Bufi: Rama është përgjegjës për humbjet e përsëritura

Aristir Lumezi

Ish-kryeministri dhe deputeti i Partisë Socialiste, Ylli Bufi kritikon mënyrën se si Rama po e drejton këtë parti. Në një intervistë për gazetën “Panorama” ai shprehet se humbja e Ramës në Tiranë në 8 maj do të thellojë krizën politike në vend, teksa shton se elektorati nuk e sheh PS-në si një alternativë të besueshme. “Rezultatet e zgjedhjeve të 2009-s dhe të këtyre të fundit treguan se PS nuk u afirmua si një alternativë e besueshme. Një alternativë qeverisëse nuk mund të personalizohet nga një person i vetëm, qoftë ky edhe kryetari i partisë. Krijimi i një alternative të besueshme nuk është thjesht e lidhur me hartimin e një programi qeverisës prej një grupi ekspertësh”.
Në zgjedhjet e 8 majit, PS në Tiranë humbi Bashkinë, por dhe shtatë minibashki. Ndikoi në këtë rezultat, përveç manipulimit të votës nga ana e maxhorancës, siç thotë PS, rikandidimi i Edi Ramës për mandatin e katërt (dihet që brenda lidershipit të PS ka pasur kundërshti për këtë), cilësia e koalicionit, apo puna e dobët e deputetëve? A ka një përgjegjësi për këto humbje zoti Rama?

Tashmë po bëhet traditë në PS që analizat e rezultateve të zgjedhjeve të humbura, ndonëse thuhet se do të bëhen në kohën e duhur, shmangen ose bëhen vetëm nëpërmjet fjalimeve publike të kryetarit të saj. Me ç’duket, për lidershipin e PS-së më shumë rëndësi ka justifikimi i humbjes, sesa reflektimi ndaj gabimeve të bëra. Në zgjedhjet e 8 majit duhet të vlerësohet fitorja si asnjëherë tjetër e PS-së në shumicën dërmuese të bashkive, sidomos të atyre kryesore, siç duhet pranuar përsëritja e humbjes në një numër të ndjeshëm të komunave të vendit. Në Tiranë, në kushtet e një diference tepër të ngushtë të rezultatit, maxhoranca vendosi të “grabisë” fitoren me çdo çmim, duke imponuar vendimmarrjen e institucioneve zgjedhore. Por, humbja e Tiranës (e Bashkisë dhe e disa minibashkive), përveç procedurave manipulative të zbatuara nga KQZ dhe Kolegji Zgjedhor, mbetet një humbje me peshë të madhe politike për PS-në, jo vetëm për shkak të humbjes të kryetarit të saj, por, në radhë të parë, sepse Tirana ka qenë një “fortesë” e rëndësishme e së majtës. Në fakt, qysh para regjistrimit të kandidaturave, nga brenda PS dhe nga analistë të jashtëm ka qenë parashikuar mundësia e humbjes nëse Rama do të kandidonte për herë të katërt. Humbja e Bashkisë së Tiranës, së drejtuar për tri mandate nga Rama, me shumë gjasa do ta thellojë më tej krizën politike të tejzgjatur të vendit. Ashtu si edhe pas humbjes së zgjedhjeve të 2009-s, edhe tani lidershipi i PS-së vazhdon të deklarojë se PS nuk ka humbur në Tiranë kur Bashkia tashmë drejtohet prej zotit Basha.

