Ditët që ndryshuan botën

Nga Charles Riley

E hënë, 17 Shkurt. Përhapja e koronavirusit të ri vazhdon e pandalur  në Kinë, por më pak se 1.000 njerëz janë infektuar jashtë vendit. Me virusin larg syve dhe më së shumti larg mendjes, mesatarja industriale e Dow Jones qëndron diku tek 30,000 pikët, e shtyrë nga ekspansioni më i gjatë ekonomik në histori, i SHBA.

Ajo që investitorët nuk mund ta dinin është se gjatë 30 ditëve të ardhshme, koronavirusi do të dilte nga karantina në Kinë, me shpërthime të mëdha në Korenë e Jugut dhe Itali, pastaj Spanjë, Francë, Gjermani, Mbretërinë e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara. Virusi e ndali papritur biznesin, dërrmoi tregjet e aksioneve dhe detyroi bankat qendrore të ndërmarrin veprime urgjente në një shkallë edhe më të madhe, se sa gjatë krizës globale financiare të vitit 2008.

Një recesion global, dikur i paimagjinueshëm në vitin 2020, tani është një rezultat i pashmangshëm dhe disa ekspertë paralajmërojnë se pandemia mund të shpjerë në depresion ekonominë e botës. Lajme më të këqija: Shpërthimi i koronavirusit mundet që vetëm sa ka filluar.

Bankat dhe qeveritë qendrore tani po lëshojnë një cunam të uljes së normave të interesit, garancive të huave dhe shpenzimeve të reja, duke përdorur kompetencat e emergjencës për të siguruar investitorët, duke qetësuar tronditjen ndaj kompanive dhe punëtorëve dhe ruajtur themelet e një ekonomie funksionale për të ardhmen.

Në Shtetet e Bashkuara, administrata Trump po i kërkon Kongresit të aprovojë një projekt-ligj shpëtimi, që do të injektonte 1 trilion dollarë në ekonomi për të parandaluar pushimet nga puna në masë, ndërsa një pjesë e madhe e ekonomisë më të madhe në botë është mbyllur dhe linjat ajrore, hotelet dhe restorantet kanë mbetur pa para. Në një veprim të jashtëzakonshëm, qeveria e Mbretërisë së Bashkuar tha të premten se do të paguajë 80% të pagave të kujtdo që rrezikon të humbasë vendin e punës për shkak të pandemisë.

Megjithatë, përpjekjet e shpëtimit financiar mund të jenë tashmë shumë të vonuara. Goldman Sachs vlerëson se 2.25 milion amerikanë aplikuan për përfitime të papunësisë këtë javë – ky është numri më i madh i regjistruar ndonjëherë. Ndërkohë, numri i rasteve të koronavirusit marshon fort. Shifra globale e infeksioneve ka arritur në 270,000, dhe më shumë se 11,000 njerëz kanë vdekur në të gjithë botën. Spanja, Italia, Franca dhe Mbretëria e Bashkuar janë nën masa bllokimi, të pjesshme ose të plota. Kalifornia, e cila krenohet me ekonominë e pestë më të madhe në botë, ka udhëzuar 40 milion njerëz të qëndrojnë në shtëpi.

“Koronavirusi ka krijuar një ndërprerje të paprecedentë financiare dhe shoqërore,” thotë David Kostin, kryestrateg në Goldman Sachs, këtë javë.

Më të ekspozuarit ndaj pasojave janë bizneset dhe punëtorët në transport, industrinë e energjisë dhe hotelerinë, ndërsa mbyllet aviacioni ndërkombëtar, konsumi i naftës pëson rënie të fortë dhe pub-et, baret dhe restorantet janë urdhëruar të mbyllen.

“Në rastin më të keq, të gjitha industritë mund të shkatërrohen,” tha Moody’s Investor Services në një shënim të premten.

Ndërsa pandemia ende po shpaloset, ekonomistët që tani po mendojnë se si do të ndryshojë bota. Shumë njerëz presin ndryshime të rëndësishme në mënyrën se si ndërtohen zinxhirët e furnizimit dhe se si zhvillohet tregtia globale. Meritat e kapitalizmit, sistemet demokratike të qeverisjes dhe globalizimi ka të ngjarë t’i nënshtrohen një rishikimi të fortë.

