Qershi

Nga Shkëlqim Çela

Ajo ishte një qershi e askujt dhe prandaj bënte aq shumë. Një lloj që nuk skuqej kurrë deri në atë allin e thellë të qershive. Kokrrat e çelëta, ku e kuqja këmbehej me të verdhën e hershme, të kujtonin ca njerëz që edhe në moshë të pjekur nuk i lënë lajthitjet e rinisë. Sidoqoftë, nuk më përshtypte aq freskia e pambarimtë e saj, as pse bënte aq shumë, por fakti që vendasit shkonin përditë ndanë saj dhe askush nuk ia shtinte sytë. Më habiste se si nuk u shkonte mendja të zgjasnin dorën e të këpusnin sikur dhe dy kokrra - degët më të ulta ishin plot. Dhe nuk se s’i pëlqenin. Në Konsum, shitorja e qytezës, i kisha parë se si i blinin qershitë, që për më tepër ishin më të shtrenjta se çdo frut tjetër. Kjo më jepte një farë frustrimi, diçka nuk shkonte në ata njerëz. 

Po e shikoja pemën duke menduar gjithë këto, kur u dha Rajneri.

“Pemë e bukur, ë?,” tha buzagaz. “A keni qershi në Shqipëri?”

“Kemi,” i thashë.

Rajneri është një shok imi, austriaku i mesëm tipik i provincës, i rregullt, prodhimtar, që krenohet me shtëpinë e vet, të cilën natyrisht e ka ndërtuar të gjithën me duart e veta, pasi ka punuar për vite të gjata si sharrëtar në pyjet e Gjermanisë. Para e madhe atje, thotë shpesh, por kryqet e mia ama kanë mbaruar. Për këtë përdor shprehjen vendase “hin”, e cila më jepet si hi zjarri, kryqet e djegura të Rainerit prej zjarrit punëmadh gjerman, të cilat i merr era me shkëndija asgjësimi. Investim i mirë është, i them unë gjoja si i interesuar, paratë e tua janë. Ah, jam penduar, vazhdon Rajneri, më mirë të kisha ndërtuar një shtëpi të gatshme “Europa” brenda javës dhe për një të katërtën e çmimit, sesa kështu. Ky është llastimi i vetëm që Rajneri i lejon vetes – edhe njëqind jetë të kishte, ai prapë të njëjtën gjë do të bënte: do të shkonte në Gjermani kur ish i ri, do të punonte 10-15 vjet me vetëmohim, do të shkatërronte kryqet, dhe me paratë e mbledhura do të ndërtonte shtëpi në qytezën e tij. Për t’u krenuar. Ajo shtëpi është treguesi më i mirë se ç’është në gjendje të bëjë një burrë këtupari.

“Kemi, kemi,” i thashë. “Unë e kam pasur një në shtëpi.”

M’u kujtua se si e prisja qershinë të piqej me një padurim parvazesh, që jeshili i kokrrave të bëhej një sedef i verdhë, çka tregonte që hapi vendimtar drejt pjekjes ishte hedhur, porse duhej pritur edhe ca, sepse qershitë nuk ishin si kumbullat, që i haje edhe sapo lidhnin e vetëm duhej të bëje kujdes të shmangie farën e hidhur, pasi ajo që më pas do të bëhej bërthamë, s’ishte veçse një masë e butë e bardhë, e padrunjëzuar akoma. Ne i dinim të gjitha kokrrat ku ishin e ku s’ishin, në të gjithë drurët e mëhallës, me përjashtim të caracit të Xhires, të cilin nuk e përfillnim. Nuk e quanim pemë, por thjesht dru. I njihnim me rrënjë e me degë gjithë frutorët. Tonat dhe të komshinjve. Dinim ku ishin vendet më të përshtatshme për të hyrë natën e për të vjedhur pa rënë në sy, duke harkuar trupat në mënyrë të pabesueshme e duke kapur me majat e gishtave ndonjë gjethe më të dalë, që të sillnim afër lastarin e duhur, me një kujdes e barazpeshë milimetrike, pasi po ta tërhiqje më shumë se ç’duhej, mund që gjethja të këputej, e po ashtu vetë lastarin e përkulnim deri tek pika kritike pas të cilit ai vërtet do të thyhej, dhe të gjitha këto duke mbajtur frymën për të mos bërë zhurmë.