Mospranimi i humbjes së zgjedhjeve i shërben vetëm zotit Rama (natyrisht dhe njerëzve rreth tij), për të pritur mandatin qeverisës që ndoshta mund të sjellin zgjedhjet e tjera të radhës. Rezultati i zgjedhjeve lokale mendoj se është epilogu logjik i bojkotit parlamentar që praktikoi PS, e udhëhequr nga z. Rama pas humbjes në 2009-n. Me këtë bojkot PS u bë pjesë e krizës në të cilën u zhyt vendi. PS po e humb identitetin e saj, është e fragmentuar dhe e çorientuar, elektorati nuk po e sheh atë si një alternativë të qartë dhe të besueshme qeverisëse, edhe në kushtet e një qeverisjeje problematike dhe të zhvlerësuar të maxhorancës aktuale. Rruga e bojkotit të Parlamentit dhe shpresat e stimuluara për zgjedhje të parakohshme e kanë lodhur dhe dëshpëruar akoma më shumë elektoratin. Gjithmonë e më shumë shqiptarët e perceptojnë këtë situatë të lidhur me drejtimin personal të partisë prej kryetarit të saj, që veprimin e fuqishëm opozitar e ka zëvendësuar me radikalizimin jashtinstitucional, që ka monopolizuar vendimmarrjen duke asfiksuar forumet e saj, prandaj edhe përgjegjësia për humbjet e përsëritura zgjedhore bie te kryetari i saj.

Në dy zgjedhjet e rëndësishme, si ato parlamentare të 2009-s, ashtu dhe në lokalet e 2011-s, PS pëson humbje, nuk arrin të kthehet në alternativë, ndërsa në të dyja rastet fushata dhe zgjedhjet duket se u personalizuan nga kreu socialist. Përse po ndodh kjo në PS?
Rezultatet e zgjedhjeve të 2009-s dhe të këtyre të fundit treguan se PS nuk u afirmua si një alternativë e besueshme. Një alternativë qeverisëse nuk mund të personalizohet nga një person i vetëm, qoftë ky edhe kryetari i partisë. Krijimi i një alternative të besueshme nuk është thjesht e lidhur me hartimin e një programi qeverisës prej një grupi ekspertësh. Ekspertët mund të përgatisin një program më shumë apo më pak të mirë, por kjo nuk mjafton që një forcë politike të konsiderohet alternativë qeverisëse dhe e besueshme prej shumicës së elektoratit. Gjithmonë është shumë i rëndësishëm procesi i formësimit të alternativës. Në një sistem demokratik, veprimtaria aktive parlamentare e një force politike opozitare është mundësia dhe mjeti më i mirë që ajo të shpalosë programin dhe idetë e saj përkundrejt ballafaqimit me projektin qeveritar. Veçanërisht në kushtet kur opozita është e madhe numerikisht (si aktualisht), ajo është më e motivuar të ballafaqojë dhe të propozojë alternativat e saj. Kur në veprimtarinë parlamentare opozita ndien se shërben si fasadë, arsyet duhen kërkuar sidomos në mangësitë dhe dobësitë e saj. Cilësia e deputetëve të Grupit Parlamentar dhe mënyra e drejtimit të tij gjatë debateve parlamentare ndikon së tepërmi në rritjen e besueshmërisë së alternativës opozitare.

Thuhet se rreth 80 për qind e besueshmërisë ndaj alternativës qeverisëse arrihet gjatë veprimtarisë parlamentare, ndërsa gjatë fushatës zgjedhore besueshmëria mund të ngrihet (ose pakësohet) vetëm në masën 20 për qind. Bojkoti parlamentar e ka dëmtuar së tepërmi PS dhe i ka ardhur për shtat vetëm PD. Vendimi për bojkotin e Kuvendit shërben vetëm për të treguar mosvullnetin e një force politike për dialog politik. Me gjithë kritikat e ndërkombëtarëve për uljen e standardeve demokratike dhe mungesën e dialogut politik, PD e ka ndjerë veten mjaft komode në miratimin e projekteve dhe vazhdimin e qeverisjes së saj. Dialogu politik mungon ose për shkak të një maxhorance arbitrare dhe të papërgjegjshme, ose për shkak të një opozite që të paktën përkohësisht nuk ka objektiv të kthehet në një alternativë qeverisëse. Mund të ndodhin të dyja rastet, atëherë sistemi demokratik nuk funksionon. Kjo është e keqja më e madhe për një vend. Besoj se aktualisht ky është rasti i Shqipërisë.
Deputetët socialistë që prej shtatorit 2009 kanë qenë në bojkot të përhershëm me Parlamentin, përveç periudhës kur u betuan për shkak se rrezikonin të humbnin mandatet. Edhe sot në PS flitet se asnjëherë deputetët e saj nuk kanë qenë në bojkot, por në marrëdhënie të kushtëzuar, ndërsa kreu socialist, Rama, u shpreh në Asamblenë Kombëtare se bojkoti ia arriti qëllimit. Ka krijuar kosto politike për PS bojkoti dhe cila duhet të jetë sjellja e PS në Kuvend me nisjen e sesionit të ri parlamentar?

