Përfshirja e Rusisë në Ballkanin Perëndimor

Ilir Kalemaj

Përherë e më tepër po artikuohet teza e një lufte të re të ftohtë mes Perëndimit dhe Rusisë, ndërkohë që nuk ka munguar edhe simbolika e përplasjeve me manovrat e Rusisë në kufijtë balltikë të NATOs apo stërvitjet e kësaj të fundit në Detin e Zi. Ndërkohë që jo të vogla kanë qenë edhe shqetësimet për sulmet kibernetike të Rusisë dhe ndërhyrjes së mundshme në zgjedhjet europiane, duke nisur nga këto të ardhshmet për Parlamentin Europian. Ndërkohë Rusia ka vuajtur jo pak ekonomikisht së fundmi si pasojë e sanksioneve të vëna nga Perëndimi si ndëshkim për aneksimin e Krimesë dhe mbështetjen e separatistëve në Lindje të Ukrainës.

Shumë analistë prej kohësh kanë vënë theksin te fakti që Rusisë i mungon një kulturë e përgjithshme politike, të tjerë te mungesa e një klase të mesme të konsoliduar, apo te historia e gjatë e shtypjes që ka prodhuar një mentalitet të nënshtruar që për rrjedhojë nuk arrin të mobilizohet për të kërkuar të drejta dhe liri natyrore ashtu sikundër ka ndodhur normalisht në vendet që kanë përjetuar tranzicionin nga sistemet e ngurta monopartiake në demokracinë liberale dhe nga ekonomia e planifikuar në tregun e lirë.

Në kushtet e rënies së popullaritetit të brendshëm dhe për rrjedhojë cënimit të legjitimitetit të pushtetit thuajse absolut, të ngritur në një perandori të ndërtuar mbi nënshtrimin e oligarkëve duke shtetëzuar asete të rëndësishme shtetërore, paralelisht me rritjen marramendëse botërore të çmimeve të naftës dhe gazit natyror, Putin dhe partia e tij Rusia e Bashkuar, po ballafaqohen me një krizë besimi kohët e fundit. Krizë që reflektohet pikësëpari në përqindjen në rënie të lirë të mbështetjes së padiskutueshme që ai gëzonte deri pak kohë më parë, ku megjithëse në kufijë ende solidë, është ende e brishtë krahasuar me dy të tretat që kishte vetëm rreth një vit më parë. Konsolidimi i pushtetit nëpërmjet skemave makiaveliste të paktën dhe për një dekadë e kusur, ndërkohë që çmimet e burimeve natyrore janë duke rënë në tregjet e lëkundura botërore, bëjnë që pushteti i Putin-it dhe beniaminëve të tij të mos jetë i çimentuar si më parë.

Gjithsesi rënia e popullaritetit të brendshëm duket se nuk po e pengon carin e ri, që të jetë agresiv në politikën e jashtme. Për shembull së fundmi, shërbimet e inteligjencës ruse gëzojnë popullaritet në mesin e autoriteteve të Ballkanit, siç ilustrohet nga fakti se Sergej Naryshkin, i cili mori përgjegjësitë e Fradkovit si shef i SVR, u prit në 2018 nga Presidenti serb Aleksandar Vuçiç gjatë udhëtimit të tij në Beograd. Siç thuhet në një komunikatë zyrtare, SVR lëshuar pas takimit, “të dyja palët theksuan nevojën për të përmbushur standardet e së drejtës ndërkombëtare gjatë zgjidhjes së konflikteve rajonale.” Naryshkin dhe Vuçiq diskutuan bashkëpunimin ndërmjet SVR të Rusisë dhe Agjencisë së Inteligjencës së Sigurisë (BIA) të Serbisë. Naryshkin zhvilloi takime me kryetarin e Parlamentit të Serbisë dhe kryetarin e Kishës Ortodokse vendase. Është e rrallë që presidenti të mirëpresë një kreun e një shërbimi të fshehtë të huaj, i cili konfirmon një marrëdhënie të veçantë mes dy vendeve dhe rolin vendimtar të luajtur nga shërbimet ruse në Serbi.

