* * *

Nga Pjerin Thomai

 Të nderuar lexues më poshtë po japim një shkrim shumë interesant të Z. Thomai, shkruar më Janar të vitit 1995. Është

komenti që Z. Thomai i bën intervistës së Z. Gus, Kryetar i Partisë Komuniste të Amerikës.

ANALIZA E INTERVISTËS SË Z.GUS

Shumë i nderuar zoti Gus, më ra në dorë intervista që ju i keni dhënë gazetës “Sud Deutche Zeitung” më 23 mars 1994 dhe botuar në shqip me pak shkurtime nga gazeta shqiptare “Shkëndia” korrik 1994, me titullin “Ne jemi vetë fajtor që Amerika nuk është komuniste”. Le ta nisim nga titulli. Vetë lëvizja e proletariatit që u fut në rrugë të gabuar, me revolucionin Bolshevik e paralizoi lëvizjen komuniste Evropiane Perëndimore e Amerikane të asaj kohe. Identifikimi i revolucionit Bolshevik me revolucionin komunist e paralizoi dhe e gjymtoi proletariatin perëndimor për dekada të tëra. Dhe moskuptimi i kësaj nga ju krerët e partive komuniste, solli atë që ju u vërtitët rreth socializmit shtetëror, socializëm që jo vetëm është më i keq se çdo lloj kapitalizmi apo socializmi – sipas Marksit – por i ka brenda të gjitha premisat për të falimentuar një ditë, siç dhe ndodhi. Duke e ndier se ju do të habiteni nga ky konkluzion, duke e ditur nga intervista juaj, gjë që më bën të dyshoj se nuk e keni studjuar Marksin ose pjesërisht – marr përsipër që krahas komentit të intervistës suaj t’ju shpjegoj shumë gjëra (teorike) në lidhje me socializmat e Prudonit, Furiesë, etj, mbi socializmin shkencor të Marksit, ku në një artikullin tim që nuk ma botuan (qershor-gusht 1990) i kam shpjeguar disi qartë socializmin shtetëror të lindjes.

Megjithatë le të vazhdojmë me intervistën: Gazetarja Irena ju pyet: “Komunizmi e ka humbur shkëlqimin. Pas 69 vjetësh revolucionar titullar, a nuk ju duket se keni mbetur si një fosil?” Juve në vend që të shpjegoni se nuk e ka humbur shkëlqimin Komunizmi, por falimentoi socializmi shtetëror dhe ta shpjegoni këtë fenomen, merreni me gjëra fare ansore e të kota: “nuk e shikoj kështu jetën e Partisë sime punëtore. Jam befasuar që sot pak sulme drejtohen kundër Partisë Komuniste” Domosdo që pak sulme do të drejtohen, po të mos e kapësh thelbin e çështjes. Demi kapet prej koke z.Gus e jo prej bishti. Dhe e dyta: në pjesën e dytë të pyetjes së parë, zonja Irenë ju ka bërë një pyetje që ju s’keni si të dilni, por vazhdoni me gjëra fare të kota. A keni mbetur si fosil z.Gus? Sigurisht, po të mos shpjegosh pyetjen e parë (pjesën e parë). Ju thoni se jeni shtypur dhe më keq në Lindje si agjentë të CIA-s. Le të vazhdojmë me zonjën Irenë, e cila ju pyet: “A nuk ju ka tronditur shpartallimi botëror i komunizmit”. E keqja nuk është vetëm se ju keni rënë në kurthin e pyetjes së gazetares Irenë, por se ju i indroktinuar (dhe plot të tjerë) nuk i keni të qarta në kokët tuaja idetë për komunizmin dhe e dini atë si diçka statike, si sistem; vendoset sapo të marrin pushtetin ata që flasin për të, për barazinë e tjera dhe hiqet kur bien këta apo degjenerojnë këta. Mos e indentifikoni socializmin shtetëror me komunizmin, z.Gus, kur thoni se: “dukuria e zmbrapsjes është kalimatare”. Që socializmi do të vijë siç e thoni dhe vetë, kjo as që diskutohet z.Gus. Megjithse elemente socialiste kanë të gjitha vendet Evropiane Perëndimore, Japonia, Kanadaja dhe Amerika. Por se ç’lloj socializmi pretendoni ju z.Gus, këtë nuk na e thoni. Thoni vetë, se para shumë vjetësh keni vënë re dukuri antikomuniste në BS. Jo dukuri z.Gus, por kryesorja, forma e prodhimit e cila ka qenë shtetërore. Çdo gjë shtetërore, mjetet e prodhimit, shpërndarja e produkteve, mas-media, planifikimi etj., e çdo zë që dilte nga poshtë për ndryshimin e statu-kuosë shtypej nga shteti, e pse. Ku ishte shoqëria, pse nuk pytej shoqëria, por çdo gjë vendosej atje lart.

A nuk e vutë re z.Gus se në BS e në të gjithë kampin e lindjes – përfshi dhe Shqipërinë – ishin formuar dy klasa, klasa e shtypur e cila punonte dhe për klasën sipër, atë shtypëse. Por le të vazhdojmë me pyetjen e zonjës Irenë: “Kina flirton me kapitalizmin, Kuba me dollarët, pra ku janë marksistët ë vërtetë?” Marksistët janë vetë aty tek pyetja, Marksi dhe Engelsi i kanë dënuar qysh në kohën e tyre, grupet e para marksiste dhe e kishin parashikuar se marksistët do ta bënin lëmsh lëvizjen punëtore dhe do të fusnin atë në një rrugë qorre. Fenomeni i flirtit në mes Kinës dhe Amerikës, i ka arsyet jo vetëm tek popullsia e madhe e Kinës e cila është e detyruar të hapë portat për investime, por – më shumë – tek bankat Amerikane (si dhe E.P e Japoneze) të cilat janë të detyruara të qarkullojnë paranë e tyre – për të mos falimentuar - nëpërmjet produkteve të tyre të gatëshme, gjysëm të gatëshme, tepricave teknologjike (jo vetëm të vjetra, por dhe të reja), për të krijuar tregun blerës. Ajo që kam parashikuar unë është se Kina do ta detyrojë Amerikën të ketë kontradikta e nëse do të shpreheshim në gjuhën popullore Amerika do të nxehet, inatoset, do ulet, do i hapi rrugë Kinës sa herë të dojë ajo, sepse Amerika ka më nevojë për tregun Kinez – si për prodhim ashtu dhe për tregtim – se sa ka nevojë Kina për Amerikën. Kjo është një temë shumë e gjërë e ne do të flasim më vonë për këtë gjë. Sa për atë që ju thoni se Fideli ka bërë më të mirën, kjo i afrohet së vërtetës. Vetëm se unë habitem pse ju vret sytë amerikanëve, zhvillimi shumë i shpejtë i Kubës. Amerikanët ia kanë frikën sistemit të socializmit shtetëror dhe do të tmerroheshin sikur ai lloj socializmi të vinte aty, ku klasa e pasur dhe e mesme të shpronësoheshin. Prandaj ata e izolojnë Kubën, i bëjnë bllokadë ekonomike dhe i bëjnë thirrje gjithë botës të mos kontaktojnë me të. Pra tregu të mos ekzistojë më për Kubën.

