Viti i pavendosmërisë në Europë

 

 

 

George Soros

 

 

Gjendja e rëndë ekonomike, në të cilën e gjeti veten pjesa më e madhe e botës së zhvilluar, nuk ishte thjesht rezultat i forcave të padukshme ekonomike, mirëpo fajin kryesisht e patën politikat e ndjekura, apo ato që nuk u ndoqën nga liderët botërorë. Në të vërtetë, unanimiteti mbresëlënës që mbizotëroi në fazën e parë të krizës financiare, e cila filloi më 2008 dhe e cila kulmoi me pakon biliard-dollarëshe të shpëtimit, të mbledhur në takimin e G20-s në Londër, gjatë prillit të vitit 2009, shumë shpejt u zhduk. Tani konfliktet burokratike dhe keqkuptimet janë të pranishme. 

Më e keqja është se mosmarrëveshjet politike po manifestohen pak a shumë përgjatë linjave nacionale. Në qendër të konservativizmit fiskal është Gjermania, derisa shtetet anglosaksone vazhdojnë të përkrahin politikat kejnsiane. Kjo ndasi është duke i vështirësuar gjërat në masë të madhe, për shkak se duhet një bashkëpunim i ngushtë ndërkombëtar për korrigjimin e jobalancës globale që paraqet rrënjën e krizës. 

Dyshimet rreth borxheve shtetërore në Evropë janë përqendruar tek euroja në një masë aq të madhe, saqë disa tani kanë filluar ta vënë në pikëpyetje mbijetesën e valutës së përbashkët. Mirëpo, euroja ishte një valutë e pakompletuar që nga fillet e saj. Traktati i Maastrichtit themeloi një union monetar pa union politik – një bankë të përbashkët qendrore, mirëpo jo edhe thesar të përbashkët. Arkitektët e saj ishin të vetëdijshëm rreth kësaj mangësie, mirëpo pikat e tjera të dobëta u vunë në pah vetëm pas kolapsit të 2008-s. 

Euroja u themelua mbi supozimin se tregjet korrigjojnë tepricat e tyre dhe se jobalancat paraqiten vetëm në sektorin publik. Mirëpo ndodhi se jobalancat më të mëdha, që nxitën krizën aktuale, u paraqitën në sektorin privat dhe euroja ishte shkaktare indirekte. 

Në veçanti, borxhet e shteteve të eurozonës cilësoheshin të parrezikshme: bankat duhej të mbanin vetëm rezerva minimale ndaj obligimeve të shteteve anëtare, të cilat Banka Qendrore Evropiane i pranoi me kushte të njëjta. Shtetet anëtare mund të huazonin faktikisht me norma të njëjta interesi si Gjermania dhe bankat ishin të gatshme që t’i fitonin disa cent më tepër, duke i ngarkuar gjendjet e bilanceve të tyre me borxhet shtetërore të ekonomive më të dobëta të eurozonës. Për shembull, bankat evropiane mbajnë më shumë se një biliard euro të borxhit spanjoll, derisa bankat gjermane dhe ato franceze mbajnë më shumë se gjysmën e asaj shume. 

Në vend të konvergjencës së paraparë me Traktatin e Maastrichtit, tentimi radikal për barazimin e normave të interesit rezultoi me divergjenca në performancën ekonomike. 

Tek shtetet si Spanja, Greqia dhe Irlanda u shfaqën probleme me flluska në fushën e patundshmërisë, ato u rritën më shpejt dhe patën deficite më të mëdha tregtare sesa pjesa tjetër e eurozonës, derisa Gjermania – e ngarkuar nga kostoja e ribashkimit – u përqendrua në kostot e veta të punës, u bë më konkurruese dhe zhvilloi një suficit kronik tregtar.

Konvergjenca e normave të interesit u prish kur Qeveria e re e Greqisë bëri të ditur se deficiti i shkaktuar nga Qeveria e mëparshme ishte shumë më i madh sesa që ishte raportuar. Autoritetet evropiane reaguan me ngathtësi, për shkak se shtetet anëtare kishin qëndrime diametralisht të kundërta. 

Gjermania, e traumatizuar nga inflacioni i pakontrolluar në vitet njëzet dhe pasojat e rënda politike të tij, kundërshtoi në mënyrë kategorike ndonjë pako shpëtimi. 

Për më tepër, ky shtet po hynte në ciklin zgjedhor, gjë që rriti ashpërsinë e qëndrimit gjerman. Derisa liderët gjermanë insistonin në vënien e gjobave për ofrimin e ndihmës, kriza u thellua dhe kostot e shpëtimit vazhdonin të rriteshin. 

Në të vërtetë, paaftësia e anëtareve të eurozonës për të shtypur kartëmonedhat e tyre në mënyrë efektive i vuri ato në statusin e shteteve më pak të zhvilluara, të cilat duhej të huazonin në një valutë të huaj, gjë që shkaktoi zgjerimin e premive të risqeve. Autoritetet, që nuk shihnin ndonjë zgjidhje, u munduan që ta anashkalonin gjendjen – një qasje që zakonisht funksionon, për shkak se problemet bëhen më të lehta për t’u zgjidhur kur tregjet qetësohen. Megjithatë, në këtë rast, kriza vazhdoi të rritej dhe autoritetet mbetën në qorrsokak, pasi që Gjykata Kushtetuese Gjermane e hodhi poshtë mundësinë e garancive shtesë që do të shkonin përtej Mekanizmit evropian të Stabilitetit Financiar (EFSF), pa pëlqimin e Bundestagut. 

Në samitin e Bashkimit Europian më 9 dhjetor në Bruksel, shtetet e eurozonës u pajtuan që të themelojnë një union më të ngushtë fiskal. Mirëpo në kohën kur u mor vendimi, ishte tepër vonë për ta futur nën kontroll krizën financiare. 

Masat e miratuara nga Banka Qendrore Europiane ia dolën që të zbusnin telashet e bankave me likuiditet, mirëpo asgjë nuk u bë për reduktimin e premive të mëdha të risqeve mbi obligimet qeveritare. Për shkak se premitë nuk janë të lidhura ngushtë me deficitet në kapitalet e bankave, zgjidhja e problemit deri në gjysmë nuk mjafton. Po qe se nuk zgjidhet problemi me borxhe i tërë shteteve të eurozonës, falimentimi i Greqisë mund të shkaktojë rënien e sistemit global financiar. 

Madje edhe po qe se pengohet një skenar i tillë ankthi më 2012, samiti u hapi rrugë konflikteve të së ardhmes – rreth daljes në pah të një Evrope “me dy shpejtësi” dhe doktrinës false ekonomike që po i prin paktit të propozuar fiskal të eurozonës. Ajo doktrinë që parasheh masa kursimi në një periudhë të papunësisë në rritje rrezikon ta fusë eurozonën në një qark vicioz të deflacionit të borxheve, prej të cilit vështirë se do të mund të dilet.