Rusia është e përfshirë në mbështetjen e organizatave të Ballkanit Perëndimor, shembuj të të cilave janë Fronti i Demokracisë i Malit të Zi ose VMRO-DPMNE i Maqedonisë, që i shërbejnë interesave të veta. Moska gjithashtu trajnon dhe organizon grupe paramilitare lokale, një “traditë” që daton në fillim të viteve 1990, kur “vullnetarët” rusë, zakonisht të mbikqyrur nga shërbimet ruse, arritën në ish-Jugosllavi për të luftuar në anën serbe. Një grup prej njëqind luftëtarësh rusë u vendosën përgjithmonë atje midis viteve 1992 dhe 1995, ku gjithashtu morën pjesë në një spastrim etnik që goditi qytetin serb të Višegradit. Bërthama e saj përbëhej nga disa individë nga Shën Petersburg, udhëtimi i të cilëve në Ballkan u lehtësua nga firma Rubikon nën mbikëqyrjen e Shërbimit Federal të Kundërzbulimit Federal ose paraardhës i menjëhershëm i FSB-së. Vullnetarët nuk mund të kryejnë operacione ushtarake pa pëlqimin dhe angazhimin e autoriteteve ruse dhe shërbimet speciale. Pas dy dekadave asgjë nuk ka ndryshuar, por drejtimi, pasi këta ishin serbët që arritën në Donbas për të ndihmuar rusët. Qindra serbë morën përvoja luftarake dhe shërbimet ruse përfitonin nga një rrjet i gjerë kontaktesh që kishin fituar në qarqet lokale për t’i përdorur më vonë gjatë kryerjes së operacioneve në Ballkanin Perëndimor, një shembull i të cilit ishte grushti i tentuar në Malin e Zi. Në tetor të vitit 2016 në Moskë, Leonid Reshetnikov priti “Atamansin e ushtrisë ballkanike kozak”, një bashkim pro-Moskë të vullnetarëve veteranëve nga luftërat e fundit, duke përfshirë ato në ish Jugosllavi, Kaukaz dhe Ukrainë Lindore. E themeluar në shtator 2016 në qytetin e Kotorrit në Mal të Zi, organizata drejtohet nga Viktor Zaplatin, Përfaqësuesi i Ballkanit i Bashkimit Vullnetar Donbass dhe komandanti i dikurshëm i Igor “Strelkov” Girkin gjatë kohës së tyre si vullnetarë pro-serbë në gjuhën boshnjake luftës së viteve 1991-1992. Aleksandër Boroday i Zaplatin dhe Malofeev e themeloi degën serbe të “Donbass Unionit të Vullnetarëve” në nëntor të vitit 2015 në Beograd.

Organizatat pro-ruse në Serbi përfshijnë Partinë Radikale, Partinë Demokratike të Serbisë (DPS) dhe lëvizjen “Dveri” ndërsa ndër organizatat më të njohura ekstremiste janë Obraz dhe Nasi, udhëheqësi i ish-Mlladen Obradoviqit, është një ekspert i RISS. Në vitin 2012, Gjykata Kushtetuese e Serbisë ndaloi veprimtarinë e Obrazit të ekstremit të djathtë. Nga ana tjetër, grupet ultranacionaliste si Zavetnici, Cossacks Ballkanik dhe “Ujqërit e Natës”, një bandë motoristësh nacionaliste ruse, shpesh mbahen nga Shtëpia Ruse në Beograd, një agjenci e Agjencisë Federale të Rusisë Rossotrudnichestvo të Rusisë. Siç kishte bërë në vitin 2014 dhe 2015, gjatë një vizite në Beograd në dhjetor 2016, Ministri i Jashtëm rus Sergei Lavrov u takua me anëtarët e organizatës nacionaliste dhe pro-ruse Zavetnici, nga radhët e të cilëve u rekrutuan pjesëmarrësit në puçin e tetorit sipas Prokuroria e Malit të Zi. Në vitin 2012, Rusia gjithashtu krijoi një qendër reagimi humanitar në Niš në Serbinë jugore në afërsi të kufijve të Maqedonisë, Bullgarisë, Kosovës dhe Malit të Zi, ku ishte aty një milici e quajtur Nderi Serb.