Pra del i nderuar z.Gus se pavarsisht nga forma e prodhimit, shtetërore apo private, duhet tregu për të shitur, blerë apo këmbyer. Në këtë kontekst, parafytyroni një çast ti bëjnë bllokadë Amerikës, Kina, Meksika, Evropa e një sërë vendesh të tjerë, se çdo të ndodhë. Nga një zonjë e bukur e tërheqëse, në një lavire shëmtaraqe që do ta shesi veten kudo, qoftë dhe me Kubën të cilën e ka abandonuar. Ju thoni se: “Po të krahasojmë socializmin me kapitalizmin më duket se kriza ka patur më shumë kapitalizmi”. Po ç’rëndësi ka z.Gus se ndërmjet dy njerzve, njëri i dhëmb kokë dhe barku çdo 10 vjet e vazhdon të jetojë, e tjetri aspak i sëmurë vdes mbas disa dekadash. Sa për atë që thoni se privatizimi i shpejtë është aventurë, kjo është shumë e vërtetë. Kur njerzit kanë dekada që janë mësuar me një formë prodhimi e shpërndarje, duan kohë që ata të mësohen me një formë tjetër. Vetëm individë të veçantë mund t’u përshtaten shpejt formave të reja, të tjerët duan kohë. Këto gjëra i kam shpjeguar në mënyrë filozofike në shkrimin e bërë në periudhën qershor-gusht 1990, por që gazeta Zëri i Popullit e asaj kohe pati frikë ta botonte. Po të shohësh, privatizimin në Shqipëri, kjo është vërtetë një aventurë e diktuar nga “ekonomistet” e FMN, nga gravataxhinjtë amerikanë dhe e zbatuar nga dallkaukët e qeverisë sonë kukëll. “Përse nuk gjeti jehonë në SHBA, ideja e diktaturës së proletariatit?” – ju pyet Irena. Si pyetja dhe përgjigja juaj z.Gus është pasojë e mediokritetit ekzistues, e mos njohjes së ekonomisë politike e shkruar nga Marksi e Engelsi. Diktatura e proletariatit nuk shërben për të shtypur një klasë të caktuar, por si mjet në duart e shoqërisë – e jo të shtetit socialist – përbën vetëm një kalim drejt zhdukjes së klasave dhe krijimit të shoqërisë pa klasa.

Ky deduktim i Marksit është rrjedhojë e gjithë asaj punë voluminoze të tij për të arritur këtu. Sa për atë z.Gus që thoni se partia juaj ka ndikuar tërthorazi në politikën e Ruzveltit, kjo është mëse e qartë. E kjo gjë ndodh gati në të gjitha vendet. Ju, shihni psh. Gjermaninë, ku ndonëse Kohli i CDU që njihet si parti e djathtë, vepron si i majtë, i ndikuar nga partia socialdemokrate PSD e po të shoshësh Gjermaninë – të jetosh aty vetëm pak kohë – të duket se je në një vend socialist, por jo në një vend me sistemin e socializmit shtetëror, por në një system i socializmit juridik. Për fenomenin gjerman do të flasim më vonë. Tani le të vazhdojmë me pyetjen tjetër të Irenës. “A jeni patriot amerikan”. “Oh natyrisht po” – përgjigjeni ju, gjë që më bën të mendoj se sa pak e njihni ju lëvizjen komuniste. Për komunistin – nëse e quani kështu ju veten – është e huaj patriotizmi, nacionalizmi, sepse socializmi shkencor nuk ka të bëjë me një vend, por me shumë vende, pra ai do të ishte ndërkombëtar e jo kombëtar. Sa për atë që thoni se, nëse Amerika do të hynte në rrugën e socializmit do të dilte një vend socialist model, ju them se kjo do të qëndronte nëse amerikanët do të ishin idealistë – siç e thoni – po që fatkeqësisht nuk është e vërtetë, sepse amerikanët janë shumë materialist, shumë pragmatist, të pandershëm, aventurierë. Kam dëgjuar në “Zërin e Amerikës” – në kohën e diktaturës – se në Amerikë ka disa fabrika, punishte apo dhe ndonjë uzinë, ku administrimi bëhet nga vetë punëtorët nëpërmjet aksioneve të tyre – pra elemente sociale në botën kapitaliste – e kjo ka ardhur vetvetiu mendoj unë, jo aq shumë nga tronditja apo falimentimi i kapitalit se sa nga zhvillimi i forcave prodhuese, në atë njësi prodhimi. Por a mund të ndodhi kjo gjë në Shqipëri. Jo, i nderuar z.Gus. Sepse Shqipëria qysh para luftës së II Botërore, luhatej ndërmjet feudalizmit dhe hyrjes së kapitalizmit, nëpërmjet tregtarëve të vegjël, punishtaxhijve të vegjël e 5-6 fabrikave të vogla. Me mbarimin e luftës, diktatori Enver Hoxha i imponoi popullit një formë prodhimi e shpërndarje, formën shtetërore, pa i lejuar formën private të ecte vetiu apo formën shoqërore për të cilën flitej shumë e bëhej pak ose aspak (e për këtë do flasim me gjërë , më vonë).