“Qershi shqiptare?” pyeti me interesim Rajneri. “Janë ndryshe nga tonat?”

S’dija ç’t’i thosha. Janë pak më ndryshe, thashë kot më kot. Në fakt më ndryshe qershitë i kishte Panajoti, të cilit, ashtu sikurse Janit, në lagje i thoshim “greku”. Panajoti kishte kopshtin më të mirë në gjithë rrethinën, rrushin më të mirë, që nuk prishej kurrë, portokalle që nuk ngrinin në dimër sepse Panua u hidhte kur duhej plastmasë. Panajoti kishte edhe bletë. Asnjë nuk e donte. Edhe vajzën e kishte ndryshe, si më të bardhë, më të kujdesur. Panajoti i vilte pemët me kujdes, me ca kaçile kashte, e priste rrushin me ca gërshërë të posaçme, jo me dorë, dhe bistakët më të lartë i kapte me anë të një shkopi me një gërshërë në majë, ku varej edhe një si qeskë pritëse. Pak a shumë një farë pelikani i urryer. Asnjë kokërr s’i shkonte dëm. Kjo më nervozonte shumë atëherë. Ai kujdes prej greku kurrnac më dokëndiste dhe me kohë vura re që jo vetëm mua. Por gocën, Elenin, e kishte për së mbari. Shalëbardhë. 

Mllefi ndaj Panajotit rritej edhe nga avllia e tij e pakapërcyeshme, me tulla, e lartë dy bojë njeriu, e për më tepër, me xhama të ngulura mbi beton në majë, që do të thernin çdo qenie të gjallë që do të guxonte ta kapërcente. Prisja të shikoja barkçarë gjithfarë gjarpërinjsh a zhapikësh mbi atë mur kopshti përqendrimi, por asnjëherë nuk pashë të tillë, ata mure ishin të heshtur dhe mospërfillës, nuk donin të kishin të bënin me ty për asgjë. Mos i hëngsh ato pjeshkë e dardhë, kurrnac i djallit! S’u ngope! Këto fjalë nuk i thosha dot edhe po të doja, por i pata dëgjuar, dhe jo një herë. Vetëm për vete, nuk u fry! Racë e poshtër!

“Kush i ha këto qershi?” pyeta papritur.

Rajneri u kap si në befasi.

“Nuk e di,” tha, duke qeshur si me faj. “Askush?” vazhdoi duke pyetur si buzagaz.

“Gjynah.”

Rajneri po shikonte një pikë që nuk ekzistonte.

“Janë të bukura,” tha më në fund, duke gjetur një arsye për të qenë. “Prandaj. Ndoshta. Domethënë nuk e di. Nuk e kam menduar.”

Doja t’i thosha të zakonshmen “më të bukura janë këtu” duke treguar barkun me dorë, por seç më mbajti. Tek e fundit ai quhej Rajner dhe jo Shpëtim, apo Arjan.

“Është gjynah që venë dëm,” vazhdova s’di pse me kartën e gjynahut dhe dëmit. Në fakt tani e kisha të sigurt që doja t’i këpusja ato qershi një e nga një, por për këtë më lipsej një bashkëpunëtor nga vendasit. Nuk mundesha kurrësesi të shkoja me kurdin Hajate, me turkun Bake, apo maqedonasin Kristof, edhe pse këta vetëm një fjalë do të donin.

“Pooooo,” tha Rajneri si i menduar. “Mund që ke të drejtë. Me shumë gjasë ke të drejtë,” shtoi pas pak.

Ndjeva që isha gati ta kandisja, nuk e kisha menduar kaq të lehtë, ngasja qenkësh si një qarje uji që futet në beton të armuar.