Në sistemet partiake që ndodhen në stanjacion midis demokracisë dhe partitokracisë, si në Shqipëri, mosnjohja e rezultateve të zgjedhjes dhe bojkoti i Parlamentit janë më tepër praktika të lidershipit partiak për të justifikuar humbjen para elektoratit të tyre, sesa realisht të nevojshme për të shmangur përfundimisht parregullsitë dhe abuzimet në proceset zgjedhore. Këto janë raste të përsëritura disa herë në Shqipëri. Bojkoti parlamentar, ose e ashtuquajtura marrëdhënie e kushtëzuar me Parlamentin, ka qenë një vendim tërësisht i gabuar i lidershipit të PS. Përse dhe kujt i shërbeu bojkoti? Partisë Socialiste aspak. Në të kundërtën, e dëmtoi rëndë imazhin e saj. Ndërkombëtarizimi i vjedhjes së zgjedhjeve të 2009-s nga Berisha më shumë ndërkombëtarizoi veprimin bojkotues të PS si një veprim antiinstitucional duke rritur koston politike të vetë PS. Marrëdhënia e kushtëzuar me Parlamentin shërben vetëm për të kufizuar mundësitë institucionale të vetë opozitës; ajo është një “shpikje” që shërbeu vetëm për të siguruar marrjen e rrogave të deputetëve. Me sa duket, PS në shtator do të rikthehet në Kuvend. Por, nëse “marrëdhënia” do të jetë përsëri e “kushtëzuar”, kjo nuk ndryshon asgjë nga ajo çka kemi parë këto dy vjet. Kjo nuk është më çështje e vendimit politik, por ka të bëjë me faktin se sa është realisht i përgatitur Grupi Parlamentar i PS-së të marrë pjesë në veprimtarinë parlamentare, jo thjesht për t’iu përgjigjur pozitivisht thirrjeve të ndërkombëtarëve, por për të bërë të besueshme alternativën e saj qeverisëse para shqiptarëve. Zgjedhjet e 2013-s janë në prag. Një PS si ajo e paraqitur në zgjedhjet e 2009-s dhe të 2011-s, nuk do të jetë në gjendje të fitojë as ato të 2013-s.
Për në shtator, zoti Rama ka thënë se do të kemi një opozitë ndryshe, një kurs të ri politik, por pa bërë një analizë të kursit të vjetër dhe pa nxjerrë përgjegjësitë për çfarë u bë mirë dhe keq që prej 2009-s. Përsëri duket se nuk do të ketë një analizë të zgjedhjeve. Cili është mendimi juaj për këto qëndrime?

Rama është i pabesueshëm kur thotë se do të ndjekë një kurs të ri politik. Në një nga mbledhjet e fundit të Asamblesë Kombëtare të PS ai deklaroi se kursi i ndjekur pas humbjes së zgjedhjeve të 2009-s, d.m.th. kursi i bojkotimit të Parlamentit, ishte i suksesshëm. Nëse kursi i ndjekur në këta dy vjet ishte i suksesshëm, atëherë përse duhet të ndryshojë? Flitet për rikthim të PS në Kuvend, por jo për një pjesëmarrje të saj në procesin e reformave për të cilat ka nevojë vendi. Pjesëmarrja në reforma konsiderohet e papranueshme se “favorizon” PD. Duket se PS është e interesuar të bëjë disa ndryshime që lidhen me Kodin Zgjedhor, në mënyrë që ajo të jetë më e garantuar për zgjedhjet e ardhshme. Edhe në rastin e ndryshimeve të Kushtetutës duket se PS parapëlqen të kufizohet në rastet që ajo i konsideron se ka gabuar, pra, edhe këto të lidhura me interesat e saj më imediate.