E tani që po sanksionohet prona private – me shpejtësi marramendëse – edhe këtu po flitet për aksionistët, gjë që populli ynë i traumatizuar, i pamësuar me formën e lartë borgjeze, duhet të hyjë në vallen e mediokërve të FMN, në një kohë kur këtu mungojnë baza e marëdhënieve borgjeze e cila duhej të kish ardhur dalgadalë, në një kohë kur këtu mungon bursa, bankat private, një qeveri borgjeze e cila të mbështesi borgjezët e rinj shqiptarë, e të bëhet interprete e atyre ligjeve juridike që sanksionojnë marrëdhëniet e pronën private, shtetërore e shoqërore, ligje që – duke qënë paraprirëse – të shprehin e të rregullojnë marrëdhëniet e këtyre 3 formave, që duke qenë të lira gjejnë shprehjen e vet tek ato forca prodhuese që janë më të zhvilluara, ku ecja, shuarja, frenimi, përplasja, ngecja e njërës apo tjetrës formë të mos përbëjë rrezik për kontradikta e uljen e mirëqënies. E kjo doktrinë i nderuar z.Gus në të kuptuarit nga ana e njerzve do të jetë relative, porse zbatimi i saj do të jetë absolute, pra i përhershëm. E di që më vonë – duke e shpjeguar e sqaruar më tej – këtë teori apo doktrinë – quajeni si të doni – do ta quajnë si doktrina ime, porse unë vetëm se: duke parë gjithë lëvizjen e forcave prodhuese, relacionet e shkuara e të sotme të prodhimit e të këmbimit, format juridike që u përgjigjen aktivitetit të njerzve në punën e tyre, kontradiktat që lindin, duke njohur socializmat e ndryshme, kapitalizmin, duke njohur doktrinat e ndryshme, arrita të konstatoj – jo të shpikë – këtë doktrinë jo si imponuese, si dogmë, por si diçka e natyrshme që do të kërkohet si domosdoshmëri nga njerzit e që do të “mbizotërojë” në të ardhmen. Megjithatë le të vazhdojmë me intervistën, me Irenën, me komunizmin, me Marksin këtë figurë botërore, që kanë të drejtë ta kritikojnë vetëm ata që e kanë lexuar dhe kuptuar, e jo turmat pa mend, gazetarët mediokër e qesharak, dipllomatët, senatorët, parlamentarët aktorë, presidentët që janë për t’u qarë hallin. “A mendoni se jeni mashtrur nga Gorbaçovi? – ju pyet gazetarja. E ju bini menjëherë në kurthin që ju ka ngritur gazetarja, se fatkeqësisht aq mend ju ka dhënë perëndia. “Atë e cilësojnë si mashtrues. Ai është një fshatar që ndolli fatkeqësi”. Se e ndolli apo e polli Gorbaçovi, ju nuk e dini se kush e mbolli. “Ai ishte një muzhik, një radikalist prej fshati, që nuk kish haber nga marksizëm – leninizmi. Ai e tradhëtoi shumë lëvizjen socialiste.

Në lëvizjen komuniste botërore, unë kam qenë i pari që e kam kritikuar” – vazhdoni ju. Që nuk kish haber as nga Marksi e as nga Lenini, kjo kuptohet e besohet, por ju z.Gus duhet të kuptoni se marksizmit ju montua gabimisht apo qëllimisht leninizmi. Nuk ka thënë kurrë Marksi se revolucioni komunist – i cili është një proçes i gjatë – do të bëhet në një vend, e aq më tepër në një vend me relacione të prapambetura si ishte Rusia. Dëshira e Leninit për një shoqëri të barabartë as që vihet në dyshim, por dëshira ngelet dëshirë, kur s’ke kushtet për tu zhvilluar revolucioni komunist detyra e së cilit është të bëjë shuarjen e ndarjes së punës e shuarjen e shtetit – një proçes shumë i gjatë – pra unë nuk e kuptoj mbi ç’bazë, mbi ç’pozitë, mos vallë nga pozita e mikroborgjezit, se nga pozita e komunistit jo e jo. Unë e njoh shumë mirë Marksin – jo për mburrje – dhe pikërisht se e njoh nuk marr aventura ti them popullit; hej Shqipërisë i duhet rruga e Marksit, sepse e di që këtu nuk janë pjekur kushtet. Shqipëria do të duhet ta nisi nga e para ciklin kapitalizëm, i cili u ndërpre nga diktatori Enver Hoxha, i cili futi në mënyrë të përshpejtuar – me dhunë – një formë shtetërore prodhimi e këmbimi – sigurisht më e lartë nga forma feudale – borgjeze në të cilën ndodhej vendi në atë kohë – por që nuk përtypej mirë nga populli, veçse kapërdihej me të shtyra. Aty nga viti 1936-1938, në Shqipëri z.Gus, ka ekzistuar një parti e vogël komuniste ku kryetar – në mos gaboj – ka qënë një farë Anastasi (mjaft inteligjent), i cili thoshte se: neve jemi të parakohshëm, e duhet të presim gjersa në Shqipëri të formohet proletariati nëpërmjet industrisë italiane, e cila po hynte – fatkeqësisht më tepër me tregtarë, spiuna e ushtri se sa me industri – dalëngadalë, e pastaj ta përgatisim popullin për revolucionin socialist.

Pra ai e kishte të qartë se populli ishte i papërgatitur për një revolucion të këtij lloji. Më vonë erdhi lufta e çlirimi i vendit nga nacional-çlirimtarët, ku gabimisht apo qëllimisht këta u identifikuan me komunizmin. Siç e thamë dhe më sipër komunistët luftojnë për shuarjen e funksioneve shtetërore e të shtetit e jo për forcimin e saj, siç e kuptojnë rëndom njerzit. Pra dhe pseudokomunisti Enver Hoxha, forcoi rolin e shtetit, “diktaturën e proletariatit”, dhe e thelloi më tej luftën e klasave – teori e pseudokomunistit Stalin – e nuk bëri atë që thoshte Marksi, jo se s’deshi apo se kuptoi, por se nuk i kishte kushtet, bazë për zhvillimin e atyre cikleve për të cilën flet Marksi. Po kështu dhe Lenini bëri një revolucion popullor, kundër formave të shpërbëra feudale e formave borgjeze që po konsolidoheshin, por nuk bëri revolucionin që do i shërbente komunizmit, sepse edhe Lenini ngriti shtetin që u quajt proletar, por që nuk zhvilloi revolucionin komunist, se sa idenë për barazinë. Dhe flitej se në fund të jetës së tij Lenini e kuptoi se e kish futur në qorrsokak lëvizjen proletare dhe popullin rus, por tashme ishte vonë për tu kthyer nga e para se frenat e shtetit më të madh të globit i kishin marrë të tjerë njerëz, që do t’i ngjiteshin Marksit e Engelsit si muti pas këpuce, nëpërmjet bolshevizmit e cila u identifikua me komunizmin. Por le të vazhdojmë më tej intervistën. “Sistemi sovjetik nuk dështoi vetëm për shkak të Gorbaçovit” – ju thotë Irena, e cila ju kujton se nuk ishte muzhiku që ju mashtroi e që nuk kishte haber nga Marksizëm-Leninizmi. Ju, në vend që t’i bëni një analizë këtij fenomeni, thoni se: “unë i kam kritikuar sepse vëreja që atyre diçka u mungonte”. Atyre z.Gus asgjë nuk u mungonte, as vetura, as posti, as lëvdatat si pararojë, asgjë e asgjë nuk u mungonte, bile as mjeti shtet, me të cilin ata plotësonin çdo dëshirë shatazarake, seksuale e ku me një lëvizje të gishtit ata vendosnin mbi fatin e dhjetra-qindra-mijra njerzve. Pse kështu thotë Marksi? Jo z.Gus jo.