“Nuk ka kuptim,” vazhdova unë duke e shtyrë lehtë kullën e Pisas.

“Në fakt ke të drejtë,” tha Rajneri, “nuk e kisha menduar më parë.”

“Pse s’ia hipim që tani?” i thashë duke e parë me sy yshtës.

“Tani?”

“Po, pse jo?”

“Eh, jo, tani nuk mundem…”

Isha nxituar. Tek e fundit kulla e Pisas do të qëndronte ashtu e anuar edhe 500 vjet, pa frikë.

“Nesër në tetë të mëngjesit, si thua?” tha papritur Rajneri, duke më habitur përsëri. M’u duk sikur harta e operacionit Barbarosa u shpalos mbi një tryezë shtabi.

“Dakord,” i thashë, duke menduar se sa pak i njohim njerëzit, sa pak besim u japim të mbytur në paragjykime e klishera siç jemi.

Në tetë pa pesë qeshë tek qershija. Edhe pse nuk kishte asgjë të ndaluar në atë mes, ndjeva ca drithërima si dikur, para se të hyja në bahçet e komshinjve. Më paskësh marrë malli për pakëz vjedhje të vogël oborri. Dhe Rajneri m’u dashkësh si justifikim.

S’kaloi shumë dhe Rajneri erdhi – nuk kisha nevojë të shihja orën, me siguri nuk kish kaluar tetë, por edhe shumë para tetës nuk duhej të ish. Me vete kishte sjellë një shkallë duralumini, të cilën po e mbante në shpatull. Po ashtu kishte ca rripa që ua kisha parë atyre që ngjiteshin në shtylla elektriku. Vetëtimthi m’u kujtua që në Shqipëri elektriçistët apo fillrojtësit përdornin disa si harqe, gremça hekuri me dhëmbë që i vinin në këpucë. Gjithnjë më sillnin në mendje insekte me ato dhëmbëzat prej karkaleci që nguleshin në dru. Ose drapërinj ferri. Ndërsa Rajneri po sillte jo vetëm rripat e elektricistit. Pasi i shkarkoi në rrëzë të qershisë, iku përsëri, mesa duket për tek makina e tij, dhe u kthye me disa shporta xunkthi. U ndjeva si i tradhëtuar. Kisha menduar nja dy-tri lastarë (shprehjen “një bark qershi” e largova me mundim të madh), të ngrënë pjesërisht hipur në pemë, duke pështyrë bërthamat gjithë kënaqësi, kurse Rajneri kishte ardhur me sistem, dhe natyrisht do ta vilte të gjithë qershinë.

“Mirëmëngjes,” tha gjithë seriozitet, duke shpështjellë disa litarë të verdhë, a thua do ta merrte zvarrë atë të uruar qershi. Nuk dija ç’të thosha.

“Mirëmëngjes,” thashë edhe vetë, me sigurinë e atij që nuk priste asgjë tjetër në botë, pos Rajnerit me shkallë, mbajtëse, litarë dhe shportë.

Ndamë punët. Unë do të rrija poshtë dhe do të kujdesesha për shportat, do t’i lidhja me litar që Rajneri t’i tërhiqte lart, si dhe do t’i prisja kur Rajneri t’i lëshonte poshtë, të mbushura. Një mërzi prej fundjave më kaploi.