Një paralajmërim nga Apple

17 Shkurti ishte një festë në Shtetet e Bashkuara dhe tregjet e aksioneve u mbyllën. Por atë të hënë, Apple tingëllonte alarmin. Ai paralajmëroi se nuk do të përmbushë parashikimet e saj të të ardhurave për tre muajt e parë të vitit sepse koronavirusi kishte zvogëluar kapacitetin e prodhimit të iPhone në Kinë, dhe me dyqanet kineze të mbyllura ose që funksiononin me orë të reduktuara, kërkesa për produktet e kompanisë gjithashtu po binte. Kur tregjet amerikane u rihapën më 18 shkurt, investitorët shtynë aksionet e kompanisë poshtë me 2.6%.

Një paralajmërim nga Apple

17 Shkurti ishte festë në Shtetet e Bashkuara dhe tregjet e aksioneve ishin mbyllur. Por atë të hënë, Apple po u binte këmbanave të alarmit. Ajo paralajmëroi se nuk do të përmbushë parashikimet e veta të të ardhurave për tre muajt e parë të vitit sepse koronavirusi kishte zvogëluar kapacitetin e prodhimit të iPhone në Kinë, dhe me dyqanet kineze të mbyllura ose që funksiononin me orë të reduktuara, kërkesa për produktet e kompanisë gjithashtu po binte. Kur tregjet amerikane u rihapën më 18 shkurt, investitorët ulën aksionet e kompanisë poshtë me 2.6 %.

Goditja fillestare ndaj aksioneve të saj mund të ketë qenë modeste, por Apple ishte kompania e parë e madhe amerikane që paralajmëroi se koronavirusi po ndikonte në biznesin e vet në një mënyrë të ndjeshme. Për më tepër, Apple përcaktoi saktësisht pse epidemia ishte një kërcënim kaq i madh: reagimi ndaj shpërthimit po dëmtonte furnizimin dhe kërkesën.

Ky kërcënim i dyfishtë është pikërisht arsyeja pse pandemitë mund të jenë shumë më të dëmshme, sesa shumë ngjarje të tjera të “mjellmës së zezë”. Njerëzit ka më shumë të ngjarë të qëndrojnë në shtëpi gjatë një shpërthimi, për të mos u sëmurur. Duke vepruar kështu kufizohet kërkesa për mallra dhe shërbime të konsumit, si dhe për energji. Vendimet e kompanive dhe qeverive për të mbyllur dyqanet dhe fabrikat, ndërkohë, reduktojnë prodhimin.

“Një pandemi e rëndë do të ngjante me një luftë globale në impaktin e saj të papritur, të thellë dhe të përhapur,” thoshte Banka Botërore në një raport të vitit 2013.

Në muajin pas paralajmërimit të Apple (AAPL), mijëra kompani të tjera u futën nën një presion të madh. Prodhuesit e automjeteve, të cilët mbështeten në zinxhirët e furnizimit global dhe dërgesat në kohë për t’i mbajtur fabrikat dhe uzinat të hapura, mbyllën fabrika në Evropë dhe më pas në Shtetet e Bashkuara. Kompanitë ajrore anuluan fluturimet ndërkombëtare për në Kinë, dhe më pas pothuajse kudo tjetër. Qendra CAPA për Aviacionin, një kompani konsulence, thotë se shumica e transportuesve do të falimentojnë deri në fund të majit, nëse qeveritë nuk i shpëtojnë.

Esvar Prasad, një profesor i politikës tregtare në Universitetin Cornell, tha se natyra e pandemisë do t’i inkurajojë kompanitë të fillojnë të rishikojnë kostot e integrimit ekonomik global. “Rrjedha e lirë e mallrave, kapitalit dhe njerëzve ka krijuar përfitime të mëdha, por gjithashtu ka krijuar kanale për ‘infektimin’ e shpejtë në të gjithë botën, nga tronditjet financiare, konfliktet gjeopolitike dhe epidemitë,” tha ai.

Debati mbi atë se si kompanitë dhe qeveritë duhet të përgjigjen tashmë është duke zjerë, me disa vëzhgues që argumentojnë se vendet duhet të bëjnë produkte më thelbësore, përfshirë furnizime mjekësore në shtëpi, në mënyrë që të parandalojnë mungesat, një impuls që mund të përshpejtojë një zhbërje të globalizmit, ilustruar nga lufta tregtare midis Shteteve të Bashkuara dhe Kinës.