Ajo që mungonte ishte llogjika juaj që nuk e njeh dialektikën, mosdija juaj për socializmin shkencor, për socializmin shtetëror, për socializmin feudal, për sociliazmin privat, për socializmin juridik. Juve, si kryetar partie, si përfaqësues i proletarëve amerikanë, duhet ta kishit vënë re se ju mungonte diçka. “A jeni pritur në BS me ceremoni si shef i komunistëve amerikanë?” “Unë vazhdimisht udhëtoja me Aeroflotë të klasit të parë… “ – përgjigjeni ju, e ku me sirena e bori ju çonin në hotelin e partive. Që ju e dënoni pompozitetin, fjalimet formale, as që vihet në dyshim, si dhe ndarjet nëpër salla që ju bënin rusët juve të huajve, por që të shihnit – nëse kishit sy në ballë – ndarjen e klasës drejtonjëse nga klasa drejtuese, kjo as që dukej për juve. Juve komunist, ata komunist, pse udhëheqja ruse ju veçonte juve të huajve nga komunistët e saj. Mos vallë ka komunistë alla kanadez, komunist alla amerikan, alla rus, alla brazilian, alla italian ë? Jo i nderuar z.Gus. Komunistët janë një, fryma kombëtare është e huaj për ta, e jo më kot ata janë quajtur internacionalista (ndërkombëtar), sepse vet lëvizja e detyra e tyre ishte ndërkombëtare (internacionale). Por ju nuk deduktuat nga veprimet e rusëve, të nxirrnit konkluzionin se kjo ndarje ishte pasojë e ndarjes së punëve, e cila është detyra numër një e komunistëve për ta zhdukur apo shuar këtë ndarje të punëve. E kjo është thelbi i doktrinës së Marksit, të tjerat janë garniture që plotësojnë këtë thelb. Më vjen keq që nuk e kuptoni se; nëse komunistët nuk luftojnë për shuarjen e ndarjes së punës, ata jo vetëm që s’quhen më komunista, por me ndarjen që ata vazhdojnë të bëjnë, konsolidojnë një marrëdhënie, atë shtetërore, ku marrëdhëniet shoqërore mbyten vetvetiu mbasi s’ngelet asnjë shteg që ato të zhvillohen.

Dhe vjen ajo që në drejtimin e punëve, merren një numër më i kufizuar njerzish, të cilët nuk kontrollohen më dot nga poshte. E ç’emër mund t’i vëmë ne kësaj, veçse një klikë e cila le të quhet si të dojë daç komuniste, daç demokrate, daç borgjeze, daç socialiste, daç popullore, ajo ngelet klikë. Ja shihni sot, vitet 1992, 1993, 1994, 1995 me ndarjen që kanë krijuar qeveritë e Rusisë e të Shqipërisë, s’ka asnjë shteg kontrolli nga poshte qeveritë mund të bëjnë çfarë të duan e si ta duan, e kjo quhet: poshtërsia e këtij fundshekulli. Vazhdojmë me gazetare. “Në vitet 30, Stalini ka thënë: “Tek njerzit sovjetik është karakteristikë e dallueshme hareja, gëzimi”. A ju ka rënë në sy ky tipar?” “Po. Njerzit nuk kishin frikë për vendin e punës. Siguria ekonomike është vendimtare. Të gjithë kanë qënë relativisht të barabartë… Më vonë kjo frymë u zëvëdësua me burokracinë” – përgjigjeni ju z.Gus që nuk e dini se gëzimi dhe hareja shfaqen më shumë tek ato shtresa që janë të shpronësuara – që janë në punë e jo pa punë – se sa tek ata që kanë kapitale apo duan të formojnë kapital. Që kanë qenë të barabartë as që diskutohet, se e kemi provuar vetë – flasim nga ana financiare – e gjith shtresa punëtore e inxhiniero-teknike. Por nga anët e tjera, barazia as që ekzistonte. Le t’i bënte një punëtor një kritikë shoqërore Stalinit apo Enver Hoxhës, se ku i shkonte koka. Le të interesohej një punëtor për punën që bënte Stalini apo Hoxha, apo të kontrollonte punën e udhëheqjes, siç e përcakton doktrina e Marksit. Këto gjëra as që mendoheshin. Në juridiksionin tonë “socialist” një qytetarë nuk kishte të drejtë të hidhte në gjyq këshillin e lagjes e jo më atë të qytetit apo të fshatit të tij. Pra mjafton ky fakt që të kuptoni se sa demokratike dhe se çfarë roli luante klasa punëtore – rolin e të punuarit pa e ngritur kokën të shihte se ku shkonte kjo punë. Do të shtoja se më afër barazisë – në ditët tona – qëndron Gjermania me sistemin e socilizmit juridik. Intervista vazhdon me thënien e Leninit më 1918: “se nuk do të jetë e largët dita kur gjithë punëtorët e vendeve kapitaliste do të heqin zgjedhën dhe do të ndërtojnë sistemin shoqëror socialist” Pra sistemin shoqëror socialist e jo sistemin shtetëror socialist, të cilën BS e vendet e tjera po e konsolidonin nga dita në ditë, me parrullat: “shteti socialist, shteti i proletarëve”, parrulla e teza të cilat Marksi e Engelsi i kanë dënuar qysh në kohën e tyre. Vetëm shuarja e ndarjes së punës – proçes që nuk varet nga ndërgjegja se sa nga disa kushte – bën të mundur shkuarjen drejtë sistemit shoqëror socialist, pra drejt konsolidimit të marrëdhënieve e pronës shoqërore.