Rajneri ngjiti shkallët dhe u kap pas njërit trung me ata rripat mbajtës, me siguri të llogaritur për pesha një mijë kilogramëshe, dhe filloi mbledhjen e qershive një nga një, me një rregull që të nervozonte më shumë se një pikim strehe mbi llamarinë. Një pezmatim i çuditshëm, nga ata që të presin krahët, më pushtoi, e gjithë bota m’u duk flegmatike, prisja me padurim qershinë e parë të binte mbi bar, apo mbi tokë, e të plaste pak, e të bëhej me dhe, me ç’rast unë do e pastroja duke i fryrë fort, e pastaj do e qëmtoja pak me gisht, pa arritur megjithatë të largoj çdo grimcë pluhuri, gjë që do kërkonte të flakje më shumë se gjysmën e qershisë (këtë s’do ta bëja kurrë!) dhe me grimcat e rërës nëpër dhëmbë do të mendoja se sidoqoftë, është rëra ajo që mbetet, ndërsa mijëra thërrmija të pandijshme argjile do t’i kapërceja, balta më e ëmbël se mjalta, ky ishte në të vërtetë kuptimi i asaj vjershës, rëra nuk mund të jetë e ëmbël, rëra është e vrazhdë, një ashpërsi dhëmballësh bluajtëse. Por asnjë kokërr nuk po binte, dhe në fakt nuk ra gjatë gjithë kohës. Ishte e pamundur. Kur u bënë disa shporta të vogla të mbushura, e kuptova që ato nuk më thërrisnin, nuk jepemerrnin me mua, ato kokrra ishin asnjëanëse, pa magnetizëm, nuk i doja, nuk i doja, dhe nuk thosha se ishin të pabëra, jo, vërtet nuk i doja, dhe po, ishin të pjekura saç duhej, as në të pjekur e sipër, as të tejpjekura, por nuk i doja.

Rajneri pothuajse e kish mbaruar gjithë pemën, kishin mbetur dhe pak degë, kur më zuri syri, në majë fare, në një lastar që gati donte të shkëputej nga dega skllavëruese e të fluturonte në kaltërsi - ajo dridhje gjethesh në erë veç atë dëftente, një padurim për flur - pra në majë të tij më zuri syri një dyshe që kish marrë diellin e diejve, atë që asnjë kokërr tjetër s’e kish marrë, një dyshe kuqëlimi i së cilës ishte një lumturi në ajër, një qiell që e vlente flatrën. Prita që Rajneri ta merrte edhe atë duo, por ai s’po jepej për atje: s’kaloi shumë dhe i mblodhi gjithë ç’kish për të mbledhur, qershia tani ishte praktikisht bosh, me përjashtimin e asaj dysheje, një diumvirat që e sundonte tashmë i vetëm të gjithë kurorën. Një herë doja t’i thosha Rajnerit për to, por menjëherë e kuptova që do të ish budallallëk, kishte vërtet aq shumë në kaçilet e tij, saqë vërtet dy kokrra më shumë a më pak do të ishin veç një gjë cingune. 

Rajneri zbriti më në fund në tokë, me një ngadalësi kozmonauti (apo më dukej mua?) dhe me një ton krejt praktik tha:

“Epo? Mbaruam?” duke bërë me duar atë shenjën prerëse anash të ajrit që shoqëron fjalën po aq të prerë gjermane “fertig”.

“Po,” thashë unë, me atë interesimin e shtirë që më ish bërë padashur pjesë e komunikimit, aq sa as shtirje tamam nuk mund ta quaja. “Fertig!”

Të ngarkuar, bëmë për nga makina e tij. E kuptova pse nuk i kisha thënë gjë për ato dy qershitë e fundit. Ato ishin të miat.

Kur u ndamë, nuk pranova të merrja asgjë. Folëm diçka për reçelin e qershive, për firmën d’Arbo, për zotësine e gruas së Rajnerit në bërjen e reçelit me një formulë të sajën, dhe kur më ofroi gjysmën, nuk e desha. Nuk doja vërtet. Po të duash mund t’ia japësh vëlla Rudit, i thashë - Rudi ishte ndihmës prifti i kishës françeskane të qytezës. Rajneri më pa me habi, por nuk mundi të depërtonte aspak në zmaltin e akullt të buzëqeshjes sime sipërane.