Grushti i dështuar i Malit të Zi i tetorit 2016 është shfaqur si një shembull i përpjekjes gjithnjë e më pak efektive të Rusisë për të marrë masa aktive në Ballkanin Perëndimor. Njohur si “Pak Rusia” vetëm disa vjet më parë, një destinacion popullor për shumë turistë rusë dhe një vend i preferuar i oligarkëve të mbështetur nga Moska, Mali i Zi është tani në ballë të kampit anti-rus në Ballkan. Një ndryshim i tillë i shpejtë në politikën e Podgoricës ka ardhur si pasojë e grushtit të përpjekjes së tetorit 2016, kur agjentët e GRU-së përdorën anëtarët e grupeve nacionaliste serbe për të përmbysur qeverinë malazeze, duke penguar përpjekjen e vendit për t’u bashkuar me NATO. Mali i Zi u bë anëtar i Aleancës së Atlantikut të Veriut vetëm gjashtë muaj pas komplotit të dështuar, duke shënuar kështu një zbulim gjeopolitik. Kjo pavarësisht pikëpamjes ruse rusët që e shohin Malin e Zi si vendin e dytë më të preferuar të Ballkanit Perëndimor, përvec serbëve. Në vitin 2006, Mali i Zi u nda nga bashkimi shtetëror me Serbinë, duke u bërë një shtet plotësisht i pavarur. Perceptuar si një aleat rus, ai u shfaq si vendi më i mirë për investimet e mbështetura nga Moska. Pjesa ruse në GDP e Malit të Zi u rrit në mbi 5 për qind deri në 2015 ndërsa mbi 7,000 rusë janë vendosur përgjithmonë në vend. Gjithashtu, rusët kanë fituar kontroll mbi 40 për qind të tregut malazes të pasurive të patundshme, veçanërisht banesat që ndodhen përgjatë bregdetit. Turizmi përbën 20 për qind të PBB-së së Malit të Zi me çdo vizitor të pestë që vjen nga Rusia.

Milo Gjukanoviç, një politikan që ka qeverisur pa ndërprerje prej rreth tre dekadash dhe shprehu kritika ndaj koncesioneve të mëdha të Milosheviçit ndaj Perëndimit, të bëra gjatë negocimit të marrëveshjeve të paqes në Dejton, u bë i vetëdijshëm për situatën gjithnjë në ndryshim gjeopolitik, që e frymëzoi atë për të bërë një çelës vendimi për t’u bashkuar me kampin më të fortë. Në fillim të vitit 2014, Gjukanoviç rrezikoi humbjen e të gjitha përfitimeve që vendi i tij mori si pjesë e bashkëpunimit me Rusinë, duke përfshirë ato që lidhen me turizmin, tregtinë dhe pasuri të paluajtshme, dhe filloi përpjekjet e Malit të Zi për t’u bashkuar me strukturat perëndimore. Në mars 2014, Podgorica u bashkua me regjimin e sanksioneve të BE kundër Rusisë dhe votoi në Asamblenë e Përgjithshme të OKB për një rezolutë mbi Krimenë, e cila dënon aneksimin e gadishullit. Në prill të vitit 2014, Gjukanoviq udhëtoi për në Uashington dhe i tha nënpresidentit Joe Biden se NATO duhet të zgjerohet më tej në lindje në përgjigje të krizës në Ukrainë. Ai gjithashtu hodhi poshtë ftesën e Moskës për të marrë pjesë në festimet e Ditës së Fitores në Moskë më 9 maj 2015. Ndërkohë, disa media raportuan se Rusia pretendohet se kërkoi që Mali i Zi të lehtësojë qasjen në një bazë detare në Bar në rast se Moska humbi ushtrinë e saj ushtarake në Siri. Gjukanoviç si reagim nisi një spastrim të forcave të sigurisë malazese nga elementë pro-rusë që kulminoi kur u largua edhe kreu i Agjencisë Kombëtare të Sigurisë së Malit të Zi në 2014. Në dhjetor të vitit 2015, zëdhënësi i Kremlinit Dmitri Peskov kërcënoi se Rusia do të merrte “masa ndëshkuese” në rast se Mali i Zi hyri në Aleancën e Atlantikut të Veriut, por kjo nuk e ndaloi vendin e vogel ballkanik të futej në NATO dhe së fundmi edhe Maqedoninë e Veriut, duke i’u shtuar Kroacisë dhe Shqipërisë që ishin antarësuar qysh në 2009-ën. Sot mes vendeve të Ballkanit Perëndimor që mendohet të jenë nën rrezen direkte të veprimit të Moskës si sferë influence është Serbia dhe serbët e Bosnje-Herzegovinës (Republika Serbska), ku e para është e ndarë mes ndikimit ekonomik dhe perspektivës së integrimit europian dhe ndikimit fetar, kulturor dhe vencarisht politik rus, ndërsa Republika Serbska ja kalon ndjeshëm edhe shtetit mëmë në devocionin ndaj Rusisë e cila është dhe mbështetësja e saj më e madhe politike dhe ekonomike për të destabilizuar Bosnje-Herzegovinën në veçanti dhe rajonin në përgjithësi.