Europa në depresion?!

Frederico Fubini 

Milano, 28 prill - Charles P. Kindleberger, historiani i njohur i çështjeve ekonomike, pati thënë dikur se Depresioni i Madh ishte aq i rëndë dhe aq afatgjatë për shkak të “paaftësisë britanike dhe mosgatishmërisë amerikane” për ta stabilizuar sistemin. Në mesin e hapave të cilët fuqitë e atëhershme nuk ishin të gatshme t’i ndërmerrnin, ka edhe të tillë që duhet të merren parasysh prej liderëve të sotëm evropianë. 

Kindleberger e ka veçuar dështimin e tyre për “ruajtjen e tregut të mallrave për vendet me probleme” – pra, për të mbajtur tregjet e brendshme të hapura për importet e ekonomive të prekura nga kriza. 

Natyrisht se historia nuk po përsëritet – të paktën jo në kuptimin e plotë të fjalës. Shtetet kreditore evropiane nuk kanë rënë nën ndikimin e ndonjë akti tarifor amerikan Smoot-Hawley, që paralizoi tregtinë botërore më 1930. Gjermania, Holanda, Austria dhe Finlanda mbesin të përkushtuara për tregun unik të Bashkimit Evropian për mallra dhe shërbime (ndonëse rregullatorët e tyre shtetërorë pengojnë rrjedhjet ndërevropiane të kapitalit). 

Megjithatë, mund të vërehen ngjashmëritë me vitet tridhjetë. Në kohën e rënies së madhe, SHBA-ja dhe Franca po grumbullonin arin me të njëjtin ritëm me të cilin po rritej papunësia në Republikën e Weimarit. Shtetet e sotme të Evropës Veriore janë duke pasur suficite rekorde të bilancit të gjendjes, derisa shtetet e Evropës Jugore janë duke pasur papunësi të nivelit të Weimarit. Për Italinë, ekonominë e katërt të Evropës, rënia aktuale po del të jetë më e thellë sesa ajo e 80 viteve më parë. Ndërkohë kursimet e mëdha dhe kërkesa potenciale për të mira konsumimi dhe kapital mbesin të ndërlidhura. 

Si ndodhi një gjë e tillë? Siç ka theksuar Kemal Dervis, suficiti i akumuluar në llogarinë rrjedhëse të shteteve skandinave, Holandës, Austrisë, Zvicrës dhe Gjermanisë tani është rreth 500 miliardë dollarë. Ky suficit e lë shumë prapa vetes atë të Kinës në kulmin e vet merkantilist në mesin e viteve 2000, kur G-7 (përfshirë Gjermaninë), kritikonin vazhdimisht kinezët se janë duke shkaktuar jobalancime  globale. 

Ajo që të lërë përshtypje është se në eurozonën tashmë të ribalancuar llogaritë rrjedhëse të shumë shteteve janë duke shkuar drejt balancimit (derisa Irlanda ka kaluar kohë më parë prej deficitit drejt një suficiti të vogël). Një përjashtim është Gjermania, pozita e jashtme e së cilës është përforcuar gjatë vitit të kaluar, derisa suficiti është ngritur nga 6.2 në 7 për qind të GDP-së. Në të vërtetë, GDP-ja e Gjermanisë është rritur për vetëm 0.9 për qind gjatë vitit të kaluar, derisa parashikohet që rritja e saj të ngadalësohet edhe më shumë gjatë këtij viti. Rritja e ngathët, rënia e borxhit dhe normat e ulëta të interesit nxisin masa lehtësuese dhe mbështetje të kërkesës agregate. Në të vërtetë, një pamje e shtrembëruar e konkurrencës mashtron politikanët që të marrin parasysh suficite të mëdha të jashtme, pa marrë parasysh se cilat janë pasojat jashtë. 

Përjashtimi i dytë është Franca. Gjatë vitit të kaluar, deficiti i jashtëm i Francës u ngrit edhe më tej, prej 2.4 për qind në 3.5 për qind të GDP-së. Franca përballet me rritje zero apo rritje negative në vitin 2013 dhe duket se e ka arritur pikën në të cilën duhet ta ndërrojë kursin për konkurrencën apo të përballet edhe me më shumë telashe. 

Fatkeqësisht edhe kjo gjendje është e njëjtë me atë të viteve tridhjetë. Po qe se e parafrazojmë Kindlebergerin, paaftësia franceze dhe jogatishmëria gjermane për stabilizimin e sistemit janë duke i kontribuuar edhe më shumë krizës evropiane. 

Në këtë aspekt debati në Bruksel sa i përket sasisë “së duhur” të masave shtrënguese është duke dështuar poentën; derisa strategjia evropianojugore e fajësimit të kancelares gjermane, Angela Merkel, për rritjet e tyre tatimore duket tejet e kotë. 

Nuk është faj i Gjermanisë që Italia dhe Spanja është dashur të shtrëngonin buxhetet e tyre gjatë vitit të kaluar. Siç tregon një hulumtim nga “Ray Dalio”, secili shtet me një borxh më të madh se rritja e GDP-së nominale ka pak zgjidhje tjetër, pos të ndërmarrë masa kursimi. Për shembull, në nëntor të vitit 2011, normat e interesit mbi obligacionet shtetërore italiane ishin rreth tetë për qind, madje edhe derisa qeveria kishte nevojë për rifinancim që shkonte gati në 30 për qind të GDP-së. Për shkak se monetarizimi i borxhit nuk ishte opsion, masat e kursimit u paraqitën si të domosdoshme, pa marrë parasysh se çfarë do të propozonte Merkel apo dikush tjetër. 

Një gjë e tillë tregon për dështimin kolektiv të liderëve evropianë që të reagojnë si duhet ndaj krizës. Liderët e Evropës Jugore kanë shpenzuar kohë dhe energji, duke i kërkuar Merkelit masa më të lehta fiskale. Merkel dhe aleatët e saj kanë investuar po aq kapital që të bëjnë rezistencë ndaj masave të tilla. Po ashtu Këshilli Evropian është bërë skenë për përsëritje të gjërave të njëjta, derisa shumë pak vëmendje i është kushtuar mundësisë për rishkrimin e skenarit. 

Shtetet jugore që ende ndodhen në periudhën e mohimit, duhet ta pranojnë domosdoshmërinë për reforma më të thella, të cilat do ta shtonin konkurrencën. Gjermania dhe aleatët e saj duhet ta pranojnë se suficitet e tyre të larta janë duke e dëmtuar eurozonën dhe vetë ato. Ato po ashtu duhet ta pranojnë se ka ardhur koha që një pjesë të kursimeve të tyre t’i vënë në funksion të stimulimit të rritjes. Dështimi i liderëve në Francë, Itali dhe Spanjë që këtë çështje ta shtrojnë ndryshe ka qenë mangësia më e madhe deri më tani. 

Pa një marrëveshje pro rritjes dhe pro reformave, përpjekjet e Europës Jugore mund të rezultojnë me një depresion destabilizues në aspektin politik. Siç pati thënë Mark Twain, “historia nuk përsëritet. Në rastin më të mirë mund të ndodhë që ngjarjet t’i ngjasojnë njëra-tjetrës”.