Kur nata ra, u nisa për tek qershia. Kishte një hënë të bekuar që ndriste çdo gjë me një luks neoni. Hija e hënës kish një pluhur difuz, të cilin s’e kisha vënë re më parë. Pluhuri i hijes. Ndihej nën shuaj, si rëra e një plazhi fosilesh. I hipa qershisë me ca lëvizje të sigurta, edhe pse pothuaj të harruara. Natyrisht zbathur. Ndejva që isha rënduar; në bahçet e lagjes sime të fëminisë do ta kisha pasur keq punën. E kapa veten duke dihatur, dhe e urreva pa fund, mu siç kur më rrihte zemra fort nga frika e nuk isha në gjendja ta kontrolloja. Gjë që, meqë ra fjala, më vazhdoi për shumë vite të gjatë, derisa në dhe të huaj ndjeva një lëvore të më ngjizej në vend të lëkurës dhe të kuptoja që humbja nuk është aq e tmerrshme sa e tregojnë. Në qoftë se do të mbijetosh. Me pak krem zbutës mbi të.

Nuk vonoi dhe arrita fundin e lastarit me dy kokrrat mbretërore që feksnin herë-herë nën gjethet, si byzylyku i florinjtë në një llërë leshtore. Përpjekja e parë ishte e mangët, lastari kishte një shtangësi të çuditshme, dhe duhej arritur patjetër nga maja. Kjo kërkonte një manovër anësore, një farë krahëmarrjeje që e njihja mirë, ku këmbët duhet të merrnin pjesë në drejtpeshim, ndërsa njëra dorë duhej thjesht për mbajtje të ekuilibrit të brishtë, ndërsa dora tjetër verbtazi kërkonte gjethet, si flokët e një të mbyturi thellë. Fillova krahëmarrjen me lëvizje të vogla, nuk duhej të zgjoja një kafshë të rrezikshme, disa ushtarë në Lindjen e Mesme kishin bërë një zvarritje të tillë vetëm me mollëza gishtash pa lëvizur trupin, pesë metra fatale në një gjysmë të tërë dite, era nuk është aleate në lartësi, çdo gjë e pandjeshme në fundin e një pemë është një vrundull atje lart, lufta e kushedisesatë izraelito-arabe kishte filluar me atë zvarritje shumëorëshe, e kuptova që kisha arritur në një pikë ku as ngjitesha dot më lart dhe as nuk zbrisja dot më poshtë, isha në një lak prej lastari, i cili ka një cinizëm të frikshëm në absurdin e vet: ai nuk është menduar të të mbajë ty, por vetëm të të joshë, ndërsa ka për borxh të vdesë bashkë me ty. 

Si i kryqëzuar në ata krahë druri, nuk munda të mos mendoja se jo më kot “qershi” dhe “kishë” janë fjalë aq, po aq të ngjashme, në gjuhën e vendit. Pashë lart nga hëna dhe kuitja ishte gati të dilte, e pjekur, tani nuk i doja ato dy kokrra, por ishte vonë, më shumë se neps, lakmi apo kapriçio, ata vathë fëminie ishin një justifikim për qenien. Leri përrallat, i thashë vetes, po kapi. Tani i ke më afër se kurrë. Isha një krah force, në gishtrinjtë një menteshë e fjetur u zgjua, mbi kërcinj binte gjithë pesha e viteve, u zgjata me vertebra dhe gishtat më prekën gjethet që do të më lidhnin përjetë me atë lastar, rënkimi doli pa zë, vetiu, mirëpo në çastin e fundit gjethet nuk mbajtën, dhe edhe po të më ishte shqyer krahu nga trupi nuk do të më dhimbte sa ai lastar i shqyer nga krahu. Kuitja doli languese, hëna duhej të ish një trup i urryer për gjithë kaninët e botës. Nuk e dhashë veten, u zhvendosa edhe pak, e zgjata krahun që fitoi disa centimetra kundër çdo ligji natyror, dhe mollëzat ndjenë diçka të butë, sensuale, punova pak me to, dallimi midis prekjes dhe kapjes është thelbësor, ende po e ledhatoja frutin, si çdo i dobët botor, kurse duhet t’i kapja, në një tjetër raport, të pabarabartë, shtypës, barazia është një gjendje kaq e përkohshme dhe e padëshiruar, u lëkunda lehtë, me qëllim, të fitoja fare pak rezonancë të bekuar, nga ajo që i bën milingonat të shembin urat e Semeringut, një milimetër të çmuar që do t’i sillnin ato dy kokrra diamantësh diçka më poshtë se zona e butë e mollëzave, e përkëdheljes, e ndjenjës delikate, në zonën e kapjes së shtetit, ku dora kthehet në origjinë, në një kthetër. 