E kjo doktrinë, është utopike, është e diskutueshme, është e realizueshme apo është pjesërisht e relizueshme, kjo i nderuar z.Gus është një çështje tjetër, për të cilën unë do të flas më vonë. Por le të vazhdojmë me gazetaren Irenë: “Si e keni përfytyrimin për vendin e qumështit e të mjaltit”. Meqë juve z.Gus, nuk keni asnjë ide të qartë për komunizmin, si dhe si i lëkundur që jeni, duke rrezikuar t’i leni në mes të rrugës punëtorët amerikanë, po i përgjigjem unë pyetjes: komunizmi nuk është vendi i qumështit dhe i mjaltit dhe as pasurisë së një pakice kundrejtë shumicës, por është vendi ku njeriu gjen dinjitetin, punët e tij, lirinë e tij, vendi ku nuk pretendohet barazia – si mjet ideologjik – por punohet për zhdukjen (apo shuarjen) e distancave qoftë politike (hierarkike) që vendosen në fillim, qoftë tregtare, qoftë industriale e bujqësore, ku luftohet për zhdukjen e dallimit të fshatit nga qyteti, dallimit të punës prodhuese e shpërndarse. “Ne dëshirojmë të përmirësojmë ekzistencën njerzore dhe nuk kemi mendimin të ndërtojmë një shoqëri të përsosur të së ardhmes. Sot kjo është një nga dobësitë tona”. E kjo është vërtetë një dobësi z.Gus, që vjen nga mosnjohja. Do t’ju këshilloja të lexoni “ideollogjinë Gjermane” të Marksit e të Engelsit. “Unë kam kërkuar prej kohësh dhe me forcë që ne të përshkruajmë si do të jetë socializmi në Amerikë” – e mbyllni ju përgjigjen ndaj pyetjes së vendit të qumështit e të mjaltit. Tani kam unë një pyetje z.Gus: - Po si e keni nisur ju luftën për socializmin, pa e ditur se si do të jetë socializmi në Amerikë e në vende të tjera. Nga kush e keni kërkuar prej kohësh e me forcë që ju të përshkruani se si do të jetë socializmi në Amerikë. Nga kjo unë kuptoj se nëse budallejtë dhe fikacakët e FBI-së për ty që s’ke haber nga ekonomia politike, nga Fojerban, Shteineri, Fureja, Bekoni, Hobsi, Engelsi, Prudoni, Oueni, Rikardoja, Vejdemejeri, Dyringu, Marksi etj.etj. – që s’po më kujtohen – kanë çuar një avion apostafat për të burgosur, për mua që i kam të qarta çdo gjë dhe e di se si do të eci ekonomia amerikane, u dashka të çokan 10 aviona. Se si do të jetë socializmi në Amerikë, unë do t’ju ndihmoja vërtetë, nëse ju më ktheni përgjigje. Jo vetëm juve, por të gjithë ata që s’kanë iluzione për vendin e qumështit e të mjaltit.

Sa për socializmin në vendin tim, i nderuar z.Gus unë nuk kam iluzione, ai (socializmi shkencor) këtu është i parealizueshëm, por ç’ka i përshtatet kushteve tonë, do të merret, sikundër do të merret dhe nga socializmi juridik, nuk mund të hidhet poshte apo të futet brenda e gjithë masa. Duke qënë se unë e “loz” – pra e di shumë mirë – dialektikën në majë të gishtave, do t’ju tregoja “sekrete” të ndryshme në lidhje me ekonominë, paranë, luhatjet e kurseve të parave, ngjarjet historike e politike, krijimin e oshilacioneve të tregut, etj.etj. në lidhje të ngushta me njëra-tjetrën, pra fenomenet e ndryshme që ndodhin në botë. Përsa i përket partisë suaj, mendoj se ka ardhur koha që ju të përfaqësoheni në Senatin e Kongresin Amerikan. Koha e 2 partive tradicionale, të cilat e kanë kthyer me kohë politikën e tyre nga drejtimi e zgjidhja e problemeve të masave në politikë biznesi, duhet të marrë fund. Amerikës nuk i duhet lozja me top nga dy partitë e mëdhaja, por zgjidhja e problemeve të tanishme e të ardhshme, me të cilat do të ballafaqohet ajo. E për këtë duhet patjetër përfaqësimi i partisë suaj. E nëse kërkoni ndihmën time, kjo është e barabartë me fitoren tuaj. Tani unë po “studjoj” – pra po shoh – revolucionin Zapastist në Meksikë, e nëse ata fitojnë, partia juaj në fillim do të ketë ulje si prestigj në opinionin zyrtar e popullor, por shumë shpejt ajo do të ketë ngritje në opinionin popullor, gjë që do t’ju japi mundësi të përfaqësoheni denjësisht në Kongresin dhe Senatin Amerikan. Koha e përmbysjeve historike – kundër socializmit shtetëror – po ia lë vendin një qartësimi më të madh të njerzve se: mbajtja e një ideologjie apo doktrine mbi shpinë kur nuk je i përgatitur mirë, jo vetëm teorikisht – nga koka – se sa nga kushtet – nga baza, nga këmbet – shpie në sforco e në pamundësinë apo një mundësie të pjesëshme e më vonë të një zhgënjimi.

Kjo gjë po provohet përsëri edhe sot këtu në Shqipëri, ku të ashtuquajturit ekonomistë të FMN po praktikojnë të njëjtën skemë – siç e kanë praktikuar dhe në vende të tjera, duke harruar se kushtet e zhvillimit, marrëdhëniet e ndryshme, ndryshojnë nga një vend në tjetrin. Nuk mund të bëhet montimi i një skeme aty ku mungojnë elementët e mbajtjes së saj. Këta plagjitatorë apo kllounër, të cilët domosdoshmëria për njerëz i kanë vënë të plotësojnë kuadrin e FMN, marrin përsipër të drejtojnë fatin e një kombi, së bashku me shërbyesit e tyre të cilët jo vetëm se mbushin xhepat, por nuk denjojnë apo nuk ua pret të mbrojnë si partner serioz e jo qesharak – siç dhe janë – fatin e këtij kombi. “Si e keni përjetuar përndjekjen e komunistëve nga senatori Jozef Makart në vitet 50?” – ju pyet gazetarja. “Në të shumtën e kohës e kam kaluar në burg… FBI kishte dërguar apostafat për mua një avion nga Uashingtoni dhe një dyzinë nëpunësisht shoqërues”. Nuk besoj z.Gus se ju kanë torturuar me hekur, me ujë të ftohtë, me grushta e shqelma, ku përveç hetuesve e operativëve, të kanë rregulluar gozhdët e këpucëve edhe policët më të thjeshtë-siç ndodhte në Shqipëri apo Rusi. Nuk besoj se do të keni pasur një bagazh – filozofik - të madh në kohë, e për rrjedhojë do të keni qënë shumë i rrezikshëm për borgjezinë amerikane, gjersa qeveria u mjaftua me një avion e një duzinë agjentësh. Në të kundërt, pra nëse ju do të keni qënë shumë i rrezikshëm si pasojë edhe e bagazhit të madh filozofik, qeveria do të çonte një ushtri me agjentë plus nja 10 aviona, ku ose do t’ju zhdukte ose do t’ju kompromentonte me nja 10 milion dollar. Kush qëndron nga këto të dyja. Unë mendoj se asnjëra nuk qëndron dhe të dyja qëndrojnë. Si?