Por Uilliam Reinsch, një këshilltar në Qendrën për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare, thotë se pandemia nuk mund të zhbëjë përparimet teknologjike që kanë rritur në mënyrë dramatike tregtinë globale gjatë 50 viteve të fundit. “Pyetja më e madhe është nëse ato mjete do të përdoren në të njëjtën mënyrë dhe në të njëjtën, shkallë si më parë,” thotë ai. Një ndryshim që Reinsch sheh në horizont, është se si drejtuesit mendojnë për furnizimet e nevojshme. “Kriza e koronavirusit i ka mësuar ata që zinxhirët e furnizimit janë shumë më të brishtë nga sa mendonin, se furnizimet mund të ndërpriten befas për arsye të papritura, dhe se një menaxher i kujdesshëm jo vetëm që duhet të ketë një Plan B, por edhe një Plan C dhe Plan D”, thotë ai.

Çfarë ndodh më pas

Goldman Sachs paralajmëroi të premten se PBB-ja e SHBA mund të binte me një normë vjetore prej 24% gjatë tremujorit të dytë, me papunësinë të arrinte rreth 9% më vonë këtë vit. Banka tha se raportet sugjerojnë një “rritje të papritur të pushimeve nga puna dhe një kolaps të shpenzimeve, si në madhësi historike ashtu edhe me shpejtësi.”

Rënia ekonomike e parashikuar nga Goldman do të ishte dukshëm më e keqe se tkurrja më e mprehtë gjatë recesionit të madh, kur PBB-ja ra me një normë prej 8.4% në tremujorin e katërt të vitit 2008. Ai gjithashtu do të tejkalonte rekordin e mëparshëm pas Luftës së Dytë Botërore të 10% e vendosur në fillim të vitit 1958.

Fotografia është shumë e njëjtë në vendet e tjera ku bizneset po mbyllen për shkak të koronavirusit. Sipas Deutsche Bank, nëse pandemia prek Mbretërinë e Bashkuar për më gjatë seç pritej, ekonomia e saj mund të tkurret 6% këtë vit pasi vendi zhytet në recesionin më të keq në një shekull.

Kevin Hassett, një ekonomist dhe ish kontribues i CNN i cili po kthehet në administratën Trump për të ndihmuar përgjigjen e koronavirusit, tha këtë javë se pandemia mund të ndezë një përsëritje të Depresionit të Madh që filloi në 1929 dhe zgjati me vite.

“Ne do të duhet të kemi një Depresion të Madh, ose të kuptojmë një mënyrë për t’i dërguar njerëzit përsëri në punë edhe pse kjo është e rrezikshme,” tha ai. “Sepse në një moment, ne nuk mund të kemi një ekonomi, apo jo?”

Çfarë ndodh tani?

Goldman Sachs paralajmëroi të premten se PBB-ja e SHBA mund të binte me një normë vjetore prej 24% gjatë tremujorit të dytë, me papunësinë që arrin rreth 9% në fund të këtij viti. Banka tha se raportet sugjerojnë një “rritje të papritur të largimeve nga puna dhe një kolaps të shpenzimeve, historik si nga përmasa edhe nga shpejtësia”.

Rënia ekonomike e parashikuar nga Goldman do të ishte dukshëm më e keqe se tkurrja më e fortë gjatë recesionit të madh, kur PBB-ja ra me një normë prej 8.4% në tremujorin e katërt të vitit 2008. Ajo gjithashtu do të tejkalonte rekordin e mëparshëm pas Luftës së Dytë Botërore prej 10%, që ndodhi në fillim të vitit 1958.

Panorama është e njëjtë në vendet e tjera ku bizneset po mbyllen për shkak të koronavirusit. Sipas Deutsche Bank, nëse pandemia prek Mbretërinë e Bashkuar më gjatë seç pritej, ekonomia e saj mund të tkurret me 6% këtë vit, pasi vendi zhytet në recesionin më të keq në një shekull.

Kevin Hassett, një ekonomist dhe ish kontribues i CNN i cili po kthehet në administratën Trump për të ndihmuar në reagimin ndaj koronavirusit, tha këtë javë se pandemia mund të shkaktojë një përsëritje të Depresionit të Madh, i cili nisi në 1929 dhe zgjati me vite.

“Ne do të duhet të kemi një Depresion të Madh, ose të kuptojmë një mënyrë për t’i dërguar njerëzit përsëri në punë, edhe pse kjo është e rrezikshme,” tha ai. “Sepse në një moment, ne nuk mund të mos kemi një ekonomi, apo jo?” / CNN /Bota.al