Cipa e dy qershive vazhdonte e ftohtë, si lëkura e presë që nuk di gjë, derisa erdhi grimëkoha e kapjes së beftë, kur ato e prisnin më pak. I mblodha kthetrat prej shpendi grabitqar, mirëpo duket më me pathos seç duhej, pasi edhe egërsia kërkoka venën e saj të butë, edhe egërsia kërkon ndjenjë, kurrë mos e harro ndjenjën bumerange, ndjeva se si u shqye njëra prej tyre, limfën e virgjër që do t’u jepej vetëm trumcakëve të verës të më njomë gishtërinjtë, tuli rrëshqiti i lagët, ende jo ngjitës, njëra kokërr kishte zgjedhur vdekjen me nder fruti, pra literalisht vdekjen e ëmbël, ndërsa tjetra, me një të vakët prej kolaboratori, me frikë prej kafshe të zënë në dhokan, mbeti mes gishtave që s’kishin pse ishin më kthetra, që u sofistikuan, u bënë organi i kultivuar përsëri, me mashtrimin e përsosjes përshtatëse që prodhon skulpturë dhe tekst dhe njeri (sic!), u tërhoqën lehtë me prenë që më bënte më në fund kafshën që doja të isha, predatorin e vjetër që dihaste nën hënë, shok ujqish, dhelprash dhe hienash ballkanike, në një armiqësi të themeluar me njerëzit, dihatja u bë më e thellë, që do të thoshte se qetimi do të vinte shpejt tashmë, afrova frutin e mbetur në turirin tim të kontë, ku feksnin dhëmbët çaplonjës, dhe e përpiva atë gjë të vogël me një afsh kanibal përdhunimi. S’kish nevojë për dhëmbë, tuli u thith dhe në fund mbeti bërthama, si fundërri vesi. Një rrafshultë si pas prishjes u nder e lugët, pështyrja ngadhënjyese e bërthamës ishte hapi i fundit i ritit. Ulërima ndaj hënës ishte më tepër për kumt tani, sesa çlirim ajri i ndrydhur nga diafragma. Me të njëjtën ngadalësi prej çifuti zvarritës u dhashë poshtë, i ndihmuar nga rëndesa, dhe arrita shpejt truallin. Pashë edhe një herë lart, si alpinisti majëmalin në kthim. Lastari ishte i pathyer, por i zhvoshkur. Diçka kishte humbur nga kurora mbretërore e asaj peme teutone, dhe fitorja, kthimi në origjinë, domethënë në vendin e krimit, të gjitha më erdhën me një lëng shkatërrimi që t’i helmon nofullat. Kështu duhej të ishin hidhëruar fshehurazi e pa e dëftyer gotët dikur, tek thyenin mermere, e tani për të plotësuar një cikël, vija unë, thyerës në lastarët teutone. 

Nga thellësitë e fëminisë e të racës time, veç vjedhjeve të vogla me buzë të përlyera me limfa mëkati të veluritur, erdhi edhe një dënesë e vogël prej maskarai të njomë, lastar qarës njeriu, në të cilin më pas do varen të pafajshëm. Bota, si kontinenti, po unifikohej. Dënesa u dha me lotë të vërtetë të ngrohtë, jo rrjedhës, por nga ata që i mban cipa e tensionit sipërfaqsor dhe këndi i ngushtë i lagies mbi mollëzat hidrofobe, lloji më i hidhur i lotëve.