E para, që përgatitja juaj nuk është (dhe ishte) në lartësinë e duhur, gjë që u provua nga intervista, ku ju nuk e njihni socializmin shkencor të Marksit apo socializmin shtetëror të Prudonit, ku ju nuk kishit një ide të qartë për komunizmin, ku ju nuk njihnit asnjë nga ekonomistët politikë, etj,etj. Por, këtë gjë fatkeqësisht - forcën e dobët mendore të tuajën - nuk e dinte FBI me shenjat e saj, sepse jo vetëm që edhe intelekti i FBI aq ishte - i mangët e mediokër - por sepse ajo (FBI) u mor me anën praktike të tuajën, atë e tmerronte vetëm emri i partisë suaj, të tjerat – shiheshin - varjonin në bazë të këtij tmerri e ankthi te FBI e qeverisë. “Unë kam bindjen se Marksi dhe Lenini ishin njerëz të zotë, të suksesshëm dhe inteligjentë” - thoni ju gjë që ka qënë mëse e vërtetë z.Gus, porse ju duhet të ndani Marksin dhe Leninin. Lenini vërtet ka pasur një ide të qartë për komunizmin, porse ai “i dehur, - pra i shtyrë nga idea për shoqërinë e lartë komuniste - veproi para kohe duke justifikuar teorinë e tij me atë se; socializmi ndërtohet dhe në një vend të vetëm, duke e katandisur çështjen e Komunizmit në utopi. Sepse socializmi - si një e keqe e domosdoshme, siç thoshte Marksi për socializmin e vet - nuk ndërtohet apo forcohet siç e përdorin demagogët pseudokomunistë, për të ruajtur postet e privilegjet, por si rend kalimtar - për shkuarjen në Komunizëm - shërben si mjet për shuarjen, e funksioneve shtetërore, dallimeve të ndryshme, etj, gjersa shuhet edhe vetë si rend, kur (mbasi) shumë funksione apo degë-prodhimi e këmbimi - nga shtetërore e private, janë kthyer në funksione e degë shoqërore. Mirëpo kjo gjë, nuk ka ndodhur, z.Gus aspak në Lindje, sepse nuk qëndron puna tek faktori subjektiv pra tek njeriu, tek koka e tij, nuk u kuptua dhe pikë, jo. Është faktori objektiv ai që përcakton më tepër qënien e njeriut, ndërgjegjën e tij, pra kushtet. A i kishin kushtet rusët apo dhe shqiptarët të zhvillonin revolucionin komunist apo të evolonin në këtë drejtim. Pra t’i kthenin shumë funksione e degë nga shtetërore e private në funksione e degë shoqërore. Ose po të shpreheshim në gjuhën klasike të ekonomisë politike; të kthenim mjetet e prodhimit e marrdhëniet shtetërore apo private në mjete prodhimi e marrdhënie shoqërore.

Unë mendoj se nuk i kishin këto kushte. Sepse Leninit, Hoxhës, e tjerëve, ju duhej më parë të ngrinin shtetin, ta forconin atë, jo vetëm nga faktori i jashtëm; nga imperializmi (i kujdo shteti) që është dhe ky një faktor kryesor, por dhe nga zhvillimi i pakët i forcave prodhuese, të cilat kishin nevojë për shtetin - për kushtet që kishin - për mbrojtjen e interesave të tyre, gjë që më vonë, me zhvillimin e marrdhënieve (relacioneve) dhe të vetë forcave prodhuese, ky shtet (gjer dje mbrojtës i tyre e i barazisë relative) kthehet në të kundërtën e relacioneve, pra të formave të prodhimit e të këmbimit, që shohin tani një penguese tek shteti, një forcë regresive, një forcë ku interesat e forcave prodhuese më të zhvilluara hasin pengesë, duke çuar në atë kontradiktë që nxjerr në pah (në lakuriqësi) falsitetin e shtetit “socialist”, “proletar”, që kuptohet dhe nga më i humburi se ky shtet zhvillon në vetvete reaksione kundër formave më të zhvilluara, duke i lënë ta kuptojë e gjithë shoqëria se ajo (shteti) është një klasë më vehte, ku jo çdo njeri, grup njerëzish apo e gjithë shoqëria, ka të drejtë të cënojë (të fusë hundët) në interesat e saja (të shtetit), që ajo i paraqet si interesa të të gjithe shoqerisë, të kombit, të atdheut, të barazisë e gjithëshfarëlloj epitetesh që vlejnë për kohën e saj, për kushtet në të cilat ndodhet ajo dhe shoqëria. Kushte pra, që e bëjnë atë – socializmin shoqëror - të “largohet” nga rruga komuniste - e lirisë së çdo individi - jo vetëm se ajo s’mund të shuajë vetveten, por sepse ajo - në bazë të këtyre kushteve - s’mund të afrohet me rrugën komuniste, duke e pohuar vetveten jo vetëm si një rend i caktuar i formave shtetërore të prodhimit e të shpërndarjes, por edhe si një sistem i kapitalit, ku nëpërmjet shtetit “socialist” “proletar” etj., e vetëm shtetit, realizohen privilegjet, vendi i punës, të ardhurat, akumulimi i parave, postet e një grupi njerëzish, që çirren për socializmin, për barazinë, për drejtimin e punëve me drejtësi, për padrejtësitë, por që vetë janë pjellë e bartës të sistemit, të socializmit shtetëror. Pra besoj z.Gus, se gjer këtu u kuptuam, jo vetëm për ju por dhe për të gjithë ata që kujtojnë se vdiq Komunizmi. Sepse vdiq socializmi shtetëror, që sipas Marksit është një lloj kapitalizmi më i keq se kapitalizmi privat. Se në qoftë se, në socializmin shtetëror jetojnë mirë vetë një grup - mediokrish e servilësh – i vogël njerzish (ata që drejtojnë shtetin për dekata të tëra), në kapitalizmin privat kanë mundësi kushdo që është i aftë apo ka fat – sipas konjukturave të tregut – plus pastaj, nëse kapitalizmi privat ndërthuret apo mbështetet (siç dhe ka ndodhur e po ndodh) në elementët e socializmave të ndryshëm, gjë që bën që shtresat e varfëra apo të papuna të mos ta ndjejnë veten pa fat.