Me sa duket, do të kemi një rikthim të opozitës në Kuvend, jo për të kryer funksionet e saj të rëndësishme, por një marrëdhënie përsëri të kushtëzuar nga interesat e ngushta të saj, që lidhen vetëm me zgjedhjet e ardhshme parlamentare. Nëse ky do të jetë kursi i ri i Ramës, nuk do të kemi një veprimtari normale parlamentare, nuk do të rivendoset dialogu politik i munguar, do të kërkohet përsëri një arbitër ndërkombëtar për të moderuar këtë dialog të kushtëzuar. Unë nuk mendoj se kjo është rruga që e sjellë PS në pushtet.
Kur deputetë në PS, si Kastriot Islami, Arben Malaj, Andis Harasani apo dhe Erion Braçe kërkuan ndërprerjen e bojkotit dhe vajtjen e PS në Kuvend, kjo u quajt herezi dhe ata u cilësuan si armiq të PS-së. Madje, Rama i ka cilësuar Islamin dhe Harasanin si të papranueshëm nga strukturat e PS-së. Si i gjykoni deklaratat e kreut socialist për deputetët e PS-së dhe heshtjen e të tjerëve, të cilët do të shkojnë në shtator në Parlament dhe do të bëjnë atë që këta deputetë kanë kërkuar prej kohësh?

Fakti që disa pjesëtarë të strukturave drejtuese të Partisë Socialiste detyrohen të bëjnë publike kritikat e tyre ndaj lidershipit lidhet me mënyrën e marrjes së vendimeve politike në forumet e partisë. Drejtimi autokratik e partisë nga Rama është shkaku kryesor i krizës brenda PS. Në fakt, shprehja e mendimit ndryshe në PS ka qenë një fenomen i vazhdueshëm, bile gjithmonë është vlerësuar si një tipar pozitiv e demokratik i saj. Me sa duket, tani, zoti Islami dhe zoti Harasani konsiderohen “të padurueshëm” apo “rebelë” sepse, përveç analizave shumë kritike ndaj vendimeve të imponuara nga kryetari, ata kërkojnë edhe largimin e tij për shkak të përgjegjësisë që ai ka në humbjet e zgjedhjeve të 2009-s dhe të humbjes në Tiranë, të cilën ata e kishin parashikuar qysh para fillimit të fushatës. Në thelb ata janë kritikë ndaj lidershipit të PS sepse janë kundër bojkotit. Do të ishte një absurditet që Grupi Parlamentar t’i përjashtojë deputetët pse ata kanë marrë pjesë në mbledhjet e Kuvendit. Pavarësisht se debati i deritanishëm i bërë publik ka qenë mjaft kritik, kjo nuk duhet ta pengojë Grupin Parlamentar që mendimet e Islamit dhe të Harasanit të bëhen pjesë e analizave që ai do të zhvillojë. Grupi Parlamentar i PS-së jo vetëm duhet të vendosë rikthimin në Kuvend pa marrëdhënie të kushtëzuar, por duhet të caktojnë objektiva konkrete të veprimit të tyre opozitar. Vetëm në këtë mënyrë ata mund të jenë pjesë aktive e axhendës politike të Kuvendit të Shqipërisë, dhe jo fasadë e tij.

