë dhe e humbte vetëdijen e peshës së trupit të tij.
Duart nuk i ndjente më të vetat. Por pikërisht kur ajo përhumbje fillonte ta dominonte të tërin dhe kur ai, me një kënaqësi të paprovuar deri atëherë, humbiste në dehjen e gjumit, apo truri i tij nuk donte të funksiononte, pikërisht, atëherë ndjente mbi trup atë ujë të ftohtë që i shkaktonte të dredhura. Trembej, përshkundej, ngjitej më shumë mbas murit me kurriz, për ta lëshuar pastaj veten sërish e për t’u ndier edhe një herë (sa herë?) atë gjendjen pa peshë dhe pa vetëdije, sikur të ishte një lojë, një lojë që i pëlqente, që e mbante larg atij realiteti, i cili, në ato çaste i dukej se ekzistonte vetëm jashtë tij.
Shyqyr që ajo torturë, në më të shumtën e herëve ndërpritej natën: gardianët donin të çlodheshin!

Kur u zgjua, pa se ndodhej në mes të një pellgu me ujë. Si duket, dikush e kishte zgjidhur, por ai nuk mbante mend asgjë. Ishte bërë qull, por çka ishte edhe më keq, dysheku dhe mbulesa notonin në ujë. Kushedi sa kohë kishte që flinte mbi atë dyshek të lagur...
Në kohë të drekës, kur i sollën tasin me lëngovinën e zakonshme dhe një copë buke misri, roja solli edhe një kovë me një leckë.
-Pastroje dyshemenë! – e urdhëroi,- armik i poshtër!
-Me falni, a mund ta çoj dyshekun në ndonjë vend për ta nderur sa të thahet? – pyeti më gjysmë zëri.
-Mos vallë zotëria dëshiron të bëjë edhe banjo dielli? – u përgjigj roja dhe mbylli derën.
Bëri hall vetëm me kovën dhe me leckën. U ndie i lumtur që ishte qershor dhe që kishte shëndetin e një tetëmbëdhjetë vjeçari.
U kujtua për atë thënien e teorisë darviniane, simbas së cilës përshtatja ndaj rrethanave kishte kontribuar në krijimin e llojeve të reja kafshësh. Çfarë kafshe do dilte nga njeriu që do t’i nënshtrohej diktaturës së proletariatit?

Fragment i shkeputur nga “Ikje nga trilli i perëndive” i Amik Kasoruhos