Nuk ka thënë Marksi me Engelsin, se me të fituar proletariati, në një shumicë vendesh të zhvilluara – e jo në një vend apo disa vende ku nuk janë pjekur kushtet – do të forcohet shteti, do të forcohet diktatura, do të forcohen lufta klasore etj. Budallallëqe të këtyre llojeve që Stalini me Hoxhën e kishin për zemër. Vetë diktatura e proletariatit, sipas Marksit, përbëntë një mjet – në duart e shoqërisë e jo të shtetit – për kalimin drejt zhdukjes (shuarjes) së klasave dhe krijimit të shoqërisë pa klasa. Pra, sikundër shuarjes (graduale sigurisht) të funksioneve që përmendëm më lart, të dallimeve (proçes shumë i gjatë, për të mos thënë i pambarueshëm, po të kemi parasysh lindjen e degëve të ndryshme, që dhe duhet të shërbejnë për zbutjen e dallimeve) të ndryshme, po kështu shuhet dhe diktatura e proletariatit. Dhe kjo shuarje – në fund të fundit – e tërë shtetit, nuk bëhet as me urdhër nga lart (nga kokat drejtonjëse) dhe as nga kuptimi teorik e ndërgjegjësimi i proletariatit brenda 1 muaji apo viti, ndaj Komunizmit. “Diktaturën e proletariatit” e mbajnë dhe e forcojnë ato grupe njerzish që vetë kanë dalë si klasë më vete, në dëm të masës së gjërë. Rëndom kudo, njerzit, të dhunuar nga kjo diktaturë (dhe vetë kam qënë i torturuar) e identifikojnë me Marksin e Komunizmin, duke ia vënë fajin këtij të fundit, padrejtësisht. E kjo gjë po ndodh edhe sot, mbas 4 vjetesh, ku njerzit po shajnë demokracinë. Lind pyetja: po pse kjo është demokracia, sikundër duhet të lindtë pyetja për të djeshmen; po pse kjo është komunizmi, pse ajo qe rruga drejt komunizmit, apo socializmi i Marksit. Për të dyja pyetjet ka një përgjigje e vetëm një: - Jo, kjo nuk është demokracia – apo dhe për të djeshmen – jo kjo nuk ishte socializmi shkencor i Marksit – kjo është surrogate e socializmit shtetëror, por jo socializmi i Marksit dhe Engelsit. Bota e kapitalit, si botë e kontradiktave, duket se ia ka lënë vendin edhe socializmave të ndryshme, për të zbutur jo vetëm ashpërsinë e saj të shekullit të kaluar e të dekadave të fillimit të shekullit tonë, por edhe për ti zgjatur jetën vetvetes, gjë e cila duket se ka gjasa të vazhdojë gjatë edhe në hyrjen e mijvjeçarit të III, por gjithmonë duke patur parasysh se mbështetjen do ta ketë duke ndërthurur llojet e socializmave, ose më qartë duke u futur vetë elementë të këtyre socializmave, jo vetëm në botën e saj të pafuqishme ekonomike, por dhe ndaj të drejtave civile të shprehura juridikisht. Qysh nga shekulli i kaluar kemi të dhëna për futjen e elementëve socialistë, në mënyrë më të përparuar (e të zhvilluar) se shekujt më përpara, ku këto forma ekzistonin në mënyra primitive.

E në çdo shekull apo dekadë që kalojnë e vinë këto lloj formash përsosen, jo vetëm nga ndërthurja e përpunimi, se sa ngaqë ato gjejnë vetvehten, kuptohet që kjo; pohim i vetvetes së këtyre formave është relative me njëra-tjetrën, porse absolute në raport me kohën. Pra që ta bëjmë më të qartë për masat (ta lëmë pak mënjëane filozofinë), duket qartë se një sistem vetëm shtetëror, vjen drejt falimentimit, po nuk lejove pronën e marrëdhëniet private apo pronën e marrëdhëniet shoqërore, si dhe format e këmbimit apo të shpërndarjes sipas interesit të forcave më të zhvilluara të shoqërisë. Po kështu dhe një sistem krejt privat, do të falimentonte, nëse ai do të dhunonte të gjitha format e këmbimit, e do të linte vetëm një, atë që do ti përshtatej forcave prodhuese (qoftë edhe më të zhvilluarat), sepse zhvillimi i forcave prodhuese nuk është statik, ato ecin, zhvillohen më tej me zhvillimin e kushteve, e një ditë ato, do të përplaseshin nëse do të kishin psh. vetëm pronë private e një formë këmbimi. Prandaj dhe në privatizim – sado që kapitali ecën përpara (për shkak të atyre që përmendëm më sipër) – njerzit e gjejnë vetveten dhe tek elementët e socialit, duke parë tek ajo mbrojtësen e tyre, e duke e pranuar atë si në fushën ekonomike ështu dhe në fushën juridike. E këto të dyja, Kapitali e Sociali po ndërthuren e janë lidhur ( e po lidhen) aq keq (ose, aq mirë, mund të thotë ndonjëri) sa as njëra e as tjetra nuk mund të hedhin poshte njëra-tjetrën. Këto do të ecin bashkë, siç e përmenda dhe më sipër edhe gjatë hyrjes në mijëvjeçarin e 3-të që po vjen, hyrje e cila përshkohet nga shekulli i parë deri në shekullin e II, parashikimi i së cilës mendja ime shkon – për këto momente. “Përse pra Amerika nuk është bërë komuniste?” – ju pyet gazetarja. “Besoj plotësisht se për këto ne mbajmë, përgjegjësi. Ne jemi vetë fajtor … Ndërgjegjësimi nuk ka arritur shkallën e duhur” – përgjigjeni ju, që kujtoni, ndoshta se, komunizmi vjen sapo të vini ju në pushtet e ikën sapo të bini ju nga pushteti. Rreth këtij mentaliteti vërtitet – fatkeqësisht – i gjithë opinioni zyrtar, mas-media torrollake e opinioni i njerzve (i bazës).