Zoti Rama është shprehur për gabime lidhur me ndryshimet kushtetuese të 2008-s, gabime që prishën balancat mes pushteteve, dobësuan rolin e Presidentit, i cili nuk ka peshë as te KQZ përmes anëtarit të tij. Këto gabime nuk kanë një përgjegjës, pasi ndryshimet kushtetuese të 2008-s nuk kaluan përmes një debati të hapur publik me konstitucionalistë?
Më duket se në një intervistë për gazetën tuaj, Rama është shprehur se për ndryshimet kushtetuese s’flitet thjesht për ndryshim të ndryshimeve, po edhe për ndonjë ndryshim tjetër të nevojshëm. Me sa duket, Rama i bën llogaritjet sipas interesave të njëanshme të PS, gjë që natyrshëm kundërshtohet nga pala tjetër e maxhorancës qeverisëse. Për të ndërtuar një proces të hapur dhe mirëkuptimi reciprok, para së gjithash nevojitet një reflektim tërësor i maxhorancës dhe opozitës, për ndryshimet e nevojshme të Kushtetutës, që duhet të jenë në interes të vendit. Reflektimi duhet të përfshijë përmirësimin e funksionimit të Kuvendit për të ushtruar atributet e tij kushtetuese nëpërmjet një dialogu midis forcave politike, midis shumicës që mbështet qeverinë dhe opozitës që e kritikon atë dhe paraqet alternativën e saj. Funksionaliteti i sistemit politik e shtetëror duhet të garantohet nëpërmjet një baraspeshe relative të pushteteve Ekzekutiv-Legjislativ dhe të pavarësisë së institucioneve të tjera të pavarura kushtetuese. Një reflektim i tillë tërësor mbi bazën e përvojës së deritanishme mund të shmangë qëndrimet e njëanshme sipas interesave partiake.

Natyrisht, në kushtet aktuale të mungesës së plotë të dialogut politik është e vështirë të gjenden zgjidhje të tilla tërësore që mbajnë parasysh interesat e vendit. Përndryshe, qëndrimi në pozicione të njëanshme sipas interesave të momentit, jo vetëm nuk do të prodhojë përmirësime të Kushtetutës, por në të kundërtën, do të ashpërsojë më tej klimën politike në vend. Vetëm dialogu i pakushtëzuar në Parlament midis forcave politike mund të përcaktojë axhendën politike të reformave dhe të ndryshimeve kushtetuese për të cilat vendi ka nevojë.
Në 2009-n zoti Rama është shprehur se nuk do të bëjë koalicion kryetarësh, por koalicion mbi bazën e platformave, gjë që nuk rezultoi e tillë. Në 2011-n, në koalicionin e PS-së “Aleanca për të ardhmen”, jo vetëm nuk pati një koalicion platformash, por as dhe kryetarësh, por individësh me ose pa parti, që nuk përfaqësonin ndonjë elektorat. Si i vlerësoni koalicionet e deritanishme të PS dhe është domosdoshmëri një koalicion zgjedhor me LSI-në për zgjedhjet e 2013-s?

Si në zgjedhjet e 2009-s, ashtu dhe në këto të fundit, PS nuk ka mundur të bëjë koalicione të frytshme zgjedhore, madje humbjet e saj lidhen kryesisht me mungesën e koalicioneve (rasti i 2009-s), ose me koalicionet fiktive (rasti i zgjedhjeve lokale). Problemi themelor për koalicionin e majtë lidhet me raportet e prishura PS-LSI. Me gjithë bazën e majtë të saj, kalimi i LSI-së në koalicion me PD-në duket se e bëri pothuaj të pamundur bashkimin e saj me koalicionin e majtë. Megjithatë, asgjë nuk është e pamundur. Koalicioni PS-LSI do të ishte më i natyrshëm për shkak të bazës së njëjtë të majtë të të dyja partive, si dhe të programeve politike identike. Deri sot ajo që e ka penguar këtë koalicion janë përplasjet midis liderëve të partive. Në reformën e fundit zgjedhore, PS ishte e prirë që nëpërmjet ndryshimeve të sistemit zgjedhor dhe disa neneve të Kodit Zgjedhor të shmangte mundësinë e rritjes së votave në favor të LSI-së, kryesisht me përkatësi të majtë. Kjo solli reagimin e kundërt: LSI shfrytëzoi rezultatin e ngushtë midis PS dhe PD për t’u bashkuar me këtë të fundit. Duke u bërë pjesë e maxhorancës qeverisëse, LSI-së i u rritën shanset për të qenë më e votuar. Ashtu si në zgjedhjet e fundit, edhe në zgjedhjet e 2013-s ka gjasa që numri i votuesve të LSI-së të rritet më shumë, të paktën ky është objektivi i LSI-së. Në këto kushte, mundësia e realizimit të koalicionit PS-LSI varet më shumë nga LSI-ja, sesa nga PS-ja. Nuk janë probleme të karakterit moral ato që pengojnë. Nëse PS do të ndërronte qëndrimin ndaj LSI-së, kjo nuk do të mjaftonte, do të ishte e domosdoshme që PS të propozonte një marrëveshje politike mjaft serioze midis tyre. Nuk ka asnjë arsye që koalicioni me LSI-në të konsiderohet nga PS si kthim prapa. Një koalicion i tillë me siguri do ta sillte të majtën në pushtet në zgjedhjet e 2013-s. A mund të ndodhë kjo? E vështirë, por jo e pamundur. Kjo do të varet edhe se si do të rrjedhin gjërat në koalicionin e sotëm qeverisës deri në 2013-n. Sidoqoftë, unë besoj se LSI do të ishte e interesuar të shihte një ndryshim në qëndrimin e PS-së, që fillon nga shmangia e replikave dhe batutave të panevojshme, sidomos të atyre me natyrë personale. Këtë Rama e di mjaft mirë.
Në PS janë ngritur dy grupe pune për programin e ri politik, statutin dhe reformën organizative, por emri juaj nuk figuron në asnjë prej tyre. Ka të bëjë kjo me qëndrimet tuaja kritike ndaj veprimeve politike të kreut socialist?
Është një gjë normale dhe pozitive që PS ka ngritur grupe pune për programin politik dhe reformën organizative. Ajo ka nevojë të bëjë ndryshime dhe përmirësime në dokumentet e saj kryesore në mënyrë që të mbetet një parti e hapur, demokratike dhe një alternativë e besueshme për qeverisjen e vendit. Vetë ky proces duhet të përfshijë një pjesëmarrje të gjerë të anëtarësisë, por edhe të figurave të saj të spikatura brenda dhe saj dhe më gjerë. Nuk mund të bëj asnjë hamendje pse nuk është përfshirë emri im në këto grupe pune. Sidoqoftë, në një formë ose tjetër, unë do të gjej mënyrën se si të kontribuoj, pavarësisht nëse mendimet e mia pëlqehen apo jo nga kryetari.

Zoti Malaj ka paraqitur një platformë propozimesh që synojnë vendosjen e disa rregullave të qarta që shmangin uzurpimin e pushtetit brenda PS nga disa persona. Cili është mendimi juaj për propozime të tilla si ndarja e mandateve, kufizimi i mandateve të të zgjedhurve jo më shumë se dy, apo gara e hapur për kandidatët për deputetë, kryetarë bashkish dhe komunash, madje dhe këshilltarë socialistë?
Zoti Malaj është një nga figurat me përvojë të PS që mund të kontribuojë shumë në rihartimin e këtyre dokumenteve të PS. Unë jam njohur me platformën e propozimeve të zotit Malaj dhe në parim i konsideroj ato shumë të nevojshme për përmirësimin e drejtimit dhe të funksionimit të PS, në mënyrë të veçantë për të shmangur drejtimin autokratik të strukturave të saj. Do të ishte një gabim i rëndë nëse forumet e PS do të orientoheshin për mospranimin e këtyre propozimeve duke i konsideruar ato si propozime të një deputeti “rebel”, që ka “shkelur” vijën e partisë. Kritikat plotësisht të drejta të kryetarit të PS ndaj arbitrarizmit të maxhorancës qeverisëse në Kuvend duhet të shërbejnë edhe për reflektimin e tij ndaj propozimeve dhe iniciativave të ndryshme brenda PS, edhe kur ato nuk parapëlqehen prej tij. Vendimet që PS do të marrë në shtator dhe mënyra se si do të zhvillohet procesi i diskutimit dhe miratimit të dokumenteve kryesore të partisë, do të tregojë nëse zoti Rama do të ndryshojë mënyrën e drejtimit të personalizuar të partisë, apo “de facto”, pavarësisht fjalëve të tij, do të vazhdojë të njëjtin rrugë të nisur prej tij. Gjasat janë më shumë që ai, në thelb, të vazhdojë rrugën e nisur, pavarësisht ndryshimeve sipërfaqësore, dhe kjo do të kishte pasoja tepër negative për PS.