Rëndom njerzit thonë për sistemin që ra; komunizmi vdiq apo poshtë komunizmi, apo grupi tjetër i njerzve që thotë; rroftë komunizmi, komunizmi do të vijë, duke e identifikuar komunizmin me sistemin që ra, e duke i quajtur pushtetarët, antarët e partisë; komunista. Ky lëmsh, në mendjen e njerzve, ka ardhur jo vetëm si pasojë e varfërisë mendore të tyre, por edhe si pasojë e demagogjise, sugjestionit, autosugjestionit, e për këtë gjë ata nuk kanë faj se, shpejtësia me të cilën u krye në ciklet e shtetëzimeve, privatizimet, format e prodhimit e të këmbimit, format e akumulimit të kapitaleve e të shpërndarjes, krizat, luftrat, nevojat për ndryshimin e gjëndjes, dalja e teorive të ndryshme – qoftë dhe demagogjike – fjalimet, futja e elementëve socialistë; jo vetëm në formën e kolonive të tipit Ouen, stabilimenteve të shtetit modern, juridik etj.” Por dhe në brendësinë e relacioneve (pra gjithë marrëdhënieve në tërësi, përfshi ciklet ekonomike – që ndodhin natyrshëm, ose që përshpjetohen, futen me dhunë, frenohen po me dhunë – kategorive ekonomike) e përsëri rifillimi – në forma të tjera më të avancuara – i të gjitha këtyre cikleve – që kushtëzojnë njëra-tjetrën – e relacioneve, pra të gjitha këto të kryera me shpejtësi marramendëse, nuk i lanë kohë njerzve (popujve) të thelloheshin, por vetëm të lëviznin – pa pushim – në kuadrin e gjithë këtyre cikleve, tu përshtateshin sa më mirë, jo aq shumë sipas aftësive se sa sipas rrethanave që krijoheshin, ku dhe individë të ndryshëm identifikoheshin me teorit që ekzistonin – si dhe me frymën që ekzistonte – ku mjafton që ata me disa citate në goje të këtyre (kësaj) teorive (teorisë), të gjenin vendin e tyre në udhëheqje, në drejtime, në funksione, në poste që ata e ëndërronin si një vend pune të tyre (mundësisht deri në pension ose vdekje), se sa si një ideal, si një çështje për ta zgjidhur, ku marrin pjesë të gjithë – të interesuarit – të cilët shumë shpejt e kuptojnë se s’janë të barabartë me atë (ose ata) funksionar që “ideali” u shërbente si vende punë, gjë që bën për shtresat ose individë të ndryshëm (nga dallimet që krijohen, nga distancat, diferencat, pabarazia, zhgënjimet) të rigrupohen (sipas mundësive të tyre) kundër atyre që janë sipër e mbështetësve te tyre, apo të sistemohen në punë sipas rrethanave që krijohen, gjersa të piqen kushte, për një rilëvizje. S’duhet harruar se; demagogët që janë lartë e që drejtojnë, përpiqen të zbusin varfërinë, të ngrihet mirëqënia, të vendosin një farë barazie, të arrsimohet populli, e kjo gjë jo aq shumë nga ideja nga fryma ekzistuese – para se ata të vinin në krye – por më shumë për të zgjatur jetën postit të tyre, privilegjeve, të mirave materiale që rrjedhin prej saj, të kënaqësive shpirtërore, sepse – fatkeqësisht – tek njeriu është e brujtur thellë egoizmi, hakmarrja, deliri i madhështisë, sedra përkëdhelëse, të cilat janë bashkëudhëtare e veprimtarisë së njeriut.

Për sa kohë që zhvillimi ecën e bie në kontradiktë me postexhinjtë që s’duan të lëshojnë vendet, ky ndryshim që kërkohet, mund të dhunohet, mund të lejohet pak nga pak, mund të devijohet me demagogë (gjer dje ithtarë të klasës së sipërme, në pamje të jashtme, por në brendësi ithtarë të vendit të punës e privilegjeve që rrjedhin pas saj), por kurrsesi të ndalohet përgjithmonë. E këtë gjë e ka provuar e po e provon historia, e rast i freskët është ky shekull, këto dekada që kaluam e këto vitë që hyjmë, ku demagogët humbën e të rinjt demagogë po humbin. Vetëm se largimi i tyre nga skena politike nuk duhet lidhur me rënien e ideve, se ata s’kanë pasur (e s’kanë) asnjëherë ide. Ideali i lartët në të shumtën e rasteve ngelet në hije, e kjo në raport me shtypjen, prap ngelet si diçka ngushëlluese. Është për tu theksuar se ikja nga posti apo pranimi i humbjes nga demagogët, është tragji-komike, ku nëse – dje – peshorja anonte nga tragjikja më shumë – sot – peshorja anon nga ana komike më shumë. Aktorët profesionistë të teatrit e kinemasë, do t’i kishin shumë zili sot aktorët e politikës, për interprtimin e tyre shumë të lartë. Duke qënë z.Gus, se me këtë shkrim – të shkurtër e të koncentruar – do t’ju kem qartësuar e ndërgjegjësuar sadopak, me lejoni të kthehem tek titulli i intervistës e që është dhe fundi i saj, ç’ka përbën thelbin e gjithë intervistës, trurin e saj të pafuqishëm e cila duke mos patur njohuri dorëzohet apo bie si ajo kështjella prej rëre, edhe nga pyetja më foshnjarake (aspak gazetareske) si: “Përse pra Amerika nuk është bërë komuniste?” “Ne jemi vetë fajtorë… Ndërgjegjësimi ende nuk ka arritur shkallën e duhur”. A thua se komunizmi apo socializmi juaj (model – siç e thoni), do të vinte po të ishte armatosur me doktrinën e Marksit + Engelsit, apo me doktrinën tjetër të Leninit, ose me doktrinën e Stalinit, e cila ishte e kundërtë e doktrinës së Marksit dhe Engelsit.

Ndonëse amerikanët – për shkak të mediokritetit – luftonin socialistët e rrymave të ndryshme, komunistët, pseudokomunistët, revolucionarët, anarshistët etj., duke i futur të gjithë në një kallëp, në ekonominë e tyre futeshin gradualisht elementë të socialit, jo aq shumë nga thirrja për të drejtat e puntorit, nga fryma, nga aktet juridike që saksiononin veprimtarinë e njerzve, të drejtat, marrëdhëniet e format ekonomike, etj., se sa nga vetë zhvillimi i forcave prodhuese e të relacioneve që kushtëzonin këto sipër, e që vetë ishin të kushtëzuara nga kapitali. Dëshira e përshpirtshme për të ndërtuar një sistem ideal, një ekonomi të shëndoshë, ekziston tek të gjithë politikanët, tek të gjithë ekonomistat, apo dhe juristët, e këtu nuk përjashtoj as veten time. Dhe unë e mendoj se si duhet vepruar në Shqipëri apo në ndonjë vend tjetër, por jo atë “recetë” (nëse do të quajmë kështu) që duhet për Shqipërinë, të zbatohet psh dhe në Amerikë, apo anasjelltas, atë që bëjnë amerikanët tani, ta zbatojmë dhe ne. Qëllimi i këtij shkrimi i nderuari z.Gus, ndonëse i dedikohet intervistës tuaj, shërben për të qartësuar jo vetëm akademikët, doktor-profesorët, politologët e surrogatot e tjera, por më shumë për milionat e njerzve, që ta kuptojnë se fajin nuk jua pati Marksi me